DÊRSIM
KALAN
Bajarê mirovên suruştî
Koyê Dêrsim warê ma wo
Kurdistan welatê ma wo
Koyê Dêrsim, koyê ma wo - Kurdistan welatê ma wo.
Koyê Dêrsim, Çiyayên Dêrsimê, Dersim dağları
Koyê Dêrsim, Çiyayên Dêrsimê, Dersim dağları
Koyê Dêrsim, Çiyayên Dêrsimê, Dersim dağları
Bu resme iyi bakın!
Sırf bir Kürdistan şehri olduğu için imar edilmiyor.
Şimdi bu nehir şehri dünyanın başka bir ülkesinde olsaydı, en az 0N tane muhteşem ve sağlam taş köprüsü olurdu bu nehrin üstünde..
Ama bu şehir kürdlerin şehridir, Dersim'dir ve türklerin eli altındadır..
Ondan yoktur bu şehrin sağlam bir köprüsü Munzur'un üzerinde..
Sömürge idaresi türk Sıkıyönetim Kanunu olan 2884 sayılı Tunceli İlinin İdaresi Hakkındaki Kanun 25 Aralık 1935'ta çıkarıldı ve Dersim’in adı Tunceli (‘Tunç Eli’) olarak değiştirildi.
"Tunç Eli" 1937-38 Dersim soykırımına atıftır.
Dersim is burned by islamist Turkish Army many times since 1938. This picture is from 2018
Kürdistan Tarihinde Dersim, Nuri Dêrsimî, 1960
Gava kurdan dibin bo qirkirinê 1938
Dersim'de işgalci-katil islamist türk ordusu'nun esir aldığı kürd savaşılarına ve çocuklara yaptığı susuz bırakma işkencesi, 1938
Şeyh Said Efendi'nin küçük kardeşi Şeyh Abdurahîm Dersim Kiyamına yardım amacıyla sürgünde
bulunduğu Rojava Kürdistanı'ından Dersim'e doğru gelirken, Diyarbekir'in Bismil ilçesi yakınlarında
bir
ihbar üzerine türk ordusu tarafından pusuya düşürelerek, üzerinde gittikleri ekin arazi güzergahı
ateşe verilmek suretiyle yanındaki yoldaşlarıyla birlikte şehid ediliyorlar. (Cumhuriyet Gazetesi).
Naziler'in ilerleyen zamanlarda Yahudi ve Çingeneler üzerinde yapacağı kitle imha silahlarının ilk denemeleri türk devleti eli ile Dersim'de yapıldı.
Belgesi de imzalarıyla birlikte ektedir.
Toplu imha silahlarının bir halka yönelik olarak kullanılması katliam değil soykırımdır (genocide)!
Türkiye'nin Dersim'de kürd katletmiş yüksek rütbeli KATİL türk ordu
mensuplarına verdiği madalya.
Kurdish peasants have been gathered by the Islamist Turkish army to be genocide, 1937 in Dersim. Hundreds of thousands were killed, wounded, exiled, taken as war slaves by Turks
according to the islamic war law
Pira li Çemişgezek Tagar
''Doluca - Nazimiye''
Pulumur
WÊNEYÊN TERTELEYA DÊRSIMÊ 1936-1937
Foto: Dêrsim Kürdleri protesto sırasında 1911
Ağustos 1938 de Dêrsim büyük bir tatbikat ve manevra alanıdır.
"Dêrsim’de görevlendirilen ordu birlikleri ; VI. Kolordu, I. Tugay ve Diyarbakır, VII. Kolordudan iki tugay, Tokat’tan VII. Kolordu, Erzurum’dan IX. Kolordu ve iki Tugay, Ararat Komando Taburu, Beyazıd İkinci Suvari Alayı, Urfa 14 Alayı, Tank taburu, 5 bombardıman ekibi.
Bunlar ; 19 adet Breuguet ve Polonya malı P.Z.L. bombardıman uçaklar, Curtiss*Hawk casus uçakları, Vulte arama tarama, saldırı uçakları, Smolik, arama-tararma, bombardıman uçakları, Henkel; büyük bombardıman uçakları; toplam 50 uçak.
Dêrsim deki askeri operasyona katılan asker sayısı ; 35-37.000 kişi, 11.000 hayvan. At, katır, deve ".
Turk soldier Akim, A Muslim Turkish solider from the Muslim Turkish Army
"September 12: We woke up early in the morning. Once again, we are ordered to raid the mountains. In the daytime, we are busy with beheadings".
A Muslim Turkish soliders diarie: We beheaded people all days long
A Turkish historian recently discovered the diary of a Turkish soldier who took part in the 1937-38 genocide in the Kurdish-majority province of Dersim..
When Dersim’s population rebelled against the Turkish military's increasing presence in the area, a brutal crackdown was instigated by Ankara.
Thousands of Zaza Kurds, as well as Armenians, were killed or internally displaced by the Turkish military campaign. Rebellion leader Seyid Riza and his son were hanged on November 15, 1937, in Dersim’s Elazig Bugday Square.
Turkish historian Zainab Turkilmaz is a university instructor who has long been working on Ottoman and modern Turkish history.
In August 2019, while searching the Ataturk Internet Archive, she discovered the diary of Turkish soldier named Yousif Kanaan Akim, who tells of the brutal Turkish army campaign through his own lens.
"I was searching among the online archives of Ataturk. One of the key words I was searching was Dersim. While searching, I came across the diary of the Turkish soldier," Turkilmaz told Rudaw.
Turkilmaz, who has been working on a book on the Dersim massacre since 1999, "immediately downloaded the document."
"This document is one of the most precise and important sources, full of information with plenty of details concerning the massacre," she said.
She told her friends about the document, and they too tried to find it. However, it then "appears to have been deleted from the archive or re-saved under a different file name," she said.
Soldier Akim was a native of the northern Turkish coastal city of Samsun. He appears to have written in his diary on a daily basis while his unit moved from Dersim province village to village, town to town, massacring Kurds.
"Some of the diary’s pages cannot be read due to the smudging of pen ink among the pages," Turkilmaz told Rudaw on Monday.
Akim details his free time habits, including trips to the cinema and reading novels. He also talks about his lover, Nadima, who says she sent messages to him while he was on the battlefield.
The Turkish government has repeatedly put the Dersim massacre’s official toll at over 13,000 dead; Kurdish sources put the number closer to 60,000.
In 2011, Turkish Prime Minister Recep Tayyip Erdogan mentioned this massacre.
After Turkilmanz spread news that she has found the diary, she received mixed messages of appreciation and criticism from the public.
"Some people warmly welcomed the efforts I have put in to document the Dersim massacre and to find this diary, while others criticized [it]... saying that I must pay the price of antagonizing the state," she added.
Some of the daily activities the soldier had noted in his diary include:
August 11: Earlier today, we stormed the village of Yalan Dagi, but there was no one there. We have brought tools with us and are waiting for orders to demolish the village.
As we continued our raid, we managed to discover ten Kurds. Two of them were killed by our unit, some others were wounded and taken hostage. At 11:30 am we burned down Zozoloja, another village.
August 12: It was early in the morning when we heard mortar shells and planes. The Kurds have been besieged. They are in a terrible situation. We discovered a cow, three sheep and 15 goats in the forests. We butchered and ate them all.
August 13: Our unit discovered 20,000 sheep at a valley and captured 50 Kurds.
August 19: We are right behind Ziyarat hill, waiting to receive reinforcement. We were very hungry, so we searched a few caves and discovered flour, and made bread from it. It is very cold here. The snowfall is well above the knee.
August 18: At 7:30 am in the morning, we advanced from Zazawa farm towards the villages of Pulur and Cevizli. We burned all the villages on our way. We discovered a cave with 100 goats in it. We spotted a strange scene; a Kurdish woman had hanged herself to death. We returned at 9 pm to a village called Karaoglan, spending the night there.
September 3: We have reached the outskirts of the town of Cevizi. At midnight we packed our tents, left, and stopped by the shore of a river at 7 am. We almost died of thirst, but could not drink the river water because of the dead bodies that had contaminated it. My legs were almost broken, as we had come a long way. Oh God, please get me out of here. Enough with all the pain and suffering that I have endured.
September 5: With my officer, we went to Hozat Bath. We were very exhausted. Taking a shower restored our energy.
September 7: We reached a village today. The soldiers looted homes, discovered beehives. The bees stung the faces of some of the soldiers. On the night of the same date, we climbed the mountains to stand guard until early in the morning. We could see the sheep and the dead bodies down the mountain. I was very sleepy while standing guard.
September 10: Today, we raided all the forests and the open terrain. Our units brought with them the skulls of the rebels. A soldier in our unit named Rushan is in charge of the beheadings. He beheads anyone when ordered to do so.
September 11: Today, we will raid all the mountains. We cannot go into the valleys, due to the multiple dead bodies. The weather is very cold and we are about to freeze to death. In the nighttime, we are all loudly screaming, crying for our mothers.
September 12: We woke up early in the morning. Once again, we are ordered to raid the mountains. In the daytime, we are busy with beheadings. Today we discovered some oil, so we will cook rice.... I no longer feel I am a human being. I am a shambles.
September 15: Today, we stormed the village of Soyotlo. We mobilized all the suspects. We shot dead Ibrahim Agha, the son of the head of Koch tribe.
From September 25, the soldier takes a break for a few days.
October 7: Today I weighed myself. I was 61 kilograms. Dersim made me fat.
Until the end of 1938, the soldier continues to write his diary on Dersim. He writes no toll for the number of massacred people. From the beginning of 1939, he no longer writes about Dersim; the reason is unclear.
On August 31, 1939, however, he writes a note to whoever discovers his diary: Please do not read this diary, just return it to this address: Yousif Kanaan Akim in the Dersim mountains.
07-01-2020
Dersim Soykırımı ve ‘Kötülüğün Sıradanlığı’
Dersim soykırımında SUÇ İŞLEMİŞ olduğunu itiraf eden katil bir türk askeri Yusuf Kenan Akim
Bir askerin günlüğünden korkunç Dersim katliamı itirafları:
Dersim soykırımında SUÇ İŞLEMİŞ olduğunu itiraf eden katil türk ordusu mensubu bir türk askerinin tuttuğu günlük
Yusuf Kenan Akim adli işgalci-katil türk ordusu askeri Yusuf Kenan Akim'ın hatırasını yazdığı Ece Ajandası'nın kapğağı
Från dagboken av en turkisk soldat, Yusuf Kenan Akim som deltog folkmordet i norra Kurdistans Dersim provins 1938: "3 september "11 september "12 september Dersim’e gidiş “X yok yok.... X.... Yılın özeti Ajandanın son kısmında ise gelir gider kaydı için ayrılan bölüme, ‘Bu ayda doğanlar’ başlığı altında kız ve erkek isimleri yazar, ve bu aylarda doğanlara dair horoskoptan alınma karakter tahlilleri ekler. Geri kalan sayfalarda kısa bir gelir gider hesabından sonra yılın hulasasına dair notlar tutar. “Temmuz: 27 Temmuz 938de Dersime, Kürt üstüne hareket ettik Ağustos: Bu ayı da Dersimde geçirdik, çok izdirap çektik Eylül Yine Dersimdeyiz. Elazığından geri döndük. Dağları tarıyoruz” Sarsıcı bir metin Osmanlı- Türkiye çalışmalarında sıradan hayatlara dair hatıratlarla çok nadir karşılaştığımız için bu defter tarihçilerin geneli açısından sunduğu açı itibariyle kıymetli bir kaynak türü. Ancak Dersim meselesi özelinde bakıldığında ise, bu hatırat araştırmacıların hali hazırda bildiği ve yazılı ve görsel olarak ürettiği Dersim 1938 anlatısının detaylarına katkıda bulunmakla kalmıyor, aynı zamanda ona radikal bir müdahale imkanı da sağlıyor. Kişisel olandan başlamam gerekirse, 1999 yılından beri Cumhuriyet’in Dersim siyasetini çalışan, bu konuda yazılmış şiddet tahayyülü, planı ve uygulaması içeren sayısız rapor ve belge okumuş, mağdurlarıyla görüşmeler yapmış ve bu konuda yazılmış birçok yazı, çekilmiş film ve belgesel seyretmiş bir tarihçi olmama rağmen, bu metin benim için hem duygusal hem de entelektüel açıdan beklemediğim kadar sarsıcı oldu. Tarama operasyonun anlatıldığı bu iki ayda belki Dersim 1938’e dair yepyeni, hiç kimsenin, en azından Dersimlilerin bilmediği bir şey söylemiyor bu hatırat. Ancak sayılamayacak kadar, failinin de saymak ihtiyacı duymadığı kadar çok bir ölme, öldürülme hali tasvir ediyor. Yerden makinalı tüfek ve askerle, gökten uçaklarla saldırılan Dersim’in bir ucundan ötekine, dağıyla nehriyle, hayvanıyla insanıyla tüm canlılarının tarumar edilmesini, bunun karşısında korkuyu ve direnişi de not ediyor. Ancak burada resmi raporlardaki soğuk, analitik ve ‘Devletin bekası için elzem ve caizdir’ gerekçelendirmesini ya da milliyetçi çerçevenin tutkulu savunmasını görmüyorsunuz. Yani Fevzi Çakmak’ın meşhur ve meşum ifadesiyle, ‘Dersim okşamakla kazanılmaz. Müsellah kuvvenin müdahalesi daha çok tesir yapar ve ıslahın esasını teşkil eder. Dersim evvel koloni gibi nazarı itibara alınmalı’ kararlılığı yok bu hatıratta. Ya da Dersim harekatın sembol yüzü, Cumhuriyet neferi Sabiha Gökçen’in ‘Hareket eden her şeye ateş ettikten’ sonra Atatürk’ün ona ‘düşman’ eline geçme ihtimaline karşı verdiği silahı kendisi için kullanma ‘adanmışlığı.’ Ne anılarında Dersim’de yaşananları ve daha önemlisi bir piyade olarak kendi yaptıklarını ‘Okuyucularımdan özür diliyor ve yaşantımın bu bölümünü anlatmaktan kaçınıyorum’ diyerek anlatmayı reddeden Orgeneral Muhsin Batur gibilerin farkındalığını, ne de yaşlandıkça ağırlaşan hatıraları göz yaşlarıyla anlatan askerlerin pişmanlıklarını okuyorsunuz bu satırlarda. Sıradan Kötülük Tam tersine karşınızda gördüğü, yaşadığı ve hatta faili olduğu bütün vahşeti büyük bir kayıtsızlıkla anlatan adeta Hannah Arendt’in Eichmann yargılanmasından yola çıkarak kavramsallaştırdığı Sıradan Kötülüğün (Banality of Evil) vücut bulmuş hali var. Bu askerin, tercihiyle değil de emir komuta zinciri içerisinde Dersim’e geldiği malum. Hatta yaptıklarının çoğunu, belki de hepsini verilen emir icabı yaptığını ve itaatsizliğin ağır bedeli olacağını söylemek de mümkün. Her ne kadar Dersimlilerin anlatılarında onları gizlice kurtarmaya çalışan, ya da gözyaşlarıyla emre itaat eden askerler de yer alsa da çoğunlukla bunların Alevi ya da Kürt askerler olduklarını da vurguluyorlar. Elimizdeki hatıratta ise herhangi bir pişmanlık, soru işareti, acıma, merak, korku, ya da kan tutması gibi bir vicdani tepki göremiyorsunuz. İnandığı bir davaya dair ya da karşısındakini düşman gören bir ifade de yok yazdıklarında. Her gün ölümlerine şahit ve sebep olduğu insanların kim olduğuna ve neden bunlara maruz bırakıldığına dair en ufak bir açıklama ya da merak ibaresinin olmaması son derece çarpıcı. Hedeftekilerden sadece Kürtler diye bahsediyor, birkaç kez de ‘Asi’ kelimesi geçiyor. Ancak ne isyan ne de başka bir türlü bir fiilden bahsediyor. Askerin anlatısında, ne niye başladığı, ne de ne zaman biteceği mühim. Dersimlilerin kayıtsız ve hesapsız öldürülebildiği ve kimsenin de çok kafa yormasını gerektirmeyen, sonsuza kadar sürebilir bir öldürme halini okuyorsunuz kısacık notlarda, sayfalar ve günler boyunca. Sonunu bildiğiniz, planlarını okuduğunuz bir trajedinin, adım adım inşasını takip ediyorsunuz bu sıcağı sıcağına tutulmuş notlarda. Ne zamanın getirdiği pişmanlık, ne de emir komutayı sorgulama isteği, sadece ölüm var bu satırlarda. Dersim harekatı öncesi ve sonrası yazdıklarına baktığınızda ise, sağınızda solunuzda gördüğünüz herhangi bir insandan ayırt edemeyeceğiniz, romantik ve körkütük aşık genç adamın vücudundan ayrılmış kafaları, cesetlerle dolu nehirleri, yakılan köyleri not ederken okunan duygusuzluk ve vaka-i adiye hissi, alışkın olduğumuzdan farklı bir fail tipini ortaya çıkarıyor. Öyle ki 9 Eylül’de yazdığı notta da görüleceği üzere X ya da Nedime, bulunduğu duruma duyduğu kızgınlıkla, kesilen kafaların ortasında aklına geliveriyor. Belki bazen bir kaçış ve ya sığınma olarak, ama çoğunlukla uyguladığı ve gördüğü şiddete duyduğu kayıtsızlık olarak. Bu durum, Dersim özelinde fail profilini karar alıcılardan ‘sıradan’ uygulayıcılara genişletmekle kalmıyor, aynı zamanda fail tanımlamanın, genel olarak bütün toplu şiddet ve soykırım deneyimlerinde çetrefilli bir mevzu olduğunu da kanıtlıyor. "Buralarda çok sefil kaldık... Bu hatırattaki askerin failliği aynı zamanda kendisine atfettiği mağdurlukla tanımlı. Aklından çıkmayan ve vefasızlıkla suçladığı aşkının yanı sıra, duygusal tepki doğuran tek diğer durum, hatıratın sahibinin çektiği ‘acılar’ ve bulunduğu yerden duyduğu memnuniyetsizlik. Ancak bunun sebebi Dersimlilerin maruz kaldığı şiddet, ya da bu şiddetin uygulayıcısı olmak değil. Dersimliler yok edilirlerken, askerlerin kendilerini içinde buldukları coğrafi ya da fiziksel zorluklar. Kelimelerimle tasvir etmekte zorlandığım için yine hatıratın kendisine bırakayım sözü: “3 Eylül Cevizli ilerisindeyiz. Gece saat 12de çadırlarımızı sökerek Pertek’ten hareket ettik. Sabaha kadar yol yürüdük. Nihayet saat 7de bir su kenarında konakladık. Fakat derenin içi insan leşleriyle dolu olduğundan, susuzluktan öldük. O kadar yürümüşüz ki ayakta duracak kuvvetim yok. Ya Rab sen kurtar bizi buralardan...” “11 Eylül Bugün de dağları tarıyoruz. İnsan leşlerinden derelere girilmiyor. Burası o kadar soğuk ki adeta donuyoruz. Gece herkes of anam diye ağlıyor. Dünyanın en büyük cefasını biz çekiyoruz. Bu günlerimde hep seni düşünüyorum X, hep seni.” “12 Eylül Bu sabah erkenden kalktık. Yine dağlarda tarama harekâtı yapıyoruz. Her gün kafa kesmekle uğraşıyoruz….. yan yazı: Bugün arkadaşlar yağ bulmuşlar, pirinç aldık, güzel bir pilav yapıp arkadaşlarla yedik.” 2. yan yazı: Artık insanlıktan çıktık, çok perişan olduk.” “5 Eylül Bu gece Hozat’ta kaldık yine. X--- onu rüyamda gördüm. Toprak üstünde yatmaya o kadar alışmışız ki, görüyorsunuz rüya bile görüyoruz. Bugün başefendi ile birlikte Hozat’ta hamama girdik. Birkaç gündür çok harab olmuştuk. Hamamda bütün yorgunluğumuz çıktı.” “16 Ağustos Bu gece de Ziyaret Tepesinde arkadan kuvvet bekliyoruz. Aç kaldık, mağaralara girdik . Kürtlerin bıraktığı darı undan dürüm yaparak yedik. Burası çok soğuk, kar diz boyu...” Şahidin yükü Yıllarca isyan anlatısı içinde suskunlaştırılan, yaşadıkları yok sayılan Dersimliler, vücutlarında ve ruhlarında taşıdıkları soykırım izlerini de, kurtulmaya çalışmak bir yana, katledilen akrabalarına ve kırılan Dersim’e şahitlik etmek için, beraberlerinde taşıdılar. Bunun yakın zamandaki en güçlü örneklerinden birisi 1938’de beş yaşında olan Hüseyin Akar’ın gözlerinin önünde, üstlerine gaz dökülerek yakılan elli beş köylü ve akrabalarının hikayesini, ‘1938 benim için ayrı bir dünyadır. Bu dünyayı tekrar yaşamak istemiyorum. Fakat bu dünya beni bırakmıyor...orada yanan bendim’ sözleriyle anlatmasıdır. Askerin kum torbalarıyla uçaklardan atılmış emirler çerçevesinde ‘yol boyu’ yaktığı köylerden bir tanesi midir Hüseyin Akar’ın köyü bilinmez, ama elimizdeki hatıratın okuyucusuna aktardığı, şiddeti kanıksamış, kan tutmayan fail tipi Dersim çalışmalarına iki türlü katkı sunuyor. Öncelikle şu ana kadar nasıl ve ne kadar çok öldürüldüklerini kanıtlamaya çalışan Dersimlileri, şahitlik yükünden kurtarır. Hikayeyi planlardan, krokilerden, ya da Muhsin Batur’un sessizliği üzerinden, ya da arşivden çıkacak bomba alımı belgesinden değil de, faillerin anlatısı üzerinden kanıtlamayı mümkün kılıyor. Ölüm saçan uçaklar, cesetlerle dolu nehirler, kesilen kafalar, canlı yakalanıp öldürülen insanlar, köy yakmaları, el konulan hayvan sürüleri ve mağaralarda hayata tutunma mücadelesi Dersimlilerin 1938 anlatısının özeti. Ancak buradaki önemli bir fark askerin bunu yaparken, ya da yapmadan önce emir beklerken, yine kan dondurucu bir sıradanlıkla , ya da kendine dair bir mağduriyet hikâyesiymiş gibi anlatmasında: “11 Ağustos Bu sabah erkenden karşıdaki köye baskın yaptık. Fakat köyde kimse yoktu. Yakılması için haber bekliyoruz. Hafif makina Yılan Dağı’nı kurşunla dövüyor. Bugün dağları tararken 10 Kürt çıktı. İkisini bizim bölük vurdu. Bir kısmı yaralı kaçtı, bir kısmı da yakalandı. Şimdi yani 11:30’da Kozluca (tam okunamadı) köyünü yakıyoruz.” “18 Ağustos Sabah saat yedi buçukta Zara’nın nahiyesinden hareket ettik. Pülür’e, sonra Cevizli köyüne geldik. Yol boyunca olan bütün köyleri yaktık. Dağ içinde bir kulübeye girdik. 100 keçi bulduk. Ve meşum bir vaziyet karşısında kaldık. Bir Kürt kadını kendisini iple asmış. Bir (okunamadı) çökelek süt de bırakmış. Gece saat 21’de Karaoğlan’a geldik. Geceyi burada geçirdik.” Yukarıda da değindiğim gibi, bu hatırat Dersim Soykırımı’nda planlayıcı kadroları ya da Sabiha Gökçen gibi yüksek profillere sıkıştırılmış fail profilini daha genişleterek, sıradan insanların emir komuta zinciri dahilinde nasıl katılım gösterdiği detaylandırarak bu kadar büyük bir katliamın nasıl hayata geçirildiğin anlamamızı mümkün kılıyor. Dersim’e gelmek üzere silahsız sıhhiyeci olarak ayrıldığını belirten hatırat sahibi, tarama operasyonları boyunca kişisel olarak yaptığı sıhhiyeye dair bir faaliyet kaydetmediği gibi, burada da kendine dair çok nadir olarak bireysel ifadeler kullanıyor. Sadece bir kez, 14 Ağustos’ta, ‘Bugün Ovacık’a geldik, bir iki el silahı kullandık’ notuyla bireysel fiilini not ediyor. Bir başka örnekte ise kendisinin değil ama bir erin bireysel fiilini not etme ihtiyacı duyuyor, o da kafa kesmelere dair: “10 Eylül Bugün dağlar ormanlar tarandı. Bizim bölük, azılılardan birisinin kellesini getirdi. Başka bir bölük de Seyithan’ın kafasını getirdi. Bizim bölükte Ruşen isminde er var. Bütün kafaları o kesiyor. Buralarda çok sefil kaldık...” Onu dışındaki bütün hareketleri, faaliyetleri ve özellikle öldürme, yakma gibi fiilleri bölük olarak, birinci çoğul şahıs kullanarak üstleniyor. Girişte alıntıladığım 9 Eylül notuna tekrar dönersek, kafaları kesen de, kahraman olarak anılan da, bölük. Öyle ki Dersimliye karşı faillik de, kahramanlık da, bir kolektifin parçası olarak mümkün ve manalı. Hakeza 15 Eylül’de yazdığı kısa not da benzer bir şekilde anlatır yüksel profilli bir asiyi daha imha etme başarısını: “15 Eylül Yan yazı: Bu gün Söğütlü köyünü taradık. Şüpheli insanları topladık. Koç Uşağının ele başısı olan İbrahim ağayı bugün dere içinde kurşunla öldürdük...” Öldüren kurşun hatıratı yazan askerden mi çıkmıştır diye merak ediyor insan.. İbrahim Ağa’yı kim bulmuş, nasıl teşhis etmiştir, Koç Uşağı kimdir onu da yazma ihtiyacı dahi duymamış. Sadece topluca tarayan, toplayan ve öldüren bir faillik tarif etmiş yeniden. Talan... Dönemin Başbakanı Erdoğan’ın Dersim açıklamaları üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Dilekçe Komisyonu’nda kurulan Dersim Alt Komisyonu’na Dersimlilerin yaptığı başvuruların birçoğunda, yaşadıkları insan kayıpları yanı sıra, uğradıkları maddi zararların da araştırılması ve tazmini talebi yer alıyordu. Her ne kadar maddi kayıplar yaşanan yıkım ve travma karşısında ikincil görünse de bu hatırat maddi talanın da nasıl bu operasyonun sıradan bir parçası olduğunu ortaya koyuyor. “12 Ağustos Sabah erkenden toplar ve tayyare sesleri etrafı sarsıyor. Kürtler ablukada şaşırmış bir vaziyetteler. Bugün orman içinde bir inek 3 koyun 15 keçi bulduk. Sırf bizim bölük kesip yedik. Bu gece de Yeşiltepedeyiz.” “13 Ağustos Bugün bizim bölük bir derede yirmi bin koyun ve 50 Kürt yakaladı.” Bütün bu talan hikayelerinde yazarın pek de hoşlanmadığını ve tasvip etmediğini hissettirdiği tek örnek askerlerin arı kovanlarına saldırısı gibi duruyor. Her ne kadar köye birlikte gelinmişse de, diğer askerlerin kendisinin de talan diye tabir ettiği şekilde saldırmalarını, özellikle de kovanlara girmelerini üçüncü çoğul şahıs zamiri kullanarak anlatmayı, kendini ayrı tutmayı tercih ediyor. Bu hassasiyetin sebebini bilmek mümkün değilse de hatırat sahibinin istediğinde tepkilerini, onaylamadığı durumları son derece nüanslı bir şekilde aktarabildiğinin bir örneği olarak akılda tutmak gerektiğini düşünüyorum. “7 Eylül Sabah erkenden ormandan hareket ettik, bir köye geldik. Bütün asker köyü talan etti. Bal peteklerine girmişler, çoğunun yüzünü, burnunu ve her tarafını arılar sokarak şişirmiş. Hasta bir vaziyetteler. İkindiye doğru bir dağ eteğinde çantalarımızı bıraktırdılar ve dağa tırmandırdılar. Sabaha kadar da sıradağ tepelerini bekledik. Hepimiz uykusuzuz. Dere içinden koyun sürüsü ve insan kümeleri görülüyor. Sabahı bekliyoruz. Çok susuz kaldık.” 1938: Korku ve Direniş Ölüm harici Dersimlilere dair çok az şey kaydetmiş bu hatırat. Boşalmış köyler, dağlara sığınmış köylüler, terk edilmiş mağaralar, kendiyle meşgul yazarın çok da detaylandırmaya gerek duymadığı durumlar gibi görünüyor. Ancak 8 Ağustos’ta tarama sırasında köylülerin korkuyla dağlara çıktığını, tarama sonucu bulduklarında da ‘Biz asi değiliz’ dediklerini kaydediyor. Benzer şekilde direniş de çok yer tutmuyor notlarında. Birkaç çatışmadan bahsetse de, onun bulunduğu yerden görünen, makineli tüfeklerle dövülen ve uçaklarla bombalanan dağlar ve gediklerinde sıkışmış, kaçışan ve takip edilmesi gereken insan ve hayvan sürüleri. Belki de Dersimlilere ve kalan direnişe dair kullandığı durumu özetleyen ifade 9 Ağustos’ta bir çatışma sırasında yazdığı iki kelimedir: ‘Kürtler ablukadadır.’ Sonuç 25 Eylül’de Dersim’den döndükten ve bir kaç gün izin kullandıktan sonra hatıratın yazarı yazıcı olarak askerliğine devam eder. Dersim’den döndükten sonra oraya dair belki ironik ama kesinlikle çarpıcı ilk not 7 Ekim tarihlidir ve şöyledir: ‘Bugün tartıldım, 61 kilo geldim, demek Dersim yaramış..’ 1938 sonuna kadar aldığı notlarda Dersim’e dair tekrar bir değerlendirme ya da harekatı takip ettiğine dair herhangi bir emare görünmüyor. Emirleri bölükçe uyguladıkları 2 ay sonunda, muhtemelen Dersim konusu bu asker için kapanmıştı. Hatıratı okurken hep ‘Acaba kaçırdığım bir şey mi var, yanılıyor muyum, acaba bu kayıtsızlığın, vurdum duymazlığın başka bir sebebi olabilir mi? Acaba başkalarının okuyabileceğinden mi korktu?’ diye düşündüm, düşünmek istedim. Ajandanın en başına, 13 Ağustos’ta Osmanlıca olarak yazılmış iki not bu beni daha da özenli okumaya itti: “Lütfen bu hatıra defterini bulursanız okumadan aşağıdaki adrese gönderiniz: Yusuf Kenan Akım Dersim dağlarında 13 Ağustos 938 Cumartesi günü’ Yanındaki sayfaya bu sefer de Latin alfabesiyle: ‘Lütfen okumayın, çünkü kendi hayatıma aittir. 14.8.1938, Pazar. Dersim” Operasyona dahil olduktan aşağı yukarı iki hafta sonra yazdıklarının başkaları tarafından okunmasının ona zarar vereceğini mi düşündü acaba? Eğer öyleyse bu tarihten önceki notların farklı olması beklenmez mi? Korktu mu? Öyleyse yazmaya, ve aynı şekilde yazmaya neden devam etti? Neden Dersim’den sonra ona dair başka bir şey eklemedi? Bu ve benzeri sorulara okuyucular kendisi açısından cevap verecektir elbette. Toplumsal şiddeti çalışan bir tarihçi olarak benim cevabım ne korku ne de endişe, askerin hatıratında iki ay boyunca tekrar tekrar göz önüne serdiği, kişisel ve bir kolektifin parçası olarak bir soykırım faili olduğu gerçeğini yadsıyamaz. Diğer bütün kolektif şiddet örneklerinde olduğu gibi, alışılagelmişin dışındaki fail portresi ve de fiillerin emir komuta zincirinde, neredeyse mekanik işlenmiş olması, Dersim’in geri dönüşü olmaz bir bicimde tarumar ve ‘ıslah’ edildiği gerçeğini değiştirmez ancak faillerinin ve sorumluluğun ne kadar fazla; ve bir kategori, ideoloji ya da duruma indirgenemeyecek kadar birbirinden farklı olduğunu gösterir. Dersim’in ıslahı projesi, tahlilleri, ırk kategorileri, planlaması, ve uygulaması açısından Osmanlı-Cumhuriyet soykırımları arasında Holokost modeline en yakın örnekti. Bu asker hatıratının ortaya çıkardığı fail tipi, bu benzerliğin önemli başka veçhelerinin de olduğunu gösteriyor. Merak ettiğim ikinci bir nokta da bu hatıratın nasıl olup da önce Samsun Halk Kütüphanesi’ne, ardından da Atatürk Kitaplığı’na kadar ulaştığı. Acaba yazarı araya zaman girince diğer bir iki örnekte olduğu gibi, failliğini kendisi mi ifşa etmek istedi? Pişmanlık mı duydu? Ya da ailesinden birisi, onun rızası ve belki de bilgisi olmadan bu hatıratı araştırmacılarla paylaşmak mı istedi? Başka senaryolar da akla gelse, ben bu iki ihtimalin çok önemli ve kıymetli olduğunu düşünüyorum. 2011 sonrasında Dersimlilerin taleplerinden birisi de Genelkurmay Arşivi de dahil olmak üzere devletin Dersim arşivlerinin açılmasıydı. Bu, her ne kadar meşru ve mühim bir talep olsa da, bu hatırat bize gösteriyor ki eğer bir yüzleşme ve ‘Bir daha asla’ deme ihtimali varsa, bu ancak ‘devlet-dışı’ başka arşivler ve hafızaların da bu sürece katılımlarıyla mümkün. Onun için bunun benzeri materyallerin ortaya çıkması, Dersimliler için bir iyileşme imkanı sunmakla birlikte, asıl olarak failler ve aileleri açısında bir ahlaki zorunluluk. Zira saklanan küçük bir aile sırrı değil, Dersim’in büyük yarasıdır. Tazmini mümkün olmayan karşısında hem tarih hem de ispatın yükünü sırtlanma sırası artık onlardadır... * Osmanlı tarihi üzerine çalışan Dr. Zeynep Türkyılmaz Forum Transregionale Studien ve Freie Üniversitesi Küresel Tarih programında misafir öğretim gorevlisidir. Kaynak: AGOS
JI BÎR MEKE - UNUTMA!
“3 Eylül “11 Eylül “12 Eylül
|
Mektuplarla Dersim Trajedisi - Marsha Forchuk Skrypuch
Nazilerin Dersim Katliamı raporu katliamın boyutunu gözler önüne seriyor.
''Boy ve yaşa göre 5 bin kişi öldürüldü.''
''Erkek çocuklar boy ve yaşlarına göre katledildiler. ''
'Dersim’de ayrıca zehirli ve yakıcı gazlar kullanıldı.'
Belge kaynağı tarihçi İsmail Küpeli?
DERSİM İLE İLGİLİ TÜRK DEVLETİNİN TÜRKLEŞTİRME FAALİYETLERİ
HEP
SONUÇSUZ KALMAYA MAHKUM OLMUŞTUR
5 Agustos 1937, Tan Gazetesi
“Dersimlilerin Kürtlükle alakasi yoktur.
Vaktinde Cengiz, hükümdarligi sirasinda garp cihetinde bir kabilenin himayesini kabul ettigi zaman o memlekete bir ‘Kirt’ tayin eder. Kürt ismi buradan gelir. .”
“Kürt kelimesi Kürt denilen halk arasinda meçhul kalmistir. En kesif zümresi kendisine Kirmanj, Zazalar da Soran diyorlar.
Zazalar, Kirmanjlara Kirdasi, Siverekte de Zazalara lolo diyorlar.”
Dersim Türk’tür ve Türkseverdir.”
Sabiha Gokcen: Dersim'de canlı ne görürseniz ateş edin emri almıştık. Asilerin gıdası olan keçileri bile ateşe tutuyorduk
8 TEMMUZ 1937 Moskova Komünist Enternasyonel Toplantısı "İki ayı aşkın bir zamandan beri Ankara Hükümeti, Dersim bölgesindeki Kürt aşiretlerinin yeni bir gerici ayaklanmasını bastırmakla uğraşıyor. Feodal unsurlar, Kemalist parti tarafından gerçekleştirilen reformlara rağmen, bugüne kadar ülkenin bu sapa bölgesinde barınmayı başarmışlardır. Dersim, Türkiye'nin ulusal ekonomisinin dışında kalmaktaydı. Öyle ki başka bir vilayetten hiçbir tüccar, Dersim'de iş yapmayı göze alamazdı. Devletin Dersim'de askerlik yükümlülüğünü gerçekleştirmesi ve yasal vergileri toplaması, bugüne kadar mümkün olmamıştır. Dersim’in hakim tabakaları, yürürlükteki yasalara rağmen, kendi yasa dışı ayrıcalıklarını koruyabilmişlerdir. (...) Amacı, göçebeliğe son verme ve aşiret reisleriyle (şeyhler, beyler, ağalar ve seyyitler) onların kiralık adamlarını Batı Anadolu’nun modernleşmiş vilayetlerine sürme hedefini güden bir reform planını zorla uygulamaktı. """Bugün, Kemalist hükümetin enerjik reformları yüzünden kendi iktidarlarını tehdit altında hisseden feodal unsurların ümitsiz direnişiyle karşı karşıya bulunuyoruz.""" İsyanın arefesinde Tapu Kadastro İdaresi, feodal aşiret reislerinin elinde bulunan halka ait malların incelenmesi ve saptanmasına ilişkin hükümet önlemlerini uygulamaya başlamıştı. Bu durumda feodalizm, kendi yasadışı egemenliğinin iktisadi temellerini yitirme tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğunu hissetti. İşte, özellikle bu önlem, isyana yol açan neden olmuştur". |
Üç ok - Üç hain'e işaret ediyor. Ortadaki hain Rayber'dir.
1880
Dersim'in Ovacık ilçesinde bir çobanın hayvan otlatırken gördüğü taş aletlerin olduğu alanda 'Eski Taş Devri'ne ait kalıntılar tespit edildi 2020
|
DERSİM (''TUNCELİ'') İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Facixe: Ovacık
Hazanis: Hozat
Kislê: Nazımiye
Malkışî: Çemişgezek
Mêzger: Mazgirt
Pêrtax: Pertek
Pilemoriye: Pülümür
KOMKUJÎ & TEVKUŞTIN (Genocide)