Amed'li (Kavalalı) Muhamed Ali Paşa

Home  |  Destpêk  |  Anasayfa

Hükümdar Kavalalı Mihemed Ali Paşa (1769-1849) Diyarbekir'lı Kürd bir aileye mensuptur.

Kavala'da doğduğu için 'Kavalalı' denilmiştir.

Osmanlı devletine karşı başarılı bir şekilde karşı koyan Mihemed Ali Paşa, Mısır ve Suriye'ye hükmetmiştir.

Mısırlı ünlü Kürdler arasındadır.

Arnavut kökenli olduğuna dair tezler ortaya atılmış olsa bile bu tezler torunu olan I.Kral Faruk (Mısır Hükümdarı 1936-1952) tarafından çürütülmüştür.

Kral Faruk, ailesinin Diyarbekir'den Kavala'ya göç ettiğini “El Mısır'' dergisine 1948 yılında açıklamıştı.

Bu kanının oluşmasının esas nedeni M.Ali Paşa’nın Kavalada dünyaya gelmesiydi..

Kürd tarihçileri içinde Muhamed Ali Paşa’nın Kürd kökenli olabileceğini ilk ortaya getiren Prof.Dr. Kemal Mazhar'dır.. Dr. Kemal Mazhar bu tezini ünlü Mısırlı yazar ve Cemal Abdulnasır’ın danışmanı Mahamed Haykel’in “Kürd Milletinin Arap ve İslam dünyasına bahşettiği iki lider: Selahadin Eyubi ve Muhamed Ali Paşa” aslı makalesine dayandırıyordu.

Daha sonra bu son bir kaç yıl içinde Muhamed Ali Paşa’nın “Şêxbizinî Kürdlerinden olduğunu” ve Amedli kökenli bazılarının “M.Ali Paşa’nın mirası için Mısır devletini mahkemeye verdikleri” yönünde gelişmeler oldu.

Ama, tarihçileri ikna edecek “tarihi belge” diyebileceğimiz veriler zayıf kalıyordu..

Kısa bir süre önce Güney Kürdistan’da haftalık olarak çıkan Medya gazetesinde Ardelan Abdullah “Mısırlı Muhamad Ali Paşa Kürdtü” ana başlığı altında bir makale yayınlamıştı..

Bu makalede sayın Ardelan “Kürd Meselesine “ dair “El Cizire” televizyonunda bir tartışmayi seyrettiğini, tartışmacılardan biri olan Mustafa Bekiri adlı Baasçı faşistti... Mustafa Bekiri “Kürdlerin hiç bir zaman devletleri olmadı ve istemediler de... Selahaddin Eyubi’de Kürdtü ve Kürd devletini kurmadı.. Son araştırmalara göre Muhamed Ali Paşa’da Kürd asılıydı” diyor..

Sayın Ardelan Güney Kürdistan’da şair Şêrko Bêkes’in denetiminde çıkan Serdem dergisinde “Mısır Kürdleri” ne dair Dr. Muhamed Ali Siwereki’nin bir makalesine atıfta bulunuyor..

Sayın Siwereki bu makalesinde Mısır’ın ünlü şahsiyetlerinden Kasim Emin, Abbas Mahmud Aqad, güzel kuran okuyan sesi güzel Şeyh Abdulsabit Abdulsemed, Ahmed Şewqi, Mahmud Teymur , Şeyh Muhmud Abede vs. vs Kürd olduğunu yazıyor..

Sayın Siwereki bu makalesinde Muhamed Ali Paşa’ya dair hiç kimsenin karşı çıkamayacağı bir belgeyi sunuyor..Aslında bu belge çok eskilere dayanıyor, ama Kürd araştırmacılarının gözlerinden kaçmıştır..

Aslında bu belge 1949 yılına dayanıyor. Bilindiği gibi Muhamed Ali Paşa 1805’ten 1848 yılına kadar Mısır’a hükmetti.. Daha sonraları oğlu İbrahim.. Muhamed Ali Paşa’nın ailesinden gelen şahisyetler 1952 yılına kadar yani Arap şövenistlerin yaptığı askeri darbeye kadar Mısır’ın başında oldular..

1948 yılında Kürd asılı gazeteci Abbas Mahmud Aqad, Muhamed Ali Paşa’nın ailesinden gelen Kral Faruq ile Muhamed Ali Paşa’nın ölümünün 100.yıl dönümü için bir söyleşi yapıyor ve “El Misir” dergisinde yayınlıyor.

Kral Faruq: “ Dedem Muhamed Ali Paşa’nın ailesinin kökeni Diyarbekirli'dir. Daha önce Diyarbekir’deydiler ve daha sonra Yunanistan’ın Kavala şehrine gidip yerleşmişler” diyor. Aslında Kral Faruq’un atalarının etnik kökeni hakkında verdiği bu bilgiler bir anlamda “Kavalalı” olma olayını boşa çıkarıyor.. Bu aile daha sonra “Mısırlı Prens ve Prensesler” diye Osmanlı devletinde ve türk cumhuriyetinde anılmaya başladı..

Aslında Muhamed Ali Paşa’nın soyundan gelen kesimler 19. yüzyıl boyunca ve 20.yüzyılın başında bir dizi olayda önemli rol oynadılar. Muhamed Ali Paşa’nın oğlu Osmanlı devletini çok zor duruma sokmuş Konya ve Kütahya’ya kadar denetim altına aldığı biliniyor. Antep’in Nizip kazasında Osmanlı ordularının İbrahim Paşa’nın ordusu karşısında aldığı yenilgi biliniyor.. Bu savaşa Botan Miri Bedirxan’da Osmanlı ordusu saflarında savaşa katılmıştı.. Osmanlı’nın yenilgisinden sonra Bedirxan Osmanlı ile yolunu ayırıyor ve bağımsız bir Kürdistan kurma konusunda çabalarını yoğunlaştırdı.. Bir çok Kürd kaynağına göre Bedirxan’ın İbrahim Paşa ile Osmanlı devletine karşı ittifak girişimi olmuştu.. Aynı şey Soran Miri Paşayê Kore içinde söyleniyor.

Muhamed Ali Paşa’nın Osmanlı Veziri M. Abdulhalim Paşa, İbrahim Paşa, Said Paşa ve Tosun Paşa adlarında dört oğlu vardı..

Halim Paşa’nın oğullarından Said Halim Paşa, Jön türkler döneminde Sadrazamdı.. Yani Talat, Enver ve Cemal Paşalar döneminde.. Aynı zamanda yıllarca İttihat ve Terakki Cemiyetine başkanlık ve sekreterlik yapmıştı.. Yine Halim Paşa’nın oğullarından Abbas ve Mehmed Paşalar jöntürk hareketinde önemli rollere sahip oldular.. Aslında bu çevre daha çok Jön türk hareketinin İslamcı yanını teşkil etmiştir. Birinci dünya savaşından sonra İstanbul’da Kürd Mustafa Paşa başkanlığından kurulan mahkemede bu çevreler yargılandılar ve Malta’ya sürüldüler.. Daha sonra Said Halim Paşa Roma’da bir Ermeni tarafından öldürülüyor..Bilindiği türklerin “Nemrut Mustafa” dediği Kürd Mustafa Paşa Yamulki, daha sonra Suleymaniye geçiyor, “Kürdistan Cemiyetini” kuruyor ve Şeyh Mahmud Kürdistan hükümetinde Eğitim Bakanı olarak görev yapıyor.

Paris Barış görüşmelerine katılan ve Sevres Antlaşmasına kürdlere ilişkin maddeleri geçiren Şerif paşa’da Muhamed Ali Paşa’nın torunlarından Emine Hatunla evleniyor.. Zaten yurt dışında öldüğü zaman vasiyetnamesi eşinin yanında Mısır’da toprağa verilmesiydi.. Bu istemi de gerçekleşiyor.. Bugün Mısırlı Prenseslerin bir çoğu bu aileden geliyor.. Bugün elimizdeki verilere göre Halim Paşa ve oğulları Said Halim Paşa ve Abbas Paşa Mason hareketi içinde yer almıştı.. 1890’lı yılların sonunda Mir Celadet Bedirxan’ın eşi Rewşen Bedirxan’ın babası Salih Bedirxan’da Masondu.. Artı “Kürdistan Gazetesi'nin” Mısır’da çıktığı dönemde Salih Bedirxan’da orada “Umud” adlı Mason bir gazeteyi çıkarıyor.. Aslında o döneme ilişkin tüm bağlantıları kaygılardan uzak ele almak gerekiyor.. Abdullah Cevdet ve İshak Sukiti Abdulrahman Bedirxan gibi şahsiyetler İttihat ve Terakki sürecinde önemli rol oynadılar.. Abdulrahman Bedirxan gibi kürd şahsiyetler bu oluşuma üye oldular.. Kürdistan gazetesi Avrupa’nın bir çok ülkesinde İttihat ve Terakki matbalarında basıldı..

Acaba 19.yüzyılın sonlarında ve 20.yüzyılın başlarında kürd kimliği ile siyaset sahnesinde aktif olanlarla Muhamed Ali Paşa’nın ailesinden gelen insanların ilişkileri neydi? Kürdler dışında başka milletlere hizmet eden ve kendilerini o yelpazede ifade eden kürd kökenli yapıların asimilasyon sürecini de bilince çıkarmak kötü olmaz.. Mısır, Suriye, İsrail, Ürdün vb vb.. bir dizi ülke asırlarca Eyubi devleti tarafından yönetilmesine rağmen, yüzbinlerce kürd o alanlara akın etmesine rağmen, bugün çok küçük bir grup kendisini kürd olarak ifade ediyor..

Aslında bu asimilasyon süreçleri irdelenirken bir dizi tarihi gerçekler ortaya çıkacaktır...

Rojgar Merdoxi

Li ber mizgefta Elî Paşa çar xortên ji taxa Elî Paşayê
Taxeke li nav keleha Diyarbekrê bi navê Elî Paşa heye û mizgehfta li vî taxî jî bi heman navî ye

Taxa Elî Paşa taxa feqîr û hejara ye. Li gor xaniyên taxên din ên li nav kelehê, xaniyên wê hemî xaniyên jihevketî û basît in.
Ev hejarî li dema antîkî tunebû li nav Diyarbekrê. Tenê gava tirkên li nav osmanî û îttîhatçiyên dagîrker hatin ser saltanetê
hingê neyartiyeke mezin bi kurda û Kurdistanê re kirin. Ev feqîriya li taxa Elî Paşayê ji wê serdemê te. Paşê gava komara
tecawûz û dizî û talanê dewleta tirko a dagîrker û îslamo-faşist hat avakirin, ev zilm û zora ji dema osmaniyan ve hebû, her ku dem çû
grantir bû. Loma taxa Elî Paşa taxeke hejar û feqîrên kurda ye.Xort û qîzên vê taxê pir WÊREK Û NEBEZ in. Bi çeqokêşiya xwe navdar in.
Loma bi tirkî dibêjin 'Elî Paşa Ûşaxî çeker yağli biçaxî'..

Kalleş ve kancık osmanlinin verdiği sözü tutmamasi üzerine osmanlıya savaş açan
ve her üç savaşta da osmanlı ordusunu perperişan eden ve çouğunu esir alarak Konya'nın yönetimini ele geçiren
Mısır Kürd Hanedani Diyarbekir'li Sultanı Kavalali Mehmet Ali Paşa.

NAVDARÊN KURD

Foundation For Kurdish Library & Museum