Since the Kurds were the earliest community founders (proto-clans) in historical Mesopotamia, they spread throughout Mesopotamia since the begining of the historical process. As Ferdinand Hennerbichler state: “Kurds are clearly visible from the earliest traceable beginnings as the indigenous people of the Neolithic, Northern Fertile Crescent lands of the Near East and Eurasia.” In this connection, as there are tribes derived from the Kurds, many tribes also lived among the Kurds. As the Kurds established their own kingdoms and empires such as the Gutians, the Mitanians, here were also Kurds in the kingdoms and empires of many other peoples, as in the Sumerians and the Hurrians. The Hurrians are one of these peoples, including the Kurds. This does not mean that even though the Hurians were from the Semitic race and were pledging allegiance to the gods and religions of other peoples, this does not mean that they were not the ancestors of the Kurds. There were also Kurds among the Hurrians as in the Sumerians, and these Hurri-Kurds are of course considered to be the ancestors of the Kurds.

___________________

Kürdler tarihi Mezopotanya'da en ilk toplum kurucuları (proto-kavim) oldukları için tarihi süreç içerisinde tüm Mezopotamya'ya yayılmaları gerçekleşmiştir. Ferdinand Hennerbichler'in dediği gibi: “kürdler izlenebilir en erken başlangıçtan beri Yakın Doğu ve Avrasya’nın Cilalı Taş Devri, Kuzey Bereketli Hilal topraklarının yerli halkı olduğunu açıkça görülmektedir.” Bu münasebetle kürdlerden türeme kavimler olduğu gibi, birçok kavim de kürdlerin içinde yaşamıştır. Kürdler gutiler, gutiler, mitaniler gibi kendi öz krallık ve imparatorluklarını kurdukları gibi, sümer'lerde ve huriler'de olduğu gibi birçok kavimin krallık ve imparatorluklarının içinde kürdler de olmuştur. Huriler de içinde kürdlerin bulunduğu bu kavimlerden biridir. Bu şu anlama gelmiyor, herne kadar huriler semitik ırkından gelme idiylerse de ve herne kadar başka kavimlerin tanrılarına ve dinlerine biat ediyordularsa da bu onların kürdlerin ataları olmadığı sonucunu getirmez. Hurilerin içinde sümerler'de olduğu gibi kürdler de vardı ve bu huri-kürdler elbette ki kürdlerin ataları sayılır.

Kürdlerse, yukarıdaki resimde görüldüğü gibi kendi şehirlerinin en gözde, en işlek yerlerinde onlara ibadethane açmalarına müsaade ediyor. Bunu da bir kenara bırakın 2014'te hepimizin gördüğü gibi onları turk-arab ve fars islamist-terörist grupları ISIS, AL-NUSRA, AL-KAIDE, CEPHET-UL-SHAM, HASHD-Î SHABÎ, HİZBULLAH'tan canlarıyla, kanlarıyla koruyor. Bu barbarlar tarafından yıkılan kiliselerini tamir ediyor, yeni kiliseler inşa ediyor.

ANCAK MAZLUM MAZLUMUN HALİNDEN ANLAR

-- Tarihsel Bellek, Siyasi Vefa ve Kürdlerin Koruyucu Hafızası

Ortadoğu tarihinin en sarsıcı gerçeklerinden biri, farklı halkların yaşadığı ortak travmalardır. Soykırımlar, sürgünler ve etnik temizleme politikaları bu coğraflarda yalnızca bir milleti değil, birçok halkı hedef almıştır. Fakat bu ortak acıların karşısında halkların birbirine nasıl yaklaştığı, tarihsel belleğin ne kadar yaşatıldığı ve siyasi vefanın nasıl korunduğu ayrı bir sorudur. “Ancak mazlum mazlumun halinden anlar” özdeyişi bu bağlamda özel bir anlam kazanır. Bu yazıda, özellikle kürd halkının yahudilerle ve Ortadoğu'nun Hristiyan azınlıklarıyla (ermeniler, süryaniler, asurlar) kurduğu tarihsel dayanışma ilişkisi, soykırımlara karşı gösterdiği insani direniş ve günümüz koşullarında yaşanan vefasızlıklar ele alınacaktır.

Kürdler ve yahudiler: acının iki kitabı

İsrail devleti, mazlum kürd halkına dostane yaklaşan nadir ülkelerden biridir. Bu yakınlığın temelinde stratejik çıkarlar kadar, ortak bir tarihsel hafıza da vardır. Yahudiler, Holokost’ta yaşadıkları felaketi kürdlerin Osmanlı ve yeni türk rejimi altında uğradığı soykırım provaları ve katliamlarla karşılaştırmakta beis görmemektedir. Bu bağlamda İsrail, kürd halkının hem tarihsel dramını tanımakta hem de modern hak mücadelesini desteklemektedir. Kürdler ile yahudiler arasındaki bu bağ, yalnızca devletler arası değil, halklar düzeyinde de “ortak trajediden doğan dayanışma” şeklinde şekillenmektedir.

Kürdlerin tarihsel korumacılığı: soykırımın ortasında vicdan

20. yüzyıl başında Osmanlı-türk rejiminin çıkardığı soykırım fermanlarıyla yüz binlerce kürd (1916'daki büyük kürd sürgünü ve katliamını çoğu kürdler bilmiyor hala), ermeni, süryani ve asuri hedef alındı. Buna rağmen birçok kürd ailesi kendi canını riske atarak bu halklardan bireyleri evlerinde sakladı, kaçmalarına yardım etti ya da doğrudan siper oldu. Ermeni kaynaklarında “Kürd komşumuz bizi kurtardı” ifadesi defalarca tekrar edilir. Bu tutum, yalnızca insani değil aynı zamanda politik bir direniştir. Çünkü kürd halkı, kendi halkı gibi zulme uğrayan bir başka halkın katledilmesine izin vermeyerek tarihsel bir etik duruş göstermiştir. Bu gerçek, Ermenistan eski başbakanı Armen Sarkisyan tarafından da 6 Temmuz 2020’de dile getirilmiş, kürd halkına resmi düzeyde teşekkür edilmiştir.

Kürdistan'daki Hristiyan azınlıkların ibret verici bir vefasızlık örneği

Ne var ki, tarihsel olarak kürd halkının ölümüne koruduğu bu topluluklardan bazılarının günümüzdeki tutumları tam anlamıyla ibret vericidir. Özellikle ermeni, süryani ve asur kilisesi temsilcilerinin büyük bir kısmı, kürdlerin en temel insani haklarına bile karşı çıkarak, doğrudan türk devletinin politikalarını savunmaktadır. Oysa 2014’te DAİŞ ve benzeri islamist türk-arab ve fars terör grupları (ISIS, El-Nusra, Haşd-i Şabî, Hizbullah vs.) bu toplulukları hedef aldığında, onları ölümden kurtaran yine kürd güçleriydi. Binlerce kürd savaşçısı yalnızca kendi halkını değil, bu azınlık gruplarını da canı pahasına korudu. Güney Kürdistan Federe Devleti'nde islamist teröristler tarafından yıkılan kiliseler onarıldı, ibadethaneler yeniden inşa edildi, dini özgürlükler anayasal güvenceye alındı.

Ancak bugün, bu halkların temsilcileri kürd şehirlerinde özgürce yaşarken, siyasi platformlarda Türkiye’nin işgalini meşrulaştıran açıklamalar yapabiliyor. Hatta Türkiye tarafından işgal edilen Efrîn ve Serêkaniyê gibi kentlerde kurulan sözde "Hristiyan meclisleri", işgalci türk ordusunun aparatına dönüşmüş durumda. Bu durum yalnızca tarihsel vefasızlık değil, aynı zamanda siyasi ahlaksızlıktır.

Kuzey Kürdistan'da kürd dili işgalci islamo-faşist asimilasyoncu-ırkçı türk devleti tarafından yasaklandığı halde, sözümona binyıllardır komşumuz olan ermeniler, asurlar ve süryaniler bize sempati ve destek vereceklerine, onlara kürdçe selam verildiğinde veya kürdçe bir şey sorulduğunda, kürdçe bildikleri halde inatla türkçe cevap veriyorlar ve hatta “falanca kişi kürdçe konuşuyor” diye işgalci islamist türk devletine gidip şikayette bile bulunabiliyorlar. Kürdler, Kürdistan'daki ermeni, süryani, asuri ve diğer azınlık halklara yöneltilmiş saldırı ve haksızlıklar konusunda çok hassas oldukları halde, kürdler katledildiğinde –hem de en barbarca bir şekilde katledildiğinde– bu topluluklardan insanlar, aralarında ne tek bir birey ne de onların hiçbir kuruluşu kürd halkına yapılan bu büyük zulümler karşısında çıt bile çıkarmıyorlar. Bilakis sevindikleri bile müşahade edilmiştir. Bunların kimden taraf oldukları apaçık meydanda değil midir? Ne Halepçe Soykırımı'nda, ne Roboskî ve diğer katliamların ardından, ne bir ermeni, ne bir asuri ve ne de bir süryani birey ya da onların herhangi bir kurumu, kürd halkına karşı işlenen bu büyük insanlık suçlarını kınayan tek bir açıklamada bulunmamıştır. Oysa benzer bir trajedi, tek bir ermeni ya da başka bir hıristiyan bireyin başına geldiğinde, kürd halkı sessiz kalmamıştır. Örneğin ermeni gazeteci Hrant Dink'in islamist türkler tarafından İstanbul'da alçakça katledilmesinin ardından kürdler yıllar boyunca “Em jî Hrant in” (Biz de Hrant’ız) diyerek meydanları doldurmuş, dayanışma göstermiştir. Bu, kürdlerin evrensel adalet ve insan hakları anlayışının, dini ya da etnik kimlikten bağımsız olarak ne kadar güçlü olduğunu gösterir.

Kürdlerin demokratik hoşgörüsü ve siyasi şeffaflığı

Batı-Kürdistan'ı Rojava başta olmak üzere, Kürdistan’ın birçok bölgesinde azınlık halklar anayasal düzeyde tanınmakta, okullar, medya organları ve ibadet alanları özgürce faaliyet göstermektedir. Süryani okulları kendi dilinde eğitim yapabilmekte, kilise vakıfları uluslararası destek alabilmektedir. Bunun karşısında, bu halkların temsilcilerinin, kürd siyasi hareketine destek olmak yerine, cellatlarıyla iş tutması acı bir çelişkidir. Kürd halkı, hem kendi halkının hem de tarihsel olarak sığındığı halkların onurunu korumaya devam ederken, karşılık olarak ihaneti değil, dayanışmayı beklemektedir.

Hafıza, siyaset ve ahlak

Tarihsel hafıza, yalnızca geçmişi hatırlamak için değil, bugünü anlamak ve yarını inşa etmek için vardır. Kürdler, tarihin her döneminde mazlum halklara el uzatmış, dini ve etnik fark gözetmeden koruma sağlamıştır. Bugün kürdlere karşı geliştirilen düşmanca tutumlar, yalnızca siyasi değil aynı zamanda ahlaki bir sorundur. “Ancak mazlum mazlumun hâlinden anlar” sözü, hala yol göstericidir. Fakat bu empatiyi sürdürebilmek için, yalnızca kürdler değil, diğer halklar da kendi tarihleriyle yüzleşmeli, vicdani bir tutum almalıdır. Vefa, halkların ahlak testidir.

Goran Candan