MEHDÎ ZANA





PARASTINA MIN

 



 





SARA

 

 

 

"Pir xwerû û tebîî ye, ku dema milletê Kurd di vê têkoþînê de bi serê xwe tenê bimîne, hingê bi pêkhanîna
mafê xwe yê xwerû û tebîî, mafê çarenûsiyê wê ji Tirkiyê veqete. Hêz û qudreta çi kesekî wê tunebe,
ku vê yekê bide rawestandin."
   

 
Mehdî Zana
           


JI SEROKATIYA SAZGEHA HUKUMGEHA LEÞKERÎ RE - ANQERE


HEJIMARA BINGEHA MIJARÊ: 1981/96
HEJIMARA BIRYARÊ: 1983/811
NAV: M. Mehdî
PAÞNAV: Zana
NAVÊ BAVÎ: Hilmî
MÊJÛ Û CIYÊ JIDAYIKBÛNÊ: 1940 /Silîva-DIYARBEKIR

BABET: Ev e nivîsa parastina min e li hevberî biryara Dadgeha Leþkerî ya Serfermaniya Awarteyî Ya Diyarbekr'ê No1 (Diyarbakýr Sýkýyönetim Komutanlýðý 1 No:lu Askeri Mahkemesi) Hejimarên Bingeh û Biryarê: 1981/96, 1983/311.

Her wisan jî, ew têksta parastina min a li hevberî biryara Dadgeha Leþkerî ya Serfermaniya Awarteyî Ya Diyarbekr'ê No1, ya li mêjûyê 26-10-1983'yî, ku min bi 24 salan ceza dike, bi vê nameyê ve tête pêþkêþkirin. Daxwaziya min bicihkirina van pêwîstiyan e.

PAÞKOYA vê nivîsê, ku ji 68 rûpelên destnivîsa min pêk hatiye, ji daîreya têkilcih ya Serokatiya Hukumgehê re hatiye pêþkêþkirin.

 

"Kedxwaran, ku bi alîkariya van derfetên di dest xwe de û bi hemû derfetên din ên ji bo xwe kêrhatî, bi hemû navgînên pêwendîyê yên girseyî, bi hemû hêzên xwe, xwe mîna hêlgir û layangîrê maf û dadimendiyê didin nîþandan. Kedxwar çêla rêzgirtina mafê parastinê dikin, lê belê ev tiþt ne tiþtek e ji bilî xapandinê.
Ji lewre mafê parastina bi rastî, aþkerekirina zextkariyê, kedxwariyê, bêexlaqiyê û durûtiyê ye; aþkerekirina reng û awayê kolekirina kedê; aþkerekirina zordestiyê, zordariyê, ricimandina, lanetkirina þikecekariyê û ji bo hukumkirinê hanîn û pêþkêþkirina li ber wujdana mirovayetiyê ye. Helbet çînên serdest û qanûnên wan ên, ku ji bilî rûxandina hemû avahiyan ji bingehê û pûçkirina bîr û baweriyên xwe yên cîhanbirî, yên ku parêzgerên sîstema civakî ye, dikine nav mejiyê xelkê de. Parastina min, ku tête wateya jinavçûna van hêmanan, ji ber vê hindê ye ku ew nikarin bibin hêlgirê vê parastinê."

 
Mehdî Zana
           

"Ez ji xwe re dihizirîm. Ji roja ku mirov hatine dunyayê ta roja îro, ew serdem û rojên ku jê derbas bûne, ew riyên dûr û dirêj ku jê hatine, ew kesên ku ji bo dilxweþiya mirovan xwe feda kirine, ew afirandin û derfetên ku ji qencî û çeyiya mirovan re ye, xwe gorîkirina ew kesên ji bo peydakirina rê û çareyan li ber nexweþiyan, ji bo betalkirina þerên nijadperestiyê, hewildanên ji bo nêzîkkirina gel û milletan, ji bo protestkirina ew nijadperestiya ku bûye belayê serê me mirovan, ji bo afirandina dunyayekî ciwantir, ew kesên ku em hanîne ta van rojan...

Lê min çi nav ji bo van þikenceyên bêhempa yên nemirovane ku van kesan bi me dikirin ne dît."


             

 

 

Awira mêrxas ji þûrê tirsonek tûjtir e.
(Cesurun bakýþý korkaðýn kýlýcýndan keskindir.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PARASTINA MIN

 

 

 

 

SEDEMA MÊJÛYÎ YA VÊ PARASTINÊ

Birêz encumenê dadgehê! Berî ku ez dest bi parastina xwe bikim, min wisan bawerî heye, ku divê ez vê mijarê bi taybetî rohnî bikim. Bi rastî min ê çi gotinek parastinê nekira. Çimku min çi bawerî nîn e, ku dadgaha we, wê xwedî helwêstek serbixwe be û biryareke durust bide. Lê belê ji ber hebûna kargêrî û tesîra van daw û dozên ramyarî ya li ser girseyên gelêrî û ji ber hebûna pêwîstiya rohnîkirin û nirxandinên van bûyerên îroyîn ji nifþên dahatî re, min, hem vekirin û diyarkirina van bîr û baweriyên xwe û hem jî vê parastinê gelekî pêwîst zanî.

Divê ez dîsan bidim diyarkirin, ku çi têkiliyên van gotinên min ên parastinî, bi sûcdarbûn û yan jî ne sûcdarnebûna min ve nîn e - ku nexwe ez ne çi sûcdar im jî. Her wisan jî çi têkiliyên van gotinên min, bi mafdarbûn yan jî nemafdarbûna cezadayina li ser min jî nîn e. Parastina min her tenê û tenê, ji ber hesa min a berpirsiyariyê ya li ber dîrokê ye.

Ez ê vê têksta parastina xwe, li nav çarçiveya derfetê, ji bûyerên xwerû û berçavî dagirim. Berî her tiþtî divê parastin û mafê parastinê çi ye; bi kurtî vê bidime xuyakirin.

Hêmanek ji hêmanên, ku bingeha pêwendiyên di navbera kesan, civakan û xwezayê de pêk dihêne, mafê parastinê ye. Berê, parastin li nik mirovên destpêkê, bi piranî ji bo parastina laþ, can û hebûna mirovî, bi þêweya hesa ji dilî bû. Ev pêwîstî, êdî di nav civakên bi çîn de jî, li her ho û mercên jiyanê, bû pêwîstiyek ji alavên girîng ên parastina jiyanê bi xwe.

Di destpêka tundbûna dijheviyên þerê berjewendiyan de û dema parvekirina keda mirovî di van civatan de, derketina bêdadiyên di civakên bi çîn de, pêwîstî û girîngiya parastina girseyên kedkar (girseyên berfireh ên gelî) ên bindest û çewisandî jixweber hatiye meydanê. Serdestên koledar, begên feodal, grûha burjûwa, ku bi rêkxistina sazîyên xwe yên wek dolîwgerî, perwerdeyî, çandî û hunerî, li jiyana kedê û di qadên dî yên jiyanê de, di encama qanûnî de, mafê xweparastinê ji holê rakirine.

Mafê parastinê ji serdemên herî kevn a dîrokê, weke mafê herî bingehîn ê kesayetiyê hatiye pejirandin. Ev pirs, bûye pirsa, ku mirov û mirovayetiyê herî bêhtir rencîde kiriye, her weha jî bûye pirsa herî mazin a mirov û mirovayetiyê. Em dizanin ku berdewambûna bandûra çînên serdest û kedxwar, ji ber hebûna desthilatdariya zext û zora paþverû ye. Burjûwaz, ji bo berdewamkirina sîstema xwe ya kedxwariyê wisan bi rê xistine, ku hukum; hem bi awayê xwe yê teorîk û hem jî bi awayê xwe yê reftar, di her dem û çaxên mêjûyî de, berjewendên serdestan bi dest ve bîne!

Kedxwaran, ku bi alîkariya van derfetên di dest xwe de û bi hemû derfetên dî yên ji bo wan bi kêrhatî, bi hemû navgînên pêwendîyê yên girseyî, bi hemû hêzên xwe, xwe mîna hêlgir û layangîrê maf û dadimendiyê didin nîþandan. Kedxwar çêla rêzgirtina mafê parastinê dikin, lê belê ev tiþt ne tiþtek e ji bilî xapandinê.
Ji lewre mafê parastinî yê bi rastî, aþkerekirina zextkariyê, kedxwariyê, bêexlaqiyê û durûtiyê ye; aþkerekirina reng û awayê kolekirina kedê; aþkerekirina zordestiyê, zordariyê, ricimandina, lanetkirina þikecekariyê û ji bo mehkumkirinê, hanîn û pêþkêþkirina li ber wujdana mirovayetiyê ye. Helbet çînên serdest û qanûnên wan ên, ku ji bilî rûxandina hemû avahiyan ji bingehê û pûçkirina bîr û baweriyên xwe yên cîhanbirî, yên ku parêzgerên sîstema civakî ne, dikine di nav mejiyê xelkê de. Parastina min, ku tête wateya jinavçûna van hêmanan, ji ber vê hindê ye, ku ew ni karin bibin hêlgirê vê parastinê.

Parastin, riya bi wîstekî azad, bêyî ku mirov di bin zextekê de bimîne û bi xwedîbûna mafdariya bi karhanîna hemû navgînên parastiniyê, riya selimandina mafdariya xwe ye. Mafê parastinê, ku her dem pêþî lê hatiye girtin, bidestvexistin û pêþvexistina azîn û metodên wê jî, çi car hêsan ne bûye.

Mirovatî, di vî warî de têkoþînên mazin daye. Destlênedan û pîrozbûna mafê parastiniyê, ji xwe re bi vî rengî bi destve xistiye. Îro jî, ji bo parastina vî mafê pîroz û ji bo, bi pêþxistina wî, têkoþînên dijwar têne dayin.

Em baþ pê dizanin ku endamên ji nav milletên bindest ên wek me, ku di nav têkoþîna azadiyê de ne, di vî warî de, têkoþînên dijwar radixin ber çavan. Ji lew re ta roja îroyîn jî, mafê parastinê û bikarhanîna wê, bi azîneyên seretayî û bêwujdan tête astengkirin. Mirov bêpirs û bêguneh, ji þikenceyên herî tund ve têne derbaskirin. Bêpirs û bêguneh têne zindankirin, darvekirin û gulebarankirin, yan jî bi cezayên giran ve cezakirin. Hukumbirrîn, hîna ji destpêka pirsiyariya polîsî ve destpêdike û li pirsiyariya polîsî, her azîne û çeþîdên þikenceyê li mirov têne kirin. Di ser de jî, ev zextkarî û çewisandin, li van rojên ku li qadên herî bilind û bi tundî çêla mafê mirovan têt kirin, dibin. Lê belê ji ber hiþyariya mirovê hevdem û ji ber pêþketîbûna navgînên mediyayê yên teknîkî, ku gava bûyerên þikencekaran zû têne bihîstin û lanetkirin, hingê þikencekar li gora derfeta xwe hewl didin, ku wisan jî bi lez, ew veþêrin. Her andam û alavî bi kar dihênin, ku zû ser bigirin û înkar bikin.


Tixûbdanîn li parastinê na be. Mirov parastinê bi vîna azad dikare bike. Hêzên serdest, bi danîna þanenavê xwe li bin peymana Daxuyaniya Helsînkî'yê hatine pejirandin, ku rêz li mafê parastiniyê bigirin û çi astengan li ber mafên bi karhanîna wê danehênin. Xwedê giravî, berdevkên herî pêþde yên dewletê, her dem dibêjin, ku ew xwe beste û girêdayê vê peymanê dizanin. Lê belê rastî qet ne wisan e. Ji roja pêþî, ku ez hatime girtin, her dezgahê ku ez li pêþ hatime derxistin (polîs, dadgir, girtîgeh, dadgeh) her cîh, li gor rêç û azîneya xwe ya xweser ez dadgerandime û ji bo ku ez bêparastin bimînim, çi ji destê wan hatiye, bi zanetî û bi sîstematîkî li min kirine. Ez ê li nav rêz û rêpelên li pêþiyê bi berfirehî li ser vê mijarê rawestim.

Amanca van dadgehan çi car ne rêvebirina dadimendiyê û xwedîderketin li mafê bûye. Pir diyar e, ku amanca van dadgehan, ji bo hinek dinê jî xulamîkirin û dirêjkirina temenê ev nîzam û sîstema, ku êdî ketiye di nava bêçarebûnek kûr de ye. Ev sîstem li ber mirovayetiyê bûye kelemek reþ û ne tiþtekî din e ji bilî talan, xwîn, birçbûn û hêsirên çavan.

Ji ber ku hukum bi temamî nûnerî û niwandiniya rêvebiriniyê dike, ji lewre di hukumdayinê de rastiya rêvebiriniyê baþ derketiye meydanê û baþ hatiye xuyakirin, ku ji ber çi rêvebirinî ev çend ji mirovayetiyê hatiye dûrketin.

Li hêlek, encamên ew zor û zexta, ku li ew salonên ku lê hukum têne birîn û li hêla din jî ew þoreþger, demokrat û welatparêzên pêþketî û zaroyên vî milletî, ku bi cezayên wisan bêwujdan dihatin barkirin û awa û þêweya van cezadayinan xweþ nîþan dida, ku ev hukumdayin keleþiyek çawa bû. Mirovayetî ji ber vê hukumdan û cezabirînê, di nav þerm û fediyek mazin de bû.

Min xwast bi van gotinên ku min li jorê kir, piçek be jî van xalan vekim. Neha em piçek temaþa bikin, ku em çawa hatine ber vê rewþê. Derba leþkeriya 12'yê îlonê ne ji bo xatirê çavê welat û xelkê tirk bûbû. Her kes pê dizane ku ev ne weke gotinên serkêþên vî karî bû, ku pirî caran li nav axefên xwe yên ji girsên gelêrî re digotin.

De ka em xwe piçek lê hûr bikin:

Tirkiyê, ji ber giradayîbûna xwe ya ji hêla ramyarî û leþkerî bi der ve, aboriya xwe bi destê Fona Navneteweyî ya Diravî - IMFê ve berdaye û hukmê ramyarî û leþkeriya xwe jî, bi destê Birca Belek, Pentagonê û Brukselê (baregeha NATO'yê) ve hiþtiye. Ji ber aboriya ku bi der ve girêdayî ye, ew aloziya cîhanî ya sala 1979 û 1980 bi carekê ve li nav welatî, xwe nîþan da.

Ji ber encama daketina buhrana aloziya aboriyê li Tirkiyê; enflasiyon ber bi ezmana ve çû, xezîneya diravên biyanî kêm bû, li nav bazirganiya eksportê deyn gran bû, betalî û bêkarî, deynê mehane û mûçeyên xelkê û tiþtên wek vana, aboriya heyî, xiste di bin nîrê gran de. Di nav vê aloziyê de, hin rêkxistinên navneteweyî yên diravî, ji daketina qadê þûn de ne diman. Xwedê giravî, van rêkxistinan bi milyonan dolar bi "deyn" dabûn komara Tirkiyê. Heger Tirkiyê deynê xwe ne da, wê ew jî biketana di nav tengasiyê de. Ha ev endîþe ye ku rastiya di bin niviþt û rêçeteyên van monopolên navneteweyî de xuya dibe. Lê belê dîsan jî, van niviþt û rêçeteyên tahl ên IMFê, OECD'yê, van "alîkarî" û sozdayinên dîtina ronahiya li dawiya tunelê bi cih ne dikir. Van rêçeteyên Fonda Diravî ya Navnetewî (International Money Fond) IMFê, van ramyariyên aborî, ji bo xelkê ji bilî êþ û elemê ne tiþtek din bûn. Buhayiya jiyanê, granî, bêkarî, ramyariyên dewletî yên mafê mehaneyê xelkê û tixûba nirxê mal û zadên gundiyan, jiyanê kiribû xezeb û agir. Gava em hatin sala 1980'yî, alozî û bêçareyiya li aboriyê, xwe bêhtir kir û zengilê neman û îflasê lêdida.

Ji bo armanca derketina ji nav vê aloziyê, biryarên bi navê "24 Ocak Kararlari" ku siyaseta ji aboriya IMF'ê hat bicihkirin. Van biryarên "24 Ocak Kararlari" bar û graniyên vê aloziyê li ser piþta xelkê suwar dikirin. Mûçe û rawestandina buhayê bingehîn a hilberînên çandiniyê û daxistina buhayê wan, xwe bi jiyandayina van biryarên xwedî patêntên IMF'ê, ku hîna jî berdevkiya bêhtirkirina granî û buhayiya li ser pêwîstiyên herî bingehîn ên jiyanê dikirin û serîtewandina her cûre opozîsyona civakî dixwastin. Bi kurtî pêwîstî hebû ku aramiya li ber dilê wan, li gor dilê wan pêk bihata. Ev xal divê baþ were fêmkirin, ku þansê serkeftina van polîtîkayan, ji ser riya çewisandin, perçiqandin û betalkirina Têkoþîna Þoreþgeriya Gelên Tirk û Kurd derbas dibû.

Heger em bi kurtî bibêjin; qadên serdest, li ber lehiya aloziya aborî, cilqîn û serûbinbûna civakî, opozîsyona þoreþgerî ya Tirkiyê, bilindbûna Pirsa Gelê Kurd ketin di nav panîkê de û ji bo wan pir pêwîst bû, ku biryarên xwe bi cih bikin û kadirên xwe bihênine di ser kar de. Nexwe vê jî bi cih hanîn.

Piþtî ku her amadekarî û pîlanên di bin bandûra Rêvebirina Awarteyî de hat bi cihkirin (ku ev amadekarî di sala 1978'ê de dest pê kirin), roja 12'yê îlonê sala 1980'yî de, rêvebirina Tirkiyê, bi destê derba leþkerî, hat rûxandin û desthilatdarî bi yekcarî kete di nav destê leþkeriyê de. Qanûn, birêvebirinî, erk û delamet, erkdarî, hemû kete di bin destê encumenekî leþkerî ya ji pênc kesî pêkhatî de. Parlamênt ji holê hat rakirin. Qanûna bingehîn betal bû, xebata siyasî hat qedexekirin. Mafên bingehîn ên weke grev û peymanên girseyî ji binî ve hatin rakirin. Çapemenî hat bêdenghiþtin. Ji bo bêdengkirina girseyên gelêrî; bi wan þikence, zextkarî û zulma bêhempa û kesnedîtî, mejiyê dewra osmanî dîsan kete di nav jiyanê de. Îroj li meydanekî bajarê Prag'ê peykereke hunerî hatiye danîn, ku ev peyker bi þêweyek pir vekirî bûye nîþanê kirêtiyên ruyê osmaniyan. Divê em ji bîr ve ne kin, ku van kirinên îroyîn, ji aliyê nifþên pêþerojê, wê bi her awayên hunerî û çandî bêtin neqiþandin û nîþandan.

Rêvebirina Awarteyî, bi van zulm û birînan, di nava du sê salan de, bêyî ku li astengek girîng rast were, xwe bi dezgeh û avahî kir. Ev guhartin xwe li hemû avahiyên dewlet û dolîwgeriyê nîþan da. Em neha vegerin ser rewþa dadgehan.

Gava sîstemek rûniþtî û andamên dadimendî yên vê sîstemê li ser karî be, çima wê pêwîstiya Dadgehên Taybet yên Leþkerî'yê hebin? Ev yek li ser dîrektîf û fermanên çend burjûwazan, ji bo serîçemandina opozîsyona li dij xwe hat damezirandin. Ma qet dibe ku van dadgehên, ku bi yekcarî di bin fermana Rêvebirina Leþkerî de dixebitîn, li ser navê Dadimendiyê xwe bilivînin û berdevkê Dadimendiyê bin? Helbet ku na. Hêzên Rêvebirina Awarteyî, xwastin li ber gengaziya, ku car bi car, li hin ciyan bibe ku hin, dadger ên ku ne xwazin ji rastiyê, ji dadimendiyê û ji mirovayetiyê dûrkevin, li pêþerojê, li zaroyên xwe bifikirin, ku hebin, pêþî li ber van mirovên durust bigirin. Loma mirovên wisan dan ber xwe û ew ji karê wan bi dûr xistin. Ev jî ne bes bû; Serokê Dewletê yê Leþker, rê li dadgeh û dadgeran nîþan dikir, ku ev avahiyên navbirî, bi dewlet û dolîwgeriyê re, di nav ahengekê de diçûn. Ji bo nimûnê; axefên li programa deng û bahsên televizyonê yên þeva 5-6 îlonê sala 1985'ê temaþe bikin. Her wisan nivîsên li rojnameya bi mêjûyê 6'ê îlonê sala 1985'ê di vî warî de nimûneyên pir li cih in. Heger çi dengek ji van dezgeh û avahiyên "serbixwe" yên "dadimendiyê" yên li welêt ne derketibe, ma ev ne nîþana pevkarkirin û hevxebatkariyê ye? Ma mirov dikare bêje ku li wî welatî dadgehên xwedîdad û serbixwe hene? Ma ne wisan e, ku divêt dadgeh ji bo bidadbûnê pêwîst e ku serbixwe be? Tenê û bi tenê bi riya giradiyîbûna bi vîna milletî, ku bi hukumeta ku bi hilbijartinek demokratîkî hatiye ser pê û di bin siya qanûna bingehînî de , ev dadgeh dikarin bidad û serbixwe bin.

Ca em piçek ji nêzîkî ve li kar û barên dadgehan temaþe bikin. Qanûna Bingehîn dibêje, ku 'bêyî cudahiya ol, ziman û nejad, her kes li ber qanûnê yeksan û wekhev e.' Her wisan jî Qanûna Bingehîn bi berdewamî dibêje ku 'her kes xwedî wî mafî ye, ku bîr û hizirên xwe bi gotin yan jî bi wêneû li gor daxwaza dilê xwe bi serbestî bihêne ser zimên. Hîç kesek ji ber parastin û beyanên xwe yên li dadgehê ni karin bêne sûcdar û tawanbar kirin.' Ez nirxandin û rûsipîkirina vê yekê, ji mirovayetiyê re dihêlim; ku heger mirov li dadgehek û li pêþ dadgirek ni karibe bîr û baweriya xwe bibêje, yan jî gava gotibe ji ber vê yekê hatibe cezakirin û heger ev ceza û tawanbarkirin ji hêla hukumgehê ve hatibe bestin û pejirandin, ma çi pêwendiya vê yekê bi dad û dadimendiyê ve heye? Fermo temaþe bikin, ku ew cezaya ku li ser min hatiye birîn û sedema vê cezayê ji ber kîjan peyvên min bûne: 'Bijî Têkoþîna Þoreþgerî ya Xelkê Kurd! Bimrî Faþîzm!' Ji ber van gotinan ez bi nêzîkî neh salan hatim cezakirin. Hêla herî helez ya vê yekê ew e, ku bêyî ku zelaliyek ji hêla avahiyên fermî bête diyarkirin, bêyî ku cih û roja dadgehê bête diyarkirin, bêyî ku pêwîstiya guh li parastina min bidin, ez hatim cezakirinê. Nexwe sedemên ev cezaya neha, bi sedemên cezaya berê ya dema axiftinên li dawaya Riya Azadiyê "Özgürlük Yolu"yê her heman tiþt in. Min ji dawaya Riya Azadiyê "Özgürlük Yolu"yê, ji xwe (15 +9) 24 sal ceza girt. Di her heman dadgehê de û ji ber heman tiþtî dîsan ceza li min birîn, ne ji biryarên fermî ya Qanûna Komara Tirkiyê (TCK) yê. Gava mirov li protokolên dadgehê temaþe bike, hingê wê vê yekê baþtir fêm bike.

Wekî din jî, li Hukumgehê, bi pênc sal û nîv bi derengxistin û li erdêhiþtina biryarên ku dadgehên leþkerî yên herêmî girtine, ji ber vê hindê piraniya girtiyan ji cezayê xwe sal du salek dirêjtir di hundur de mane jî, dîsan jî Hukumgeh van cezayan dibeste. Wan çi ji dest hat kirin, da ku girtî dirêjtir di hundur de bimînin. Ez nirxandin û rûsipîkirina vê yekê û diyarkirina ciyê vê yekê li dadimendî û mirovatiyê, dîsan li ber wujdana mirovayetiyê dihêlim.

Ez dixwazim piçek li ser sedemên hukum û cezakirina min rawestim. Ez ji bo çi tême hukumkirin? Weke min berê jî diyar kiribû, ez ji ber vê yekê tême hukumkirin, ji ber ku ez endamê milletekî me, ku ev millet bi sedan sal e di bin pencê zext û zordariyên har û nehevdem de, bi þêweyekî aþkere û vekirî tête vekuþtin û zêrandin. Di nav birçîbûn û hejariyek mezin de tête hiþtin û hebûna wî tête veþartin û înkarkirin û bi þêweyekî sîstematîkî jî, ber bi neman û windakirinê ve tête kiþandin. Ew ez ceza kirim ji ber ku ez kurd im. Gava mirov li dosiya dawayê temaþe bike, hingê mirov vê yekê pir aþkere dibîne, ku çi sedemek din jî nîn e. Ji ber ku mirov endamên neteweyek cihê ne, mafên wî neteweyî ji hêla neteweyê serdest ve bête perçiqandin, hemû mafên wê yên dinê ji holê bêtin rakirin, ev netewe, bi hemû metod û azîneyan bête asîmîlekirin û ew hewildanên, ku bixwazin bi darê zorê vî neteweyî "bikin wek xwe" gelo çendîn bi mafê mirovayetiya hevdem ve girêdayî ne? Em wisan bawer in ku ev yek ji hizir û siyasetek barbar a pir mazin ve girêdayî ye û ji hemû cûreyên hevdemiyê bêpar e.

Em neha jî piçek bervacî bihizirin û ji xwe bipirsin, heger milletê kurd xwedî serdestî bûya, qadên serdest ên ji milletê kurd wê vê zulm û serdestiya, ku îro qadên serdest ên tirk dikin, li ser gelê tirk bi kar bihaniya, ma ev dihate pejirandin? Li gor baweriya me, bersiva vê yekê bi tîpên gir: NA xêr e! Çimku pirs bi tenê ne pirsa kurd e. Weke me di serî de jî ve diyar kir, pirs pirsa bi paþvexistina bizava Þoreþger û Demokrat a li Tirkiyê û paþvexistina Doza Kurd e û doza berdewambûna mêtina qada bûrjûwaziyê ya dewlemendiyan e. Ji ber ku Gelþa Kurdî, li civaka tirkî bûye tabûyek, loma qada bûrjûwazî qêrîna 'welat ji dest ve çû' dike, ku bal û serincan bikêþe ber bi hêl û ciyek dinê ve. Her wisan jî, hin kesên li ser textê rêvebirinê rûdinên, ji bo xweziya dilê xwe yên xwedî karaktera þovên bihênine cîh, di vê riya xwe ya nehevdem û nijadperest de, serî li her çareyê didin. Ji ber vê yekê, li gora berjewendên xwe yên çînayetiyê, hem li dij bizava Þoreþger û Demokrat a Kurd û hem jî, li dij opozîsyona Tirkiyê, her programên berterefkirinê bi kar dihênin. Ji bo wan tiþtê herî girîng; berdewamkirina zêrandin û mêtina dewlemendiyên welêt e.

Ev jî vê aþkere dike, ku pirs, ne pirsa Kurd û Tirk e, pirs pirsa berdewamkirina gerandina çerxa jiyana talan û mêtina bûrjûwaziyê ye. Nexwe wek me, gelê tirk jî bûye goriyê van kirin û þikenceyan. Ji ber vê hindê, çi kurd û çi jî tirk, karker, gundî, teqawît, her mirovên xwedî bîr û baweriya nûjen, pêwîst e, ku rawestina li hevberê ew nijadperestî û paþdemayina ji hêla mirovayetiyê ve hatiye mehkûmkirin, ji xwe re bike erk û delameta herî diyar. Heger ademîzad di vî warî de, li gor paraleliya hevdemiyê, ber bi pêþerojê ve gavine navêje û li dij vê belaya mel'ûn a li ser mirovayetiyê tênekoþe, ademîzad ni kare xwe ji ricimandin û la'netên nifþên dahatî û ayendeyê rizgar bike.

 

 

þeya kurdî

Neha em werine ser babeta xwe ya bingehîn a Kêþeya Kurdî. Gelo Wê Ev Pirs Çawa Be? Ber Bi Ku Derê Ve Here?

Netweya Kurd, ji sedsalan vir de ye ku hatiye li ber nemanê hiþtin, bi taybetî jî, li jêr serdema hêz û çînên desthilatdar ên Komara Tirkiyê (T.C.), bi kêferat û hewildanên tund ve hatiye asîmîlekirin û tirkkirin. Bi siyaseta sazî û avahiyên tirkan, yên bi navê "dibistan" ên li ser her dewr û berên xaka Kurdistanê, bi ferman û qedexeyan, her çend xerabkirin û herifandinek mazin li ser gelê kurd çêbûbe jî, dîsan her mirovê ku piçekî haydarê dîroka mirovayetiyê be, baþ pê dizane, ku ew gelê ku karibûye xwe bîne ta van rojan, bi wan ferman û qedexeyên dewlet û dolîwgeriya tirk koka xwe winda na kin û na bin tirk. Bi hin tedbîrên çêkirî, (weke bi kirêkirina; xwedê giravî hin nivîsevanên mêjû, yên bêsewad û miskîn, ku bi firotina berhemên xwe, ji rastiyan wisan dûrketine) siyasetek (!) miskîn dikin. Ez li vê derê pêwîstiya rawestana li ser guftûgoyek li ser hebûn û nebûna kurdan na bînim. Çimku guftûgokirina tiþtek weha, ne ku tenê kenê mirovan tîne, her wisan qijik jî, ji ber kenan zikêþî dike.

De ka em piçek ji nêzîkî ve li polîtîkayên asîmîlasyon û bi tirkkirinê binihêrin û ji xwe bipirsin. Ma van polîtîkayan em kirin tirk? Bersiv bi tîpên mezin: NA ye! Bervaciyê vê rewþê qewimî. Wisan, ku li van dibistanên tirkan, bi fêrkirina zimanê tirkî, ku van perwerdeyên ji bo bi dûrxistina zaro û xortên kurd ji kesayetiya wan a kurdîtiye, bû navgîn û alavên zaro û xortên kurd, ku xwe gihandin pile û radeya zanîna kurdayetiyê.

Xort û ciwanên kurd, bi riya fêrbûna zimên, xwe hînî dîroka têkoþîna Rizgariya Milletan û têkoþîna çînayetiyê, bi kurtî xwe hînî zaniyariya civakî kirin û xwe bi zane û þareza kirin. Li bin ronahiya vê zanîn û ilmê, di nav gelê xwe de ketin nav kar û xebatê û gelê xwe bi rêxistin kirin. Ev yek aþkere dike ku derb li xwediyê xwe zîvirî. Xebat û karguzeriyên rewþenbîrên þoreþger di nava xelkê de, xwe gihand pile û radeyek bilind a ciddî û ev yek bû sedema tirsa dilê qad û çînên serdest. Ji bo berdewamkirina nîzam û sîstema xwe, dest bi pirtirkirina dozaja karguzariyên xwe yên çewsandin û zextkariyê kirin. Weke li dîrokê rûdaye, dîsan hêrîþê ser rêkxistinên têkoþer ên rizgariya Gelî kirin. Endamên rêkxistinan hatin dîlgirtin û þikenceyên ku li nav mirovayetiyê nedîtî û nebihîstî li wan hatin kirin. Qiyma xwe bi vê jî ne hanîn, bi hezaran xort û kalên ji nav gel (tenê ji ber ku kurd bûn) hatin girtin di zindanan de ketin bin þikeceyan û bi zora van þikenceyan ew rapor û îfadeyên ku berê hatibûn amadekirin, bi wan dan bi þanenav û îmzekirin.

Ji bilî girtin û zindankirinan, herî pêþî li deverên bejî (li gund û bajarokan) hawar û feryada ew zext û þikenceyên ku þev û roj bi gelê kurd têne kirin, êdî li dunyayê kes ne maye ku pê ne bihîstibe.

Zext, þikence û zulm ne tenê van kirinên li van deran e. Dema mirov li dîroka mirovayetiyê temaþa dike, mirov pir xweþ dibîne, ku hêz û qadên serdest û bandûrdar, ji bo gerandina çerxa talan û mêtinê, di her dem û zemanê de, serî li van ramyarî û polîtîkayên zextkariyê dane. Gel û çînên bindest, her dem li dij van hêzên serdest û xwedî bandûr, têkoþiyane. Her çend ku van têkoþînan bûne sedemên xwînrijana bi hezaran mirovan û bi sedhezaran mirovên kêmandam û seqethiþtî jî, dîsan kes ni karibûye rê û pêþî li ber van têkoþînan bigire.

Dema mirov li dîrokê temaþa dike, dîsan pir baþ dibîne ku ew kesên ku ketine xewn û xeyala xwastina birawestindana têkoþîna netewe û çînên bindest, di dema xwe ya herî xurt û serwext de jî, li ber vê têkoþîna mafdar û bi heq, hûr û xan bûne û daketine ew ciyê ku layiqê wan e: qutiya zibil û rêxê ya dîrokê.

Gelo ew hêz û qadên xwedî bandûr, ku bi kêmanî, bi çendî me, bi vê rastiyê dizanin, çima ji bo piçek be jî dirêjkirina temenê xwe, vê hela-welayê dikin? Ev tahv û xwêdan ji bona çi? Çima vê xwînrêjiya mazin dikin? Ma ne hîna duh bû, ku hêztirîn
Þahê Rohilata Navîn û Markos'ê li Fîlîpînê bêgav û mecbûr man ku birevin? Madem wisan e, ev hemû tiþtên têne kirin ji bo çi ne?

Ji bo berjewenda mistek kesên ji çîna serdest, ev gel û millet li ber hev têne rakirin û dijminkirin. Ta hinek kes û dorhêl, ji bo vê armancê têne bikarhanîn û navgînkirin. Em çi car ne dijminê gelê tirk in, bervacî û bilakis em vê yekê diparêzin, ku em li dijî her çalakî û karguzeriyan e, ku birayetî û dostaniya gelan xerab dikin û em dibêjin ev tenê û bi tenê kêrî nijadperest û þovênan têt.

Ya herî xerab û neçê ew e, ku ev çîn û qadên serdest, ji bo dijminkirin û bi hevxistina gelan, ji bo avakirin û peydakirina astengê li ber hes û zaniyariya birayetiyê ya di navbera gelan de, serî li hin karguzeriyên cûrbecûr ên aborî, civakî û ramyarî didin û bi vê riyê, dijminahiyê hartir dikin.

Rastiya bêaramiya civakî û ramyariya di nav gelî de, pir diyar û aþkere ye, ku ew rik û bêziya di navbera van her du milletan de, wê bêhtir bibe û dawiyê jî, ev hestên dijminane wan bi hev bide xwarin. Lê belê hêzên serdest, wê çi car bi riya van hestên þovên ni karibin birayetiya di navbera gelan de bi astengkin. Ji ber ku îro mirovên li cîhanê bi lez û bez di nav pêþketin û guhartinan de xwe ber bi pêþ ve dibin. Dema em li tamaþeyê van þerên gelêrî dikin, em dibînin ku gel û milletên derveyî van þeran, bi alîkariya xwe ya maddî û manewî, xwe digehînin hawara gelên têkoþer. Ji bo her cûre desteg û piþtgiriyê, ji bo rizgariya van milletên têkoþer, xwe amade dikin. Bi kurtî, ademîzad, bêyî cudabûnek di navbera mirovan de, mîna yên spî û yên reþ, ev nijad û ew nijad, li hevberê her cûre xeter û rewþên xerab têdikoþin.

Gel û milletên cihêreng ên dunyayê, ji vê reþayiya cografiya dunyayê, ta reþayiya cografiyek dinê, bi hawara gelên bindest radibin. Min bawerî heye, ku wê li rojek nêzîk, bi destbiratî û piþtgiriya gelên cîhanê, wê ev qada zextkarî û mêtinê, her rojên ku diçin cih lê teng bibe û wê ji binî ve ji holê rabe. Ev bela û musîbeta ku li ser serê mirovayetiyê geriyaye û ew axa û patronên çek û pûsatê ku ji vê belaya dillewitî, jiyan û desthilatdariya xwe bi rê ve dibin, wê ji binî ve ne mînin û bi herifin. Em va ye ji îro de nîþan û mizgîniya vê yekê dibînin. Dema em li Afrîka Baþûr temaþe bikin, em dibînin, ku di þerê navbera Reþikên bindest û dewleta nijadperest de, tevayiya dunyayê, ji bo reþik mafên xwe bi dest bixin, li nik reþikan têdikoþin. Di vî warî de, tiþtê ku ji me re bêhtir sedema dilxweþiyê ye ev e, ku ew fîrma û þîrketên Afrîka Baþûrî, ji hêla gel û milletên cûrbecûr, têne protestkirin. Ji ber zext û daxwazên tund ên gelî, ta ji hêla dewlet û hukumetên cûrbecûr, li ser van fîrma û þîrketên, ku sedema mêtin, talan û zinatkariyê ne, ambargo têne danîn û têkiliyên wan ên aborî û ramyarî, têne bestandin û qeþakirin. Ev hemû çalakî û karguzerî, ji ber bilindbûna radeya zanîna mirovî ye û ji ber mazinbûn û xurtbûna van alîkarî û piþtgiriyên aktîf ên gelan e.

Mekanîzmayên talan û mêtinî ya kelehên faþîzmê, ji binî ve hildiweþin û ev yek dibe sedema hev hembêzkirina tevayiya gel û milletên cîhanê. Ev civatên hiþyarbûyî yên roja me, wê li hevberî hemû þer û birînên, ku ji neqencî û zerara mirovan re ye, derkevin. Ta li dij avakirina her sazî û kargehên, ku hewayê gemarî dikin, rabin. Nimûne û mîsalên herî berçavî yên vê çûyinê; çalakî û karguzeriyên li nav welatên Ewrûpî yên li dij berfirehtirkirina balafirgeh û damezirandina sentralên nukleerî ne. Min wisan bawerî heye, ku sibe roj mirov, wê her kar û karguzeriyên, ku li neqencî û xerabiya mirovan in, bidin rawestandin. Ne dûr e, ku mirov biajon ser karxane û fabrîkên, ku çek û tiþtên wisan neqenc hildibirin, van ciyan kavil û rûxan bikin.

Ji ber vê yekê ye, ku îro li Tirkiyê, ev hiziriya dillewitok, ku li ser serê gelên Tirk û Kurd geriyaye, rojek berê, bi avakirina nîzamek sosyalîstî, bêyî ku mêtina hin mirovan li ser hin mirovên dinê hebe, bêyî ku mirov ji ber filan yan jî bêvan nijadê, ji ber vê mezhebê, vê olê, vî rengî, yan wî rengî, ji hev bihêne cudakirin, bigehine maf û heqê jiyaneke wekhev û weke mirovan li teniþta hev bikaribin bi hev re bijîn. Yan na, ev hemû zext, zulum, xwînrijan û zindan wê berdewam bin. Ev yek wê kêrî kî were? Wê ji nifþên dahatiyê re çi bihêne hiþtin? Gelo ev yek wê bi kêrhatî be? Bêguman na? Ji bilî mistek mirovên xwedîpere, wê kêrî çi kesekî dinê ne yê.

Ma ev tiþt wê wisan dawî were? Ma wê wisan berdewam be? Pir xwerû û tebîî ye ku dema milletê Kurd di vê têkoþînê de bi serê xwe tenê bimîne, hingê wê bi pêkhanîna mafê xwe yê xwerû û tebîî yê mafê çarenûsiyê, wê ji Tirkiyê veqete. Hêz û qudreta çi kesekî wê tunebe ku vê yekê bide rawestandin.

Nifþên dahatî wê lanet û nifiran bibarînîn li ser wan kesên, ku çavên xwe li ber vê rastiyê digirin û dibin sedema van kirinan. Bila kes çi þik û gumanê ne ke, ku ev hele û þaþiyên ku hatine kirin û yên wê hîna jî bêne kirin, weke lekeyek li ser heniya van kesan bimîne. Ji ber vê çendê ye, ku ez dibêjim rewþenbîr, kedkar, gundiyên gelê tirk, gerek e ku hûn piþtgiriya vê doza mafdar a Gelê Kurd bikin.

Hingê em hemû bi hev re, vê talan û zulma, ku dest li ser mafên mirovayetiyê daniye, gelên kurd û tirk, em bi hev re, vê ne hêlin û ji holê rakin. Tev bi hev re, ber bi rojên xweþ û ciwan ve herin.

Her dîsan, kî bixwaze yan ne xwaze, wê kes ni karibe gelê kurd ji vê têkoþîna wî ya mafdar bi paþ de bihêle. Yên ku ketine bîr û bawerî û xeyalên, ku bi girtina van dozgeran, têkoþer û milîtanên vê dozê, bi derbaskirina girseyên gelêrî yên berfireh, ji dezgahên þikencexaneyan, bi zindankirina van girseyên gelêrî ev têkoþîn wê dawî were, yan wê bikaribe dawî were, tenê û bi tenê xwe dixapînin. Ji bîr ve ne kin, ku van keraset û kirin, tenê û bi tenê ji bilî polakirina vê têkoþînê, ji bilî bêhtir xwedîpêzanîn û tecrûbebûn û bi xurtbûnê, ji bilî kertek dinê jî xwe nêzîkkirina ber bi serfiraziyê, ne tiþtekî din e. Heger rê û kerasetên zext, zorkarî, zulum û þikencekariyê bikaribûna bibûna asteng li pêþ têkoþînên Rizgarîxwaz, diviya ku hingê ew gel û milletên, ku îro ciyên xwe li nav mirovayetiya hevdem girtine, ne mabûna û ji holê rabûna.

Ev tê wê wateyê ku bi vê rêç û azîneyê, tê xwastin ku bi van karguzeriyên paþverû û zorker, çerxa dîrokê bête rawestandin. Ev ne tiþtekî din e ji bilî seyandina royê bi heriyê. Rojên buhurî yên mêjûyî û bûyerên rojane nîþan û selimandinên vê yekê ne.

Heger van karguzeriyan, van zext û þikenceyan, van her cûre azîneyên zext û zulma paþverû, bikaribûna van pirsan çareser bikirana, hingê wê her pirs û gelþ, li gor berjewendên hêzên serdest serencam bibûna. Lê belê em dinihêrin, ku ev zulm û þikencekarî, li bervaciyê berjewendê hêzên serdest, dibe sedema bêhtirbûna hêz û tuwaneya girtiyan.

Ma ne wisa bûya, wê mirov, ji bo protestokirina zulm û þikenceyê xwe ne sûtandibûna, di rojiyên mirinê de wê dawî bi jiyana xwe ne hanîbûna, ji bo protestkirina þikenceyê wê xwe darve ne kirana. Aha li vê derê em dibînin çawa nimûneya lehengiya bîr û baweriyê ya li dijî zordariyê xwe nîþanî me dide. Aha li vê derê em dibînin cesaret û lehengiya mafdarbûna li hember þikence û zordariyê çawa xwe bi nimûne dike. Polîtîka zulmê, carek din hate ber neman û îflasê.

Di destpêka sala 1981'ê de, gerînendeyên dewletê, car bi car bi beyanatên xwe digotin tevayiya hêza þoreþger ta sedî 95 hatin rûxandin û bi vê gotinê xwe dixapandin. Nexwe piþtî demekê dîsan digotin, ku nêzîkî ji sedî 70'yî rêkxistinên þoreþger hîna li ser xwe û xwedî hêzên xwe ne.

Nedîtina ew namûs û rûmeta mezin a van mirovên bêyî jiyana xwe bi tiþtekî bijmêrin, wan fîdakariyên ku ji bo têkoþîna xwe dikirin, bawerkirina bi rûxandin û rawestandina vê têkoþînê, ne tiþtekî din e ji bilî serê xwe mîna maman di nav qûmê de veþartin. Anku ew hizira miskîn ya xwexapandinê ya bêsewad..

 


Serhildanên dîrokî

Ez dixwazim neha bi kurtî hin bûyer û tevkuþtinên ku li rojgariya dîrokê çêbûne bi bîr bihênim. Çimku van bûyerana, ji hêla her kesî ve têne zanîn. Ji ber encamên van bûyeran e ku îro em hatine vê derê.

Dema serhildana Þêx Seîd'î, bi sedan cih û war hatin sûtandin û wêrankirin. Bi dehhezaran kurd hatin kuþtin. Bi hezaran zar û zêrç di nav agiran de can dan. Bi sedan kurd li bajarê Diyarbekr'ê li taxa Derê Çiyê û li ber Mizgefta Mezin hatin bi darvekirin. Bi hezaran mirovên kurd bi hincet û bahaneyên hukumkirinê li ser riyan hatin gulebarankirin. Raporên wisan derew li ser wan hatin nivîsîn weku: 'dema reviyan ji piþt re gulle li wan ket'. Zaroyên di navbera salên 4 ta 6, bi darê zorê ji dayik hatin veqetandin û li þûna bavê xwe, ji welêt hatin bi dûrxistin û nefîkirin.

Her heman êþ û kelem, li sala 1928'ê li Dêrsim'ê jî hat dîtin. Hovîtiya li Dêrsim'ê êdî xedar û bêînsaf bû. Ji bo kargêrî û tesîr li ser peyayên þêniyê bêt kirin, li ber çavê dê û bavan, qirika zarokan dihat li kêrê xistin û xwîna wan bi ser ava çemê Munzûr ve dihate herikandin.

Heger ez ne þaþ bim, li gor hejimarên fermî; li ser 94 hezar mirov hatin kuþtin. Ev e tenê hejimarên ku hatine bi destxistin. Piþtî ku hemû þûnewar û gund hatin sûtandin, kesên saxmayî jî, þandin bi dûrî û nefiyê. Dema tevgera Sason'ê, ku gund dihatin sûtandin, bêyî cudakirina jin, zar û zêrç, tevan dixistin kadînan û agir bi wan dixistin. Bi gazî û feryadan, bi 'hawar hawaran' mirov can didan. Tiþtê êdî hov û dirinde ew bû, ku kuþtina peyayan bi girêdana dest û lingên wan û paþê jî serê wan ji nav çoga wan re dihate xwarkirin û stûyê wan bi birrekê dihate birrîn. Dû re jî, nav û þanê wan bi guhên wan ve dihate darvekirin û serê wan diþiyandin ji kaymeqamiya Qozlux'ê re. Bi hezaran kesên ji Sasûnê û Qozluxê ji welêt hatin dûrxistin û nefîkirin.

Her heman kefaretên kuþtin û birrînê, li serhildana Agirî'yê jî hatin dîtin. Li wir jî, ew kesên ku hatibûn gullebarankirin, laþên wan bi dûvê hespan ve hatibûn girêdan û li kuçe û kolanan, li pey hespan dihatin kiþandin. Gund tev hatin sûtandin û wêrankirin. Piraniya gundiyan ji welêt hatin dûrxistin.

Ev milletê, ku rastê van dijwariyan hatiye, li ew þikence û zordariyên kesnedîtî û ne mirovane tûþ bûye, dîsan jî hebûna xwe ta roja îro parastiye û piraniya nirx û hêjayiyên xwe karibûye baþ biparêze. Hingê bila çi þik û gumana kesî ne be, ku ev millet wê li pêþerojê jî hebe.

Baþ e lê veristina vê gelþê wê çawa be?

Ez mirovekî sosyalîst im. Divê mirovên sosyalîst ji kûjeke zaniyarî li bûyeran temaþe bikin û bûyer û pêþveçûnên civakî, li bin ronahiya zanîn û zaniyariyê binirxînin.

Nakokiya herî bingehîn, ku mohra xwe li serdema me xistiye; nakokiya ked û sermayê ye. Her wisan jî yek ji nakokiyên verêsker û çareserker ên vê dema me, Pirsa Netewî ye.

Çîna burjûwazî, ku desthilatdariya xwe ya li bazara hundurî biriye serî, vêca ji bo firehtirkirina qada çerxa xwe ya talan, mêtin û zêrandinê, ji bo mêtin û talankirina hebûn û hêjayiyên gel û milletên din, derdikeve derveyî tixûb û sînorên xwe yên neteweyî û polîtîkek berçavî ya talanê dike. Dema çîna burjûwaziya milletê serdest, ev talana xwe dike, her wisan jî dixwaze sazî û desthilatdariya xwe her bidomîne. Ji bo ku di vê armanca xwe de bi ser keve, di navbera her du milletan de dijminahiyan peyda dike û þer derdixe. Ji bo nimûnê; civata milletê serdest; weke civatek hevdem û modern û civata milletê bindest jî; weke civatek dirinde û paþdemayî nîþan dide. Em dikarin di vî warî de miþe nimûne nîþan bidin. Çîna burjûwazî bi van lîstinên xwe yên polîtîkî, bi bêhtirkirina dijminahiya di navbera her du milletan de, li pey zexmkirina þûna textê desthilatdariya xwe ye. Her bi vî awayî jî, ew gel û milletên ku ketine jêr bandûrê û hatine berbendkirin, bêhtir xwedî li nirx û hêjayiyên xwe yên neteweyî derdikevin û serî li veristin û çareserkirina vê gelþê dixin. Ha ev dem e, ku Gelþa Netweyî dibe gelþa verêsker û çareserker. Nakokiya di navbera gelên li bin zextê û hêzên zorkar derdikeve pileya yekem. Hingê gelþên din, bi paþ ve dikevin. Nexwe veristina vê gelþa neteweyî ya ku li dar e, dibe sedema veristina nakokiya ked û sermayê jî. Nemaze di her merc û doxê de, ev nakokiya yekemîn dikare biguhere. Lê belê nakokiya bingehîn ni kare biguhere. Ev nakokî kilîla veristina gelþa bingehînî ye.

Ev gelþ, berpirsiyarî û erk û delameta li ser þanê hem þoreþgerên milletê bindest û hem jî þoreþgerên milletê serdest e. Berpirsên vê erkê, divê di encama nirxandina bi rêk û pêk ya merc û hoyên rewþê, rêç û azînan, ji xwe re peyda bikin û li bin ronahiya van nirxandinan, bi rê ve herin. Heger bervajiyê vê yekê bête kirin, wê gavê ew rewþa ku burjûwaz dixwazin, peyda dibe û ev yek dibe sedema jihevsarbûna her du milletan. Em parêzgerê hoy û prensîba bicihkirina mafê çaresnûsiya neteweyan in. Her netewe, xwedî mafê bi hev re, yan jî cihê jiyînê ye û bikarhanîna vî mafî, tenê bi destê wan e. Hingê çi divêt bê kirin? Îro li Tirkiyê, li ser gelê kurd her babet serdestî bi darê zorê têt kirin. Ew rewþenbîr, xwendekar, xort û xelkên wekî din ên, ku li hevberî hêzên serdest ciyên xwe li nav refên dij hêzên serdest girtine, bi azîneyên herî har û barbar têne þikencekirin û li zindanan girtin.

Riya ji holê rabûna vê cendera zilm û zorê, bi hewildanên hevbeþ ên milletê kurd û tirk dibe. Gerek e ku bi rewþenbîr, nivîskar, kedkar, karker û çapemenî û bi hemû xelkê xwe, tirk, li dijî van zordariyan, bi milletê kurd re piþtgiriyê bikin. Ev e birayetiya milletan. Heger gava hewildanên milletê kurd bi serê xwe tenê bê hiþtin, hingê milletê kurd bi serê xwe tenê vê têkoþînê wê bi rê ve bibe. Wê gavê jî berpirsê jihevqetandina milletan û wan bêgavhiþtina li nav têkoþînên li du qadên cihê, ne milletê kurd e. Berpirsê vê rewþê hingê rewþenbîr û þoreþgerên milletê serdest e. Divê li vir baþ bidime fêmkirin, ku ev yek ew ê bibe sedema jihevveqetandina du gelên ku bi sedan sal in ku bi hev re jiyane.


 

Þikenceyên dirinde

Birêz encumenê dadgehê! Ez di vî beþê parastina xwe de jî, dixwazim beþina ji wan kar û kirinên, ku ji roja ku ez hatime girtin min dîtine, li wan þikencexaneyên polîsxaneyan û girtîgehan û çi bi serê min de hatine, tiþtên min dîtine û bihîstine, binivîsim.

Piþtî ku ew ez ji Stanbolê hanîm, ez avêtim zindana di nav polîsxaneya bi navê Þehitlik Karakolu [ya li Diyarbekr'ê-w]. Piþtî ku ez demek li vir hatim hiþtin, rojekê gava serkarê ewlekarî û asayiþê hate polîsxaneyê, ez ji zindana polîsxaneyê hatim derxistin û ez hanîm pêþ cenabê vî giregirê dewletî. Dema ez ji derî ketim hundur, min raste-rast qêrîn û borînek bihîst. Serkarê ewlekariyê di nav odeyê de diqêriya û digot 'ulan tu dizanî ez kî me?' û dest bi pesindayinan kiribû. Wî digot; 'gava ku tayina min derket Diyarbekrê, gava ez hatim Diyarbekrê, tu ne hatî pêþiya min û ne jî te paþê rojek xêrhatina min kir. Min ev helwêsta te ji bîr ve ne kiriye. Ez ê neha, çi çi ye û çi jî ne çi ye nîþanê te bidim!' Dest bi gefdayinan kiribû. Rebeno digot qey ew ê bi riya van gefdayinan, bikaribe min bitirsîne û bi vê riyê toleya xwe ji min veke. Wisan reben bûbû ku hay ji wan merc û awayên protokola dewletê, ku wî kiribû serkarê ewletiyê, nîn bû. Gava wî gefdayinên xwe hemû rêz kirin, ez dîsan avêtim zindana polîsxaneyê.

Piþtî demekê ez û sê hevalan, em ji bo pirsiyariyê ji zindanê hatin derxistin. Hîna em li ser rê bûn çavên me hatin girêdan. Dema me xwe nêzîkî deriyê odeya pirsiyariyê kir, ji dengên ku dihatin guhên min, min fêm kir ku coþek mazin a libendemayinê li wir hebû. Min hema lingê xwe ji nava derî kir hundur û ne kir, yên xwe gihandin ber min, bi dengê 'Allah-Allah!'an kulm, pîn û qondaxa tifingê li ser serê min barandin. Ji ber ku çavê min girêdayî bû, loma min ne zanî ku çend kes bûn li min dixistin.

Di vê rewþê de, tiþtê ku min dikaribû bikira tenê ew bû; ku diviya min li ber vê hêriþa dirinde û barbar dinanên xwe biþidanda. Gava em li erebê bûn, min hin þik û texmînan dikirin, lê min çi car rê û hizirek ne dida, ku kirinek welê qebe û derveyî miroveyetiyê. Her çend min rade û sînora bêzî û nefreta wan a li ser min hebû baþ dizanibû, dîsan jî min rê ne dida, ku ew bikaribin ev çend bi xerabî li pêþ mirovekî wekî min ku her çi be jî þaredariya vî bajarî kiriye û li ser daxwazî û dengê xelkê, hatiye ser kar û piçek be jî, rêza xelkê bigirin û li nûnerê viyana azad a vî xelkê, helwêstek bi vî xerabiyê nîþan ne din.

Lê belê hûn ê di nav wan bûyêrên ku ez ê hîna ji we re binivîsim jî bibînin, ku bervaciyê vê hizira min, hûn ê fêm bikin, ku ew ê ku jê wisan dihat bêzî û nefretkirin, ne ez bûm. Ew xelkê kurd bû. Min vê yekê ji van gotinan fêm kir. Ta zikê wan biçiriya bi berdewamî ji xwe re vê diqêriyan: 'Tu kurdî, ne? De bila neha kurd werin te rizgar bikin!'

Ew, pêþiyê em avêtin nav odeyek biçûk û li ser betonê dane rûniþtandin. Ji ber wê kotek û lêdana ku li min ketibû, ez ji xwe de ketibûm. Hevalên min, ku vê rewþê, ji dengê min fêm kiribûn û ji binê goþeyek ji paçika li ser çavê min jidandî, xwastin li çavê min mêyze bikin. Notirvanê ku vê helwêsta hevalan dît, bi qondaxê tifingan li hogirên min xist. Piþtî lêdanek dûr û dirêj, bi tirkiyekî nêr 'tu tirk î, yan kurd?' ji min dipirsîn. Min got 'ez kurd im.' Li ser vê bersivê bêdeng ji odeyê derketin û çûn.

Êdî þev bû. Qêrîn û nalînên ji hêlên din dihatin, bêrawestan xwe di nav guhê me de vedidan. Ji niþkê ve me dengek gurr bihîst, ku me fêm kir, hinek ketin di hundirû de. Di vê heyamê de, yek ji wan kete bin çengê min û ez kaþ kirim. Piþtî ku ez piçek ji erdê hatim kiþandin, dikaribûm rabim ser piyên xwe. Ew ez hanîm odeya þikenceyê û li erdê bi rûniþtin dam. Yek ji wan dest pê kir û bi þîþek hesinî li vir û li wir a min xist. Yekê din ji wan jî digot; 'mekin', 'lê me xin!'. Di her keys û derfetê de jî, bi kulmikan li nermiya nav zikê min dixistin. Di encama vê lêdanê de, êdî ez ni karibûm jî birûnim. Bêyî ku ez bibînim, min hes û fêm kiribû ku her derên min werimî bûn û ji difna min jî xwîn diherikî dihat xwarê.

Van sikencekarên har jî, bi kenên xwe yên dengbilind ji min dipirsîn: 'Tu çima bûyî serokê belediyê? Kê ji te re got bibe serokê belediyê? Em ji mêj ve li bendî vê rojê bûn.' Her wisan jî bi lêdana xwe berdewam bûn. Gava ku wan fêm kir ku êdî ji bo axiftinê çi hiþ di serê min de ne ma, hingê ez birim li nik wan girtiyên dinê avêtim erdê.

Piþtî demekê, gava hiþê min hat serê min û ji bo ku ez bizanibim ka ew dengên li der û dora min ji kê derdiket, ji bo ku bizanibim hevalên min li vir bûn yan na, loma min ew paçika ser çavê xwe piçek da alî û min temaþa kir û min dît, ku deng ji kîjan mirovî dihat. Hinek ji wan, weke hezretî Îsa'yî, ji milên xwe ve li ser çarmixek hatibûn girêdan, hinek ji wan li erdê di nava gola xwînê de digeviziyan û hinek jî, ji ciyê xwe yê rûniþtî nale-nal dikirin.

Þeva min bi van çavdêriyan wisan li ser betonê rûniþtî û çavpêçayî derbas bû. Serê beyanî, ew dîsan ez birim odeya þikenceyê. Li gor min fêm kir, li wê derê pênc mirov hatibûn ku bi min re bipeyivin û bikevin bazariyê. Ez li ser sendeliyê hatim bi rûniþtindan. Yek ji wan berê xwe da min û got: 'Temaþe bike, me çi jê nîn e ku tu sûcdar î yan ne sûcdar. Lê belê em ê nivîsek bidine te. Divê ku tu li bin vê nivîsê navê xwe dahênî. Ne me û ne jî xwe li dijwariyan werbike. Vê jî ji bîr ve ne ke, ku heger tu weke me ne kî, tu ji vê derê bi saxî dernakevî!' Gava min bersiva wî da û gote wî ku 'min çi rewþeke nediyar nîn e û heger ne gotinên min bin, ez li binê çi nivîsekî navê xwe danahênim.' Li ser van gotinên min þikence dîsan dest pê kirin.

Ji ber wan þikenceyên ku roja pêþî bi min kiribûn, ez ji xwe de ketibûm. Hiþ li serê min ne mabû. Ez li erdêketî bûm jî, dîsan bi pînan li min dixistin. Qet ji vê têr ne dibûn. Navgînên elektrîkê ku hanîbûn, têlên wê pêþî bi serê tiliyên min ve girê dan. Piþtî çend caran þoka elektrîkê bi min dan, elektrîkê birrîn. Cilê min ji min kirin û min li çarmixa ku berê amade kiribûn jidandin. Hejimarên þoka elektrîkê ku bi min ve dabûn, na yê bîra min, çimku ez li ser çarmixê ji xwe de çûbûm. Gava min çavên xwe vekirin, ez li ser betonê dirêjketî bûm.

Dîsan xwîn ji dev û pozên min dest bi herikandinê kiribû. Ji ber ku piraniya xwîna di laþê min de herikî bû, loma ew bi lezê pembû hanîn û dan ber pozê min, da ku herikîna xwînê birawestînin. Ta herikîna xwînê kêm bû ez li odeyê hatim rawestandin. Dû re, du kes bi milên min girtin û ez kiþandim ciyê ku girtiyên dinê li wir bûn.

Gava ez hatim nav girtiyan, dengê feryad û qêrînan bilindtir bûbûn û dengê hawarê ji gelek ciyan ve dihatin. Ji bêgaviyê, gava min guhdariya van feryad û qêrînan kir, min fêm kir ku dengê qêrîna jinê jî di nav wan dengan de hebû. Ji dengan dihate fêmkirin ku bêrawestan þikence bi jinekê dikirin. Gava min guh da axiftinan, min bihîst ku yek li pêþ jinikê rawestiyaye û diyar e ku ji mêrê wê re dibêje; 'temaþe bike, heger tu ne peyivi ez ê di jina te n...m.' Gava deng ji mêrî ne hat, wî derxistin ji derve. Wê gavê dengê hawara jinê tevayiya salonê dagirt. Gelek car mêrê jinê derxistin der û hanîn hundurû. Demek êdî dengê jinikê hatibû birrîn û nalînek nizm jê derdiket. Hingê jinikê ji erdê kaþ kirin û hanîn li ciyek nêzîkê me danîn. Vê carê jî, mêrê jinê girtin binê þikenceyê û her heman pirsan ji wî jî dikirin û bersiv ji wî dixwastin. Ev þikence berdewam kir û kir û kir û kir... Encama wê ni karim tam bi bîr ve bînim, çimku ez hingê dîsan ji xwe de çûbûm.

Piþtî gava pirsiyariya li ser me bi dawî hat, min bihîst ku ev kesê ku li girtîgeha Diyarbekrê dîsan bi þikence hatibû kuþtin, Alî Saribal bû. Ew jin jî jina wî bû.

Em berdewam bin.

Gava ez ji wir derketim, polîsek pehîna xwe li min da û 'Hey ulan Mehdî Zana ev çi hal e?' bi ken ji min pirsî. Ez jî li ciyê xwe veketî, min gote wî 'Ma wê çi be?' Wî jî, vê carê dengê kenê xwe bilindtir kir. Hingê min wisan lê vegerand: 'Di siyasetê de tiþtên wisan dibin. Siyaset mîndera pahlewaniyê ye. Carinan mirov bi ser dikeve û carinan jî di bin de ye. Lê belê gava ku em bi ser kevin, hingê wê ne wisan wekî we çendemî be. Em ê ta serteseriyê li serî bimînin.' Ji dengê pêlavên wî min fêm kir ku ji nik min çû.

Vê carê jî, tiþtekî nû li ser dengê hawar û feryada mirovan zêde bûbû. Muzîka arabeskî.. Qêrîn û nalîna mirovan ji ber êþên þikenceyê, tevliheviya van dengan û ew kargêriya psîkolojîkî ya li nav serê mirov peyda dikir, tenê ew mirovên ku di wê rewþê de mabin pê dizanin. Dema ku ev þikence bi saetan berdewam dikir, polîsek ku nuh dest bi payina xwe ya rojê kiribû, hat nik me û dest bi axiftinê kir. Li nêzîkê sendeliya polîsî, destê min li nav kelepçeyê ez li erdê dirêjketî bûm. Ev polîs dest pê kiribû waaz û dersa Xwedayî û ya Quranê dida min. Carinan jî lingê xwe, li ser nermiya zikê min datanî û bi pînan li min dixist. Bi van kirinan, erk û delameta xwe ya dînî jî bi cih tanî camêr.... Ew þeva me her bi vî awayî derbas bû.

Roja din, gava ez li ser riya çûn û hatina seansên þikenceyê bûm, min dengê hawarek pir bi lavayî û dilsoj bihîst. Gava þikenceya xwe dawî hanîn, vî kesî hanîn li nik me danîn. Min xwast ku ez wî nas bikim.. Bi nepenî, ji bin goþeya paçika li ser çavên xwe min li wî nihêrt. Min dît ku kurekî çardehsalî ye. Gava þikence bi kurikê dikirin, pirsên ku jê dikirin ev bûn: 'Navê hogirên xwe yên li nav rêxistinê bêje me!' Gava kurikî got 'min çi têkilî bi wan re nîn e', hingê polîs digotine wî: 'Gava me n..a te, tu wê bêjî.' Kurik tazî - tena derpê bû. Gava polîsan dest avêtin derpêyên wî, hingê kurikî bi lavayiyek dilsoj digot: 'Ez di bextê we de me. Têkilî min ne bin. Heger hûn çi bixwazin ez ê bikim!' Polîsan: 'Ha wisan were rayê!' gotin û dest ji wî berdan. Di wê heyamê de, ew dengên ku dihatin ber guhên min pir ne zelal bûn. Min baþ ne dibihîst ku çi têt peyivtin û çi bi kurikî dane îmzekirin. Gava dîsan kurik hanîn nik min, kurikî di keysek de gote min 'Xalo min têkilî bi hîç tiþtek nîn e. Ji ber van þikenceyan min navên hevalên xwe yên li dibistanê û yên li taxa me dane wan.' Kurik pir ber bi vê yekê diket û jixwedeketî ji min dipirsî 'Gelo heger ew hevalên min bigirin, wê çi bi serê wan bihênin?' Min ji bo kewandina êþa dilê wî gote wî: 'Ew ê wan bihênin. Piçek li wan jî bidin û paþê jî wan berdin.'

Ez bi dengê hawarek, ku ji aliyek din ve hat guhê min veciniqîm. Min guhê xwe pik kir û xwast guhdariya axiftinan bikim. Þofêrekî taksiyê hanibûn. Derdê cigarê li serê wî dabû û ji bo cigareyekê lavayiyên mazin dikir. Þikencekaran cigareyek ne didane wî û di ser de jî, bi vî halê wî kenê xwe pê dihanîn. Di vê heyamê de, polîsek bi serbilindiya serokbûnê gote wan 'Yê di nav tabûtê de ye bihênin vir!' Û deng ji her kesî hat birrîn. Ew kesê di nav tabûtê de hanîn û di cih de wî bi þoka elektrîkê ve girêdan. Gava þoka elektrîkê bi laþê wî dixistin, bi dengek nizm nalîn ji wî dihat. Min fêm kir ku ew demek dirêj e di tabûtê de hatibû hiþtin. Ji ber tîhnbûn û birçîbûnê bû ku hêza wî ya berxwedanê ne mabû. Pirsiyariya li ser wî her bi vî rengî berdewam dikir.

Piþtî demekê, em ji bo xwarinê (!) rakirin. Em li teniþt mêzek, çavgirtî rêz kirin û kefçiyek dane destê me. 'Mexwin! Bi ferman û komandoyek hûn ê dest bi xwarina xwe bikin. Gava hat gotin "dest ji xwarinê berdin!" divê hûn dest ji xwarinê berdin. Heger na hûn bi xwe dizanin, ku wê çi bi serê were we!' Piþtî vê axefê, xwarin li ser teyfikan danîn. Em li bendî fermanê rawestiyan. Gotin ku 'hejimara dev ji xwarinberdanê 10 e.' Hîna kefçiya duwemîn li devê me bû, jimareya 10'ê gotin. Bi hemû hêzên xwe, li wan ê ku kefçî hîna ji dest bernedabûn dixistin. Li þûna xwarinê me kotekek xweþ xwar û gotin 'dema xwarinê bi dawî hat.' Paþê em birin salonekê. Di her dema xwarinê de, ev bûyer dubare dibûn. Rojekê girtiyek van kirinan di serê xwe de jimartibû û perçeyek nan kiribû di bêrîka xwe de. Di salona rawestanê de, gava di bêrîka wî de nan hat dîtin, tevayiya tîmê û pawanê eskeran li ser serê wî civiyan, Ta ev heval ji xwe de çû, li wî xistin. Lê bi rastî em hemû wisan birçî bûn, ku em jî dikaribûn biketena di nav vê rewþa wî de.

Dora pirsiyariyê hatibû ser hevalên min (Aydin, Refîk û Nûrî) yên ku bi min re hatibûn girtin. Ev bi dorê dibirin þikencekirinê. Ev birin û hanîna wan, çend caran berdewam kir. Min pile û dozaja þikenceya, ku bi wan dikirin, ji dengê hawar û gaziya wan fêm dikir. Yek ji van hevalan, li heyamekê keysa li nik min rûniþtinê dît. Min xwast ku bizanibim ka þikencekar jê çi dipirsîn. Polîsên gotine wan: 'Yê ku we da dest Mehdî Zana ye. Me derbareyê Zana'yî çend agahdarî li ser kaxizan nivîsîne. Hûn jî þanenavê xwe li binî dahênin, hingê em ê we serbest bihêlin.' Bi berdewamî: 'sedema van þikenceyan jî ne îmzekirina van belgeyan e.' Bi rojan ew kirin bin lêdanên felaqeyê, ew bi dar ve kirin, þoka elektrîkê dane laþê wan û her cûre zext û zor li ser wan kirin. Rojekê dîsan van kesan birin odeya þikenceyê. Dema ji niþkê ve dengê qêrîn û hawara wan hat birîn, hin hizir û raman di serê min de çûn û hatin. Piþtî demekê Aydin Hasar'î hanîn nik min û ew weke tera genimî, li nik min avêtin di ser erdê de. Li erdê di nav êþ û birînan de dinaliya. Min xwe bi hêdîka nêzîkî wî kir. Gava min 'Tu çawan î?' jê pirsî, wî got 'Ez baþ im' û bi nalîna xwe berdewam bû. Bûbû þev. Pawanê eskerî, em birin tuwaletê. Berî ku Aydin Hasar bikeve nava tuwaletê, wî pantolona xwe ji xwe kir. Bi paçikek gemarî birîna xwe maliþt. Gava min lê nihêrî, min dît ku ji kêlekên wî xwîn diherikîn. Li pêþ vê dîmena ku min dît, min ni zanî ku ez çi bikim. Min xwe nêzîkî wî kir û gote wî: 'Min tika û rica min e ku hûn vê tahde û zorê bi xwe ne kin. Heger polîs derberayê min, çi ji we bixwazin bidin îmzekirin, hûn îmze bikin. Bes xwe ji bin vê zorê derêxin.' Em dîsan vegeriyan þûna xwe.

Roja dinê, pirsiyariya polîsan berdewam kir. Dema hevalan di îmzekirinê de li ber xwe dan, hingê þikencekaran gef dane wan û gotin 'Divê yan hûn ê îmze bikin, yan jî em ê jinên we bihênine vê derê.' Li ser vê gefdayinê Aydin Hasar'î gote wan 'jina min ne hênin vê derê, hûn çi bixwazin ez ê bikim' û navê xwe li binê ew nivîsa ku ajotibûn ber wî danî. Gava Aydin Hasar hanîn salona ku ez lê bûm, wî gote min 'Keko ji bo ku jina min ne hênin vir, min navê xwe li bin hin belgeyên derbareyê te danî. Li min bibuhure gidî.' Min jî lê vegerand û gote wî 'qet li ber me keve ev tiþtekî normal e.' Polîsên þikencekar ji ber ne dîtina riyek li dij min, ji ber nedîtin û peydanekirina sûcek li ser min, êdî bêhtir har û hêriþkar bûbûn.

Du roj derbas bûbûn. Ji serê beyanî telaþ û coþek di nav polîsan de hebû. Cihêtir ji wan rojên din, seansa þikenceyê ya îro di saet 9:30'ê de dest pê kiribû. Yekcar ez birim odeya þikenceyê û dîsan bi ew pirsên berê ez pirsiyar kirim. Vê carê ji koteka qebe bêhtir, por û rihên min dikiþandin. Nexwe þikenceya bi þoka elektrîkê jî weke seleteya li ber xwarinê her car hebû. Gava karê þikenceya bi elektrîkê hew hat, ez dev û rû li ser erdê dirêj kirim. Yek ji þikencekaran li ser piþta min digeriya û yekê din jî, bêrawestan li serê min dixist. Heyamek wisan ajot. Dû re jî, kincên min ji min kirin û ez dîsan bi çarmixê ve hilawistim. Gava ez li çarmixê hatibûm jidandin, bêrawestan derba kulman, li nermiya zikê min û li ser singê min diketin. Bêguman çêr û sixêf jî wek zencîra van kirinan, her dem bi dumahîk û berdewam bûn.

Êþa þoka wê elektrîkê, ku di vê cara dawiyê li çarmixê dabûne min, tevayiya laþê min vegirtibû, ez di nav êþ û izdirabê de hiþtibûm. Ta neha min li þikenceyê hiç qêrîn ne kiribû, lê wê rojê êdî min ni karibû qêrîna xwe li ber wê êþê bida rawestandin û êdî qêrîn ji min jî çûbû. Hema dilê min dihate ber devê min. Min ne karî xwe li ber pêlên van êþan rabigirta û ez ji xwe de çûbûm û xewirîbûm. Gava min çavê xwe vekir, min dît ku ez çîptazî di nava avek pîs, li erdê dirêjketî me. Her derên min diêþiya.

Min wisan fêm kir ku kesek li ber serê min rawestayî, bi sivikî bi pîna xwe li serê min dixist û 'Ev çi hal e?' diqêriya li ser min. Gava þoka elektrîkê ji serê min jî dabûn min, paçika li ser çavên min, hinek siqitî bû û hatibû xwarê. Gava min ji kenarê paçikê li wî nihêrt, min dît ku serfermanê leþkerî ya demê, li ser min rawestayî ye. Bi axiftina xwe de çû û gote min: 'Aha dawiya te ev e.' Ji xwe gelekî razî û tatmînkar bû. Polîsan li dora wî bûbûn çember û weke peyvên wî pir girîng bin, guh didane axiftina wî. Min û vî serfermanê, me berê hev dîtibû. Neha ez ê çêl û bahsa hevnaskirina xwe û wî bikim.

Gava ez þaredarê bajêr bûm, hemþehriyê serfermanê leþkerî yê bi navê Laz Osman dihat naskirin, li Diyarbekr'ê karê muteahhîdî dikir. Rojek ev kes hate nik min û gelek caran pêþniyar kir ku ez destûrê ji bo lêkirina avahiya wî ya qaçax bidim. Li gor pêþniyariya Serkariya Avadaniyê, destûrdana ji bo vê avahiyê xeter bû. Ji ber vê yekê min her çend gote wî jî, ku ev kar na be, lê Laz Osman dîsan hate nik min û gote min 'silavên serfermanê leþkerî hene.' Paþê jî got ku 'ez dixwazim diyariyek pêþkêþê we bikim' û 250 000 TL pere li ser mêza min dahêna. Ji ber doz û bîra min a îdeolojîkî, weku, demek
hemû xwîna di laþê min de hilkiþiyabe ser serê min, min vê gote wî: 'Divê tu pêþniyarek welê ne kî' û min diravên wî êxistin di nav destên wî de û min gazî serkarê teknîkî yê karê avadaniyê Mehmet Kaya'yî kir. Min gote Mehmet Kaya'yî da ku ji Laz Osman'î re agahdariyên li ser rewþa avedaniya li bajarê Diyarbekr'ê bidiyê. Berpirsiyarê erkdar, Laz Osman'î li ser vê yekê agahdar kir. Mehmet Kaya þahidê axiftinên di navbera min û Laz Osman'î de ye. Ji ber cî bi cî nebûna karê hemþehriyê wî yê bi navê Laz Osman, serfermanê leþkerî bi telefonê li min geriya û bi kurtî gote min 'divê ne wisa bûya!' û telefonê li ser ruyê min girt.

Ev gefdayinek bû û gefdayin ne teze bûn.

Serdema serokatiya min a li belediyê, hemû serfermanên leþkeriyên tirk hatibûn Diyarbekr'ê. Roja sêyemîn a serdana serfermanan, dema þîvê em li xwarinxaneya ordugeha tirk bi hev re bûn. Berî ku em dest bi xwarinê bikin, me ji piya de dest bi suhbetê kiribû. Li vê navberê, serfermanê giþtî yê leþkerî û serfermanê hêzên leþkerî yên din, li ser çûna xwe ya Êlih'ê [Batman-w] dipeyivîn. Piþtî piçek bi giþtî li ser sefera xwe peyivîn, paþê jî çêla ezimandina xwe ya firavînê kirin. Di vê firavîna þerefê ya serfermanên tirk, ya ji bo rêvebirên þîrketa tirk ya bi navê TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklýðý), þaredarê Êlihê Þehabetin Baðdu ji ber nexweþiya xwe ne karibûye beþdarê firavîna serfermanan bibe. Lê belê 'me dîsan ew ji nav nivînên wî rakir û hanî.' gotin serfermanan. Weke ji Þehabetin re bibêjin digotine min; 'Aqilê xwe li serê kin. Em ê dunyê bikine tasek û bi ser serê we de kin!' Li vê heyamê jî, serfermanê bejiyê got: 'Kurd û murd nîn e. Em hemû tirk in!' Hingê min jî wisan bersiva wî da: 'Em kurd û hûn jî tirk in. Çima hûn ji me direvin? Me bi milê we girtiye, lê hûn milê xwe bi þûn de dikiþînin. Heger milê we ji we biqete, hingê guneh ne gunehê me ye.' Ji xwe berê ew gotinên ku li ser Þahabetin Baðdu'yî gotibûn, weke di gotinên pêþiyan de: 'dîwaro ez ji te re dibêjim, yê piþt dîwêr tu fêm bike' ew li ser min hatibû gotin. Li ser van gotinan ruyê serfermandêr piçek xerab bûbû. Ji serfermanên din ên leþkeran jî, dengek der ne diket.

Me ew þev bi vî awayî buhurand. Em dîsan li þîva ku ji hêla þehriyarê (walî) Diyarbekrê hatibû dayin, bi hev re bûn. Her çend min gote serfermanan ku divê ew bibin mêvanên belediyê, wan red kir. Min her çend vê pêþniyara xwe li þeva sêyemîn a "Ikinci Hava Taktik Kuvvet Komutanligi" de jî dubare kir û gote wan 'heger ne xwarin be jî, fermo werin belediyê û çayek me vexwin.' Her çend min gote wan ku 'gava hûn hatine Diyarbekr'ê, heger hûn serdan li belediyê ne kin, hingê dibe ku ev bibe sedemek nexweþiyê,' lê belê wan dîsan guh ne dan van gotinên min.

Çend roj ji ser çûna wan re derbas bûbû, ku min bihîst þaredarê Êlih'ê dev ji karê xwe berdaye û ji Êlihê derketiye. Heger ez ne þaþ bim, sedema devjikarberdana Þahabetin Baðdu'yî ji ber vê bûyera serfermanan behs dikirin, bûye. Min neha sedema van þikenceyên taybetmend ên ku îro ji her rojên dinan bêhtir li ser min dibûn, baþtir fêm dikir. Gefdayina ku 'em ê dunyayê bi ser serê we de kin' diviya ev bûya. Ev gotin ji bo vê rojê hatibû gotin. Sedema min a çêlkirinê ya van tiþtan ev e, ku min dîtiye ku rastiya li bin wan dirûþm û sloganên naskirî yên bi navê 'Niþtiman û millet ji dest ve çûn!' ne rastiya "Niþtiman û Millet"ê bi xwe ye. Rastiya li binê van dirûþman ev e; di riya parastina berjewendên çîna burjûwa ku wan xwe lê spartine, her wisan jî li jêr vî navî veþartina berjewendên xwe yên kesane biparêzin. Bi kurtî xwestek û derdê gelekan ev e. Nexwe dirûþma "Niþtiman û Millet" ji bilî dirûþma bi xewkirinê ne tiþtek dinê ye.

Þikenceyên li jêr navê pirsiyarkirinê her berdewam bûn. Hîç dawî ne dihatin. Ev nêzî mehek bû. Ew ez dîsan birim nav odeya þikenceyê. Dema dengê tîpnivîsê ji odê hat, min fêm kir ku wê îfade bihata nivîsîn. Ji bilî min, li odeyê çar polîs hebûn. Gotine min li jêr nivîsa ku berê hatibû amadekirin þanenavê xwe dahêne. Min gote wan ku heger ez nivîsê ne xwînim, ez li jêr wê navê xwe danahênim. Wê gavê bi derba ku li serê min ket, ez ji ser sendeliyê wer bûm û li erdê ketim. Bi pîn û þîrmaqan li min didan. Ez ji erdê rakirim. Yekî pênûsek bi destê min ve kir û wî tiþtek weke þanenav li ser kaxezê xêz kir. Heger gava ev nivîs bê dîtin, ew þanenav wê xweþ were naskirin.

Piþtî dêlindêza þanenavê, ez ji odeyê hatim derhanîn. Ew þev kaxezên me hatin nivîsîn û ez þandim ciyê ku jê re dibêjin "Gözalti" anku çavdêrî. Ew ciyê ku em hatibûnê, paþê tiþtê ku min jê fêm kiribû, avahiya bi navê "2 Nolu Cezaevi", anku zindana hejimar 2 bû.

Ez bi serê xwe tenê li þanek vala ku tê de du ciyên razanê hebûn, hatibûm hiþtin. Rojê tenê du car ez derdixistim dibirim tuwaletê. Dema xwarinê li ser serê min radiwestiyan. Ji derveyî dema çûna tuwaletê û dema xwarinê, her dem destên min li paþ min di kelepçê de bûn. Dema min ji erkdaran xwast ku qet ne be dema razanê destê min ji kelepçê derêxin, wan tazîla min da û gotine min 'ferman wisan e û ji jor ve hatiye.' Heftiyek bi vî awayî ez hatim girtin û paþê jî em derxistin pêþ dadgirî. Ew ez þiyandim Girtîgeha Bi Hejimar 1.ê.

Li vê derê, bêyî hevalên min, ez bi serê xwe tenê xistim di þanê 6'ê de yê reþ î tarî. Min wisan bawerî heye ku bi nasîndayina vê zindanê qencî heye. Li vî beþê þanikê, ew nêma ji serdema sedsala 17:emîn û bihna wê ya giran ya ji tuwaleta xetimandî ya li hundur, mîna ku mejiyê mirov perçe dikir, bilind dibû û bi pozê mirov diket. Meter û nîv berfireh û du meter û nîv jî dirêj bû. Ne av, ne ronahiyek û ne jî kuna hewayê tê de hebû. Dema xwarinê, kuna li ser derî vedibû, xwarin dikete hundur û kun dihate girtin. Lê belê ji bîr ve me kin ku xwarina li wî ciyê bi bihna "wisan xweþ"… Sê roj û sê þev ez wisan hatim hiþtin. Li ser daxwaziyên min ên bêrawestan, kuna hewayê roja çaremîn hate vekirin. Min digot qey li ser daxwaza min ew kun hatibû vekirin, lê belê ne ji ber min bû. Meger kun vebûbû, ji ber ku roja serdanê bû.

Çûm ciyê serdanê. Her çend ku wisan bi salan e ez li nav siyasetê de me jî, li ber nîgara ku li pêþ min bû, pûrtê canê min bûn stirî. Dayika girtiyek hatibû serdanê. Ji ber qedexekirina zimanê kurdî, girtî ni karibû ku bi kurdî pipeyive. Gava dayikê dît ku kurê wê hîç na peyive, hingê jinikê bi hawar û feryadan, bi kurdî dest bi strandina lawij û loriyan kir. Jinika reben ji wê copa li destê gardiyan, ku li paþ kurê wê weke þûrê Demoklesê rawestayî bêhaydar, digot qey kurê wê þiyana (qudreta) peyiftina xwe winda kiriye û di hawar û feryadên xwe de berdewam bû. Gava min li vê nîgarê temaþe kir, min careke din li ser vê polîtîkaya dirinde, har û nehemdem raman kir, ku çawa qedexekirina navgîn û andamê lihevhatina mirovî dike û ruyê rastî yê van hêzên li paþ van kirinan, min careke din lanet kir.

 


Li þikbê

Piþtî ku deh roj em li zindanê hatin hiþtin, dawiyê em xistin di nav þikbeyê de. Piþtî demeke kurt, weke sê rojan em hemûyan li otomobîlekê suwar kirin û em birin girtîgeha bi nav û deng ya no5'ê. Paþê ev nav guherî bû no 2.

Piþtî me guh da axefên gefdayinê, em birin þikbeya 8'ê. Çend roj derbas bûn, ku rojek me dengên lêdan û qêrînê ji korîdoran bihîst. Gava em derketin serdana heftiya duwemîn, me dît ku garidyanan bêserinc û agahî bi þîrmaq û bi piyan li ser û guhên girtiyan dixin. Atmosferek giþtî ya welwele û panîkê li tevayiya girtîgehê dihate hîskirin. Piþtî vê kotekê em dizanibûn ku wê hin tiþt ji me bihêne xwastin. Nexwe me dît ku bi hincet û bahaneyên "milê xwe dirêj kin!", "çima hûn wisan xwar rawestiyane?", "Hûn bi kurdî dipeyivin" û hwd, di ciyê hewastandinê de hêriþ kirin ser me. Paþê dema girtiyek tena serê xwe li korîdoran biditana lê dixistin.

Li wê serdemê, sertîpek bi navê Mevlut Akkoyun erkdarê ewletiya girtîgehê bû. Ew her dem zencîrên stûr di dest de digeriya. Di serjimartinan de bi grûba xwe ya gardiyanan ku her yek alavek kotekê li dest wan dihatin. Wan girtiyên ku digotine wan 'ev tiþtê ku hûn dikin ne li gor merc û destûrê ye', wan jî 'li vê derê qanûna daristanê derbas dibe. Yê bi hêz e qezenc dike' digotin û amanc û mebesta xwe bi vî rengî didane xuya kirin.

Her roja ku diçû, dozaja zext û zorê bêhtir dikirin. Êdî bi þevan vegirtina þikbeyan destpê kiribûn û ji van þikbeyên vegirtî, girtî dihatin birin. Van girtiyên dihatin birin, li dawiyên korîdoran ta ku ji xwe de diçûn dihatin lêdan û kotekkirin.

Her wisan, rojek avêtin ser þikbeya me. Bêyî keysa komkirina hûr mûran em bi lezê derxistin ji derve de. Gava ez derketim korîdorê û min pirsî "bi ku de?" gotine min "ber bi þikbeya 35'an!" Min jî got qey ku em ê þikbê biguherînin û gava ez ji nav deriyek derbas bûm, em hatin ew ciyê ku jê re digotin þikbeya 35'ê. Ev cih li hêla zindanên bloka çepê bû.

Ez ji qata 4'an hatim derxistin û ez êxistim nav þanek (jimare 4) bi ranzeyên (li þûna ranzeyê dar yan jî hesinî) ranzeyê beton ku di pîvana 2x2,5 meter de bû. Meha sibatê bû. Li nav zindanê tiþtê germ ê li ser rûniþtinê nîn bû, loma sermê bi min girt. Ji bo germkirina laþî, li zindanê ji bilî çûn û hatinê çi riyek din ne ma bû..

Tiþtê ku þeva pêþiyê bala min kiþandibû ev bû. Bi hinde bahaneyan girtiyan bi dorê ji þikbeyan derdixistin korîdoran û li vir li wan dixistin. Bi van bûyeran 10 rojên min derbas bûbûn. Ji þikbeyên din heþt kes derhanîn û êxistin di nav þanê min de. Her çend ev þan li gor kesekî hatibû çêkirin jî, dîsan em heþt kes tê de diman. Ji ber nebûna ciyê razanê, min birek ji kincên xwe ji xwe kirin û li ser tûwaletê danîn ji bo ku em hin ji hevalan bikaribin di wir de bidin vezelandin.

Rojekê ez ji zindanê derxistim. Ez li korîdorê kiþandim hêlekê û grûbek esker ji 12 kesî pêkhatî bi du astegmenan, bi alavên li destê wan ên wek zencîr, ço, dar û xortoman, li min xistin. Ji ber têrnebûnê ye ku piþtî hingê jî lingê min kirine di nav faleqeyê de û heyamek jî wisan li min xistin. Yek ji wan astegmenên li ber serê min : "Mehdî Zana! Serokbûna li belediya kurdan çawa ye? Hêsan e?'' diqêriya. Ev axiftin ne axiftinek nuh bû. Ji roja ku ew ez xistibûm binê pirsiyariyan, vê pirsê ji min dipirsîn. Vê yekê dikirine sedem û hinceta þikencekirinê. Ez jixwedeketî bi kiþandina du - sê gardiyanan birim dîsan li þanê danîm.

Dema hevalên min ên li þanê vê rewþa ku ez tê de bûm dîtin, zû li dora min kom bûn û xwîna li ser û çavên min pak kirin.
Gardiyanên ku dîtin va ye hevalên min ên þanê têkilê rewþa min dibin û birînên min pak dikin, hatin nêzîkê þanê û çêr û sixêfên pîs kirin û gefan dan wan û gotin; "divê hûn xwe têkilê rewþa Mehdî Zana'yî ne kin. Heger na, em ê we jî biêxine di nav heman halî de!"

Bûyer êdî pir û zû dibûn. Lê ev hemû bûyer, ji þikenceyan bêhtir ne tiþtekî din bûn. Ev hemû þikence, ji bo ne hiþtina kesayetiya girtiyan dihate kirin. Dengên hawar û qêrîna girtiyan ne dihiþtin, ku mirov kêliyek jî be , ji bo xewê çavê xwe bigirta. Em ketibûn di nav wê rewþê de ku êdî kotek li me ne dibû. Ji bo ew bikaribin me ji bo lêdanê û þikenceyê ji þikbeyan derbixin der, digotine me "parêzgerê te hatiye û dixwaze te bibîne", "rêvebiriya girtîgehê te dixwaze", û em ji þikbeyan derdixistin der û bi vê riyê li me dixistin.

Ev bîr û bawerî di me hemûyan de çêbûbû: Ew ê me hemûyan ji nav bibin.

 


Rojiya mirinê

Serê meha Adarê sala 1981'ê bû. Þevek Esat Oktay Yildiran, ku paþê navê wî weke serokê þikencekarên li zindanên Diyarbekr'ê wê têketa dîrokê, bi çend leþkerê xwe û bi gure-segê xwe kete nav korîdorê. Li çil þikbeyan bi carek kire gazî û got: 'Li min guhdar bikin! Ez serfermanê we yê nû me. Ez ê li dor çar salan li vir bim. Hûn ê rêz li hemû merc usûlên vêrê bigirin. Ciyê ku ez ne lê me, gardiyan serfermanên we ne. Hûn bêgav û mecbûr in ku her gotinên gardiyanan bi cih werînin. Ez ji jor ve bi erkdariyeke tam û têkuz hatime vêrê. Avahiyek din ên dewletî hîç ni karin têkilê karê min bibin. Dadgeh jî wê li gor gotinên min xwe bilivînin. Ez kî bixwazim serbest dihêlim û kî jî bixwazim bi ceza dikim. Hûn hemû tirk in. Yên ku dibêjin em kurd in, bila baþ hizira xwe bikin, ku wê çi bête serê wan. Ez sê roj zeman didime we ku hûn xwe rast bikin.'

Ew tiþtên ku ji me dihatin xwastin û bi navê merc û usûl dihatin binavkirin çi bûn? Berî her tiþtî em ê bibûna tirk. Gava ji me bihata xwastin, diviya me destê xwe ji bo çolêdanê dirêjî ber wan bikira. Gava çêr û sixêfên weke 'bi kut...m dê û jina we' li me bikirana, diviya ku me bigota 'ferman bike'. Dema gardiyan tûk li erdê bikirana, diviya ku me wê tûkê dalêsta. Heger fermana 'þîrmaqlêdana li hevalê xwe' bidana me, diviya ku me vê fermanê bi cih bikira. Dema gotibana me 'li ser çeneyê xwe, xwe ji erdê ve kaþkin', diviya ku me wisan bikira. Gava gotine me 'were tazî li ser çoyê rast rûne', em ê li ser çoyê rûniþtana. Heger bi rojan xwarin ne dana me, me yê xwarin ji wan ne xwesta. Ev tiþt bûn ji me dihatin xwastin.

Li dadgehê diviya li gor xwesteka dadgehê bihata axiftin. Gava bigotina me 'xwe li ser hev suwar kin!' diviya ku me weke wan bikira. Dema ew kesê bi cilê doktor (!) li nav me bihata gerandin û dema li rewþa me bipirsiya, diviya ku me hemû jê re bigota 'em baþ in.' Dema li þikenceyê ciyek me biþikiya, diviya ku me bigota 'em li erdê ketin loma.' Ji dewleta laîk re diviya ku me dua bixwenda. Heger tu ne musulman bûya jî, dîsan diviya ku te dua bixwenda. Û hîna bi van çend kerasetên din ên jimexwestî, ku jê re digotin merc û usûl (!) ne li civatên nehemdem û ne jî li dewrana herî dirinde û barbar, ji mirovan ne hatibûn xwastin. Rêvebiriya girtîgehê ruyê xwe yê rastî bi vî rengî derdixistin holê.

Dema Esat Oktay'ê þikencekar çû, girtî tev civiyan ser hev û ev rewþa bi zext û bi gef ku di navê de bûn, nirxandin û pev re biryarek girtin; da ku 14 ji hogirên xwe, bi helwêsteke xurt li dij van þikenceyan gorî bikin. Hevalek vê biryarê bi van gotinan gote me: "Me biryar girt ku em dest bi rojiya mirinê bikin. Pir diyar û aþkere ye ku ev rêvebirên, ku taze hatine ser kar, neman û jinavbirina me dane pêþ xwe. Me wisan bawerî heye, ku kargêrî û tesîra van çalakiyên me, li þûna mirin û jinavçûna bi sedan kesan, tenê ev 14 kes vê çalakiyê bi cih bihênin û em wisan bawer in, ku ev çalakî wê þikenceyên li ser tevayiya girtiyan bide rawestandin. Ji vê kêliyê (4 Adar 1981), em dest bi çalakiya xwe dikin. Ta ev þikence ne yên rawestandin, ev çalakiya me wê her berdewam be û dibe ku em bimirin jî. Bi me bawerî bikin û bi parastina kesayetiya xwe, bi parastina rûmeta xwe, piþtgiriya me bikin û hêzê bidine me." Gardiyan nûçeya vê axefê ji zû ve gihandibûn ji rêvebiriya girtîgehê re.

Piþtî ew sê rojên ku dabûn me, ew þikencekarên ku ji wan re digotin gardiyan, bi rik û kînek mazin hêriþê ser me kirin. Ço li dest wan, li ber þanê ew du hevalên ku cezaya îdamê wergirtibûn, kom bûbûn û bi kenê bilind û gurr digotine van hevalan: 'Em ê kindirê we bi destê xwe girêdin û we bi dar ve kin.' Gardiyan xwastin li van her du hevalan bixin. Her wisan jî hêriþbirina ser þikbeyên din jî, ji bîr ve ne kiribûn. Roja din serê sîbehê, ew kesên ku ketibûn di rojiya mirinê de, cot bi cot kirin di nav þanên li qata yekê. Em jî ji qata yekê derxistin û birin qata sisiyan. Piþtî vê rêkxistiniyê, giraniya xwe dan kotek û lêdanê.

Li rojên rojiya mirinê, doktor (!) dihate nav girtiyên li rojiyê bûn û piþtî tendurustiya wan kontrol dikir, rewþa tendurustiya wan rapor dikir ji rêvebiriya girtîgehê re. Rêvebirî jî li gor van raporan, þikence bi girtiyan dikir û her hewl dida, ku girtiyan ji vê çalakiya rojiya mirinê vegerîne.


Li qatên dinê ya girtîgehê jî, di gel kutan û metodên þikenceyên cihêreng, 20-30 girtiyan dikirin di nav wan þanên ku ji bo kesekî tenê hatibûn amadekirin û bi vê riyê li girtiyan þikence dikirin. Nan û xwarinek ne didan kesî. Birçîbûn, feqîrî, dijûnî û genîbûn hatibû pileyek wisan ku dema kutanxwarinê de jî girtî êdî ni karibûn biqîrin. Spîh bi canê her kesî ketibû. Gava girtî keys û derfetek bidîtana, spiyên canê xwe dikuþtin. Li her lêgerînek misoger 10 ta 150 spî bi hêsanî dikuþtin. Carinan gardiyan van spiyan dikirin di nav qutiyên kifrîtê de û dibirin. Me ne dizanî (!) ku çima vê dikin. Dema zivistanê ku serma û qeþa ya herî xerab hebû, karolîfer hiç vênediketin. Bi piranî mehên nîsan û gulanê de dihatin vêxistin.

Þevek serokê girtîgehê yê demê Mîralay Alaattin Bayar dîsan bi gardiyanên weke dûvikê wî li pey wî, hatin qat bi qat li nav girtîgehê geriyan. Ew girtiyên li qata çarê ku li nav wan þanên teng de weke masiyan li ser hev hatibûn razandin, ni karibûn xwe ji ciyê xwe piçek jî bilivandana. Alaattin Bayar ferman da ku ji bo lêdana girtiyan deriyê þanê vekin. Gardiyanan du girtî derxistin ji derve. Ji rewþa Alaatin'î xuya bû ku ew vexwaribû û serxoþ bû. Li ser girtiyên ku ji ber lêdanê li erdêketî: 'hûn kurd in yan tirk?" diqêriya. Dema çi dengek ji girtiyan ne dihat, hartir dibû. Weke dîn û haran xwe dilivand. Bi pînan li serê zaroyan dida û dida. Bi her lêdana pînê ji xwe re digot 'oxx' û xweziya dilê xwe xweþ bi cî dihanî. Çend kêliyek deng hatin birrîn. Min dît ku hat qata ku em lê bûn. Li ber þanê min rawestiya û dest bi çêr û sixêfan kir û got 'em bixwazin wisan bi we dikin.' Li wê navberê gava gardiyanek hat û ji wî re 'komutanê min! Xwîna wî girtiyê ku we li qata jorê lêxist, nema radiweste!' got û bi telaþ ji wê derê çû.

Kotek û lêdan bûbû perçeyek ji jiyana me ya rojê. Herî hindik rojê du caran em giþt girtî misoger dihatin kotekkirin. Van þikence û kotekên sibe û êvar ji hêla þikencekar Esat bi xwe dihat birêvebirin. Ew rojên ku kotek û lêdan ne li gor têra dilê wî bûya, ew di nîvê þevê de jî dihat nav gardiyanan û digote wan ku divê bi çi awayî be þikence li girtiyan bihata kirin. Gardiyan jî van fermanên wî cî bi cî dikirin.

Ev du roj bûn ku Alaattin Bayar hatibû girtîgehê. Esat Oktay Yildiran serê sibehê hat ez ji þanê derxistim der. Dema ez hanîm pêþ salona duwemîn a li qata duduyan, þikencekar Esat Oktay Yildiran û þeþ gardiyanên wî, bi darên dest xwe hêriþî ser min kirin. Li ser fermana Esatî, lingên min li qeydê xistin û ez bi feleqê þikence kirim. Dema ku kotek li min diket, þikencekar Esat Oktay Yildiran ji dilxweþiya xwe dikir bifiriya. Li vê þikenceyê dinanek min a jorê þikiya. Dev û çavê min di nav xwînê de mabû. Dema ku ez bêhiþ ketim, Esatî got ku min bibin di þanê de dahênin. Gardiyan bi lingên min girtin û ez ji erdê ve kaþ kirim û ez birim di þanê de danîm. Dema ez hanîm li þanê danîm, ji ber ku destê min êdî ne digirtin ku ez cilê xwe yên bi xwîn ji ber xwe bikim, hevalên min ji hêlek cil ji ber min dikirin û li hêlek din jî di dilê xwe de bi nepenî ji bo min digiriyan.

Piþtî saetek din, þikencekar Esat Oktay Yildiran dîsan hat û bang li me hemû girtiyan kir û van gotin û gefên ku mirovekî dîn jî ne dihanî ser lêvên xwe, got û çû: 'Ez çûm kursa vî karî. Min kitêba vî karî xwandiye. Hûn ê vî karî deh roj yan jî du mehên dinê jî bikaribin bikin. Lê ez ta we hemûyan ne kim bi tirk, ez dest ji vî karî na berdim. Bila çavê we hîç û qet li riya hin çavkaniyên li derve ne mîne. Em tirk in û ji bilî tirk jî, me çi dost nîn e. Em ê ji bilî tirkan, b...gên dayika temamiya dunyayê.' Piþtî kêliyek ku ew ji wir çû, gardiyan bi lez hêriþ kirin ser þanên me û hema em hemûyan derkirin nav korîdoran. Me çi li þanan hebûn, hemû girtin û avêtin ji derve de. Tiþtên ku þikiyan, þikiyan. Yên ku ne þikiyan, yên wek pirtûkan jî hatin dirandin û çirandin. Cigareyên me, kifrîtên me, hesteyên me, pênûsên me û tizbiyên me ji xwe re birin. Bi van kirinan dîsan ew xweseriya begên oguzan di xwe de xweþ nîþan dikirin. Ji xwe piþtî wê rojê, qedexeya cigarê dest pê kiribû.

Ji bilî ku girtiyên li nav þanê tev bi hev re dihatin kotekkirin, kesên ku çav lê dibirîn, bi tenê dibirin, wî ji hesinê qatiyan ser serî bi dar ve dikirin. Bi þiv û daran li wan dixistin. Piþtî lêdanek tund li ser girtiyê bi navê Cemal Kilic ya bi vî rengî, þevê rewþa wî giran bû. Ji xwe mîna hestî û çerm jar û lawaz bû. Her çend ji birêvebiriya girtîgehê re agahî hate þandin ku rewþa wî gran e jî, dîsan ew ne birin nexweþxaneyê. Gava sibehî ew birin nexweþxaneyê êdî dereng bû û ne hate rizgarkirin û þehîd ket. Ev bûyer di sala 1982'yê de rû da.

Sala 1981'ê meha nîsanê bû. Þevekê saet li 01´ê, gardiyan ketibûn hemû qatan. Efser li ser wan bûn. Bi fermana efseran, garidyan bi þivên hesinî, bi dar û gurzan dest bi lêdana girtiyan kirin. Dor dora qata me ya 4'ê bû. Hevalên vê derê ji bo dengê xwe bigehînin derveyî girtîgehê, hemû bi hev re digotin 'HAWAR!' û diqêriyan. Vêca girtiyên hemû qatan bi hev re, me bang li xelkê xwe dikir û me digot "Hawar! Hawar!' Çimku me dizanî ku ji bilî vê riyê riyek dinê nîn bû ku dengê me here derveyî girtîgehê û xwe bigehîne xelkê.

Bi vê qêrîna me ya bi hev re, gava gardiyan tev bi hev re bi lez û bez ji wir çûn, bêziravî û tirsonekiya xwe nîþan dan. Em girtî ku ta wê rojê bêdeng bûn, me bi vê qêrîna xwe ya yekdengî ewna wisan tirsandibû ku ew, loma wê helwêsta xwe ya tirsonekiyê nîþan dan.

Roja dinê tihnbûna me hatibû xwe gihandibû kerta herî dawiyê. Gardiyan ji me dipirsîn 'hûn avê dixwazin?' û ew ava ku wan berê deterjan kiribûnê di navê de, li ser girtiyan werdikirin. Bi sixêf û kenên xwe yên
bilind 'ha fermo vexwin! Hûn nankor êdî çi dixwazin?' diqêriyan li ser me.

Ji çend rojan carekê, nan diavêtine ser me. Xwarin dihanîn li ber çavên me û bi tuwaletan de dirijandin û ne didane me.

Þevekê ji ser korîdoran dengê lingan hat birîn. Paþê min dît ku 4 kesênçîptazî hanîn li þanê li kêlekê danîn. Ji bo ku ez bizanibim ew kî ne, min li dîwêr xist û ji wan pirsî. Lê belê ew çend lêdan xwaribûn ku êdî deng ji wan ne derdiket. Roja dinê min fêm kir ku ev sê kes, 3 namzetên zemane bûn. Yek ji wan wezîrê dewletî ku temenê wî 65-70 salî bû. Yek jî parêzer bû. Bi dîtina kincên wan, mirov fêm dikir ku ew pir þikence bûne, çimku kincên wan ji xwînê avî bûbû. Ev her sê kes jî weke girtiyên dinê ji lêdana rojane para xwe digirtin. Wisan bûbû ku me êdî kutana ku li me diket, ji bîr ve kiribû. Gava ku li wan dixistin, ew dengê ku ji wan dihat, weke xencer li ser dilê me diçikiya. Ji ber pîrbûna wan gunehê me pir bi wan dihat.

Bi þev me çi razan ne bû. Gardiyanê pawan, bi þiva destê xwe, mina li defê bixista li tenekeyek dixist. Ji derveyî vê jî, segê bi navê "Co" bi zencîrê li pencereyek dihat girêdan. Li pêþ wî, ji dûrî ve perçeyek goþt dihate danîn. Ji ber ku seg xwe ne digihande vê perça goþtî, ta serê beyanî dikire ewt-e-ewt. Bi vê riyê jî, em tev girtiyan bêxew dihiþtin. Bi taybetî ji bo bêxewhiþtina girtiyan vê metod û azîneyê ji xwe re kiribûn rê.

Rêberiya girtîgehê, ji ber dirêjajotina rojiya mirinê kete di nav panîkê de. Ev yek jî rêberiya girtîgehê bêgav dikir ku metod û azîneyên nuh ji xwe re peyda bikin. Ew kesê ku cilê doktor li ser wî bû û sonda Hîpokrat ji bîra xwe kiribû, van rojan destpêkiribû di nav girtiyan de bêhtir diçû û dihat. Gava li girtiyên li rojiya mirinê dixistin, êdî çi deng ji wan ne derdiket.

Þevek ji nav kesên li rojiya mirinê, Alî Erek girtin û birin. Pê þikence kiribûn û bi zorê nanê hiþk pê dabûn xwarinê. Nanê hiþk jî, ji gewriya wî ya ji bîrçîbûnê zuwabûyî ne çûbû xwarê û gewriya wî ya zuwa birîn kiribû. Di wê rewþê de ew dîsan hanîn û bi tenê avêtin di nav þanê de. Ji nalînekî kûr pê ve, çi dengek dinê ji wî ne dihat bihîstin. Ev nalîn bêrawestan du roj li ser hev ajot. Þeva duduyan gava deng jê hat birîn, hatin ew birin. Alî Erek li ser ranzeyê betonê can dabû. Me paþê vê serpêhatiyê bi misogerî wilo fêm kiribû.

Roja dinê, hevalên girtî yên li þanên li qata çarê hemû derxistin nav korîdoran û paþê jî, van mirovan hemû kirin di nav þanekî de. Li her þanekî 61 mirov hebûn.


Çawa mirov dikare 60 kesî biêxe di nav þanek de, ku dirêjiya wê du meter û firehî jî meter û nîvek be? Bihizirin ku çawa ta serê sibehê nale-nala van mirovên ku weke masiyan qor bi qor li ser hev hatibûn barkirin dihate guhên me. Xwarin, vexwarin, xew ji xwe ne bû. Tiþtê aþkere ev bû ku rêvebiriya girtîgehê dixwast ku me hemûyan ji nav bibe. Me jî, jiyanê kiribû rik û înad û em dijiyan. Þev û roj em di nav spîh û miþkan de bûn. Tîh, birçî, bêcigare be jî, girtî tev digotin divê em bijîn.

Yên di rojiya mirinê de bûn li qata yekemîn jî hebûn. Rewþa wan qet ne baþ duxuya. Yek ji wan miribû. Lê rêvebiriya girtîgehê hîna jî dixwast ku ji girtiyan bêhtir kes bimirin û zorê li ser me bêhtir dikirin. Vê carê girtiyan yek bi yek dibirin û wan ji þikenceyên cûrbecûr derbas dikirin û ji wan dixwastin ku dev ji vê çalakiya rojiya mirinê berdin. Heyamek ev rê û azîne ji hêla rêvebiriyê hate meþqkirin. Lê belê gava fêm kirin ku van azîneyên wan çi kar li ser girtiyan na kin, hingê li roja 43'yê çalakiyê (rojiya mirinê) Esat Oktay Yildiran þandin nik me. Esat gote me: 'ez ji we tiþtek na xwazim. Tenê gava hûn çûn serdanê, têkevin dorê, rêz li usûl û awayê disiplîne bigirin. Heger hûn dev ji vê çalakiyê berdin, ji bilî van tiþtên min gotî, çi tiþtekî dine ji we na xwazim.' Hevalan li ser vê sozdana li pêþ her kesî, daxwazên rêvebiriya girtîgehê pejirandin û dev ji çalakiya rojiya mirinê berdan.

Lê hîna roja pêþî, ji ber bi cih nehanîna soza xwe ya þandina doktor li ser girtiyên ku ketibûn rojiya mirinê, me fêm kir ku soza ku rêvebiriyê dabû me, ne tiþtekî din bû ji bilî derewan. Roja çaran hatin li pêþ deriyê þane me rawestiyan. Tiþtê ku berê ji me dixwastin bi me kirin û dîsan dest bi lêdan û þikencê kirin.

 


Dadgehên sexte

Roja çalakiya rojiya mirinê bi dawî hatibû, her ew roj jî, dadgehkirina sereke ya PKK'ê dest pê kiribû. Þikence li kerta xwe ya herî dawî bûn. Ew girtiyên ku ji ber wan lêdan û þikenceyên berdewamî, ji ber tihnî û birçîbûnê bêzarketî, di nîvê þevê saet 02'yê de derdihanîn nav korîdoran ku ew bibin dadgehan. Mêjû 21'ê nîsanê bû. Li ser girtiyan kincên qetandî hebûn, hin ji wan bêpêlav û pêxwas bûn. Sipîh wisan aþkere li ser laþê wan digeriyan. Girtî ketibûn di rewþeke wisan xerab de ku hin leþker jî êdî li ber vê dîmenê ni karibûn veþêrin ku ketine di nav þerm û fediyê de.

Yên ku hatibûn dadgehê, ji encumenê dadgehê xwastibûn ku þikence bi dawî bên, cansaxiya girtiyan bikeve di bin ewletiyê de. Encumenê dadgehê weke her car got 'ev ne karê me ye' û vê xwastina girtiyan ji ser xwe avêt. Li roja duwemîn a dadgehkirinê, di nav derpiyên girtiyekî de arzûhalek nivîskî hatibû veþartibûn û vê arzûhalê dane encumenê dadgehê. Gava girtî zivirîn girtîgehê, grûbek girtiyên ji dadgehê ne vegerandibûn. Wisan bi ser me de hatin, tu dibêjî qey cenga mongolan bû! Ta ku em ji xwe de biçin, li me hemûyan xistin.

Me bihîst ew girtiyên ku ji dadgehan ne vegeriyabûn, li þanên hember me hatibûn bi cihkirin. Biniya qata 1'ê ya van þanan, ji pîsiya mirovan (bi gû) hatibû dagirtin. Havalan tazî kiribûn û li nav vê pîsiyê dabûn razandin. Ji van girtiyan re digotin, 'yan hûn ê rêz li destûra rêvebiriya girtîgehê (!) bigirin, yan jî hûn ta bimirin li nav vê pîsiyê bêne hiþtin. Paþê jî girtiyek bijin,çîptazî derxistibûn korîdorê û gef didanê û digotin: 'yan tu wê rêza destûra rêvebiriya girtîgehê bigirî, yan jî em ê jina te jî bihênine vir û wê jî weke te tazî bikin.' Ev heval jî, ji bo jina wî ya li nav þikbeya jinan vê rewþa ku ew tê de ye ne bîne, daxwaza wan pejirand û got ez ê rêz li destûra we ya rêvebiriniyê bigirim. Yên mayî jî, ji çend roj bi þûn de dev ji çalakiyê berdan û ew jî hanîn li nav þanê me bi cih kirin.

Dema þikencekar fêm kirin ku ev þanên pîsiyê pir bi kêrî wan tê, vêca dest pê kiribûn ew ên diçûn dadgehê, di vegera wan de ew dihavêtin nav van þanan û ew diavêtin di nav vê pîsiyê de. Vegera ji wir jî bûbû riya bêveger, yên ku diçûn ne dihatin. Yên vedigeriyan jî dev ji çalakiya xwe ber didan.

Dema girtî ji dadgehan (!) re, ji encumenê dadgehê re rewþa xwe vedikirin û van þikenceyan digotine wan û giliyên xwe dikirin jî, dîsan jî kes guhê xwe ne dida wan, gilîkirina wan çi encamek baþ û erînî ne dida. Ji xwe kes guh jî ne dida van gilîyan. Serfermaniya leþkerî û dadgehan, haya wan pir baþ ji rewþa girtîgehê hebûn. Nexwe bi hev re jî diliviyan. Min wisan bawerî heye ku çi pênûs ni kare wan kotek û lêdanên li ser girtiyên ku diçûn dadgehê û vedigeriyan bikaribe bihêne ser zimên. Herî dawî di roja 24'ê gulanê de, girtî bêgav man ku bibêjin êdî ew ê rêz li destûra rêvebiriniya girtîgehê bigirin.

Piþtî heyamek ku em girtî me rewþa xwe her dem li daniþtinên dadgehan hanî bi ziman, hingê rojek yek ji rêvebiran hat nik me û gote me: 'hûn dadgehan jî bêzar dikin! Loma ev xwarina wisan kêm maf û heqê we ye.' Me jî gote wî; 'Heger wisan e, hingê em dixwazin bi perên xwe nanê xwe bikirin.' Gotine me ku 'baþ e. Em ê ji vir û þûn de ji we re ji bajêr nên bikirin.' Me gote wan ku çend nan me divên. Her çend di nav du rojan de ew tibaba nên ku me ji wan xwastibû, hatin jî, lê belê piþtî çend rojên dinê, vêca li her þanî li dor 8 ta 10 nanan bêhtir nan dihat ji mer re. Me gote wan ku 'me ev çend nan navên. Me pere nîn e. Em ni karin van nanên zêde ji we bikirin.' Hingê gotine me; 'We got em birçî ne, hingê me nan ji we re hanî. neha jî hûn dibêjin ku ev nan pir e. Hûn siyasetê li ser me dikin. Hûn bêgav in ku hemû van nanên ku me ji we re haniye bikirin!' Ew nanê ku bi darê zorê bi me dihat bi kirîn dan, li her der û dora þanên me civiyabûn ser hev. Digotine me ku 'hûn bi hinceta nên siyasetê dikin.' Me fêm ne kir ku ev cûre zordarî li kîjan azîne û mantiqê hebû.

Piþtî demekê ew nanên ku me ji firna bajêr bi pereyên xwe dikirîn, ji ser me hat birîn. Carinan ji çar kesî re nanek didan. Pir î rojan hîç ne didan jî. Dema nên didane me, ew diavêtin ser ser û çavê me. Xwarina me jî teyfikek ji ava germkirî ku ji pênc kesan re bû. Ava kaniyê li gora kêfa xwe vedikirin û dibirîn. Li vê derê dixwazim bûyerek ku hîç ji bîra min ne çûye bahs bikim. Du þev û du roj av ne da bûn min. Ji tihna dev û zimanê min hiþk bû bû û lêvên min terikî bûn. Ji xwe de çûyî li ser betonê dirêj ketibûm. þevê li dor saet 21'ê, li þikbeya teniþtê, li dîwêr hat xistin. Min xwe bi dijwarî gihande caxên hesinî yên derî. Hevalên li þikbeya teniþtê kefçiyek av dirêjî min kirin. Min ava li kefçiyê vexwar. Ez dibêjim min vexwar lê hê ne giha bû qirika min. Tihniya min bêhtir bû û êdî ez ni karibûm ta sibehê jî bi xewkevim. Min pirsî ku hinek ava din jî hebû yan na, gotine min ku ev ava çironekê bû ku ji kenarê dîwêr herikî bû û li kortek civiya bû ser hev. Para min jî ew kefçî bû.

Meha gulanê çûna dadgehan dest pê kiribû. Ji bo pêþkêþkirina li dadgehê min parastinek ji 24 rûpelan pêkhatî nivîsî bû. Polîsan hatin û parastina min ji min girtin û çirandin. Berî ku em bihanîna pêþ dadgehê, em bi zanetî bêav dihiþtin û ev azîneya sîstematîkî paþê jî her berdewam bûn.

Li jêr navê perwerdekirinê her dem bi sîstematîkî þikence dihat kirin. Bi saetan em li ser lingekî xwe dihatin hiþtin. Bi mehan, rojê 12 saet bêliv û tevgerek bi dara zorê xoþxanên leþkerî bi me dihatin jiberkirin. Carinan 5 cigare li nav tiliyên girtiyan dijidandin û van cigaran bi hev re vêdixistin. Digotine me van cigareyan pêkve bikêþin. Hinek car jî bêyî ku cigareyan vêxin, digotine girtiyan van cigareyan bixwin. Ji bo ku êdî bi hêsanî kotek li girtiyan bidin, digotine me ku em ê we bibin ji bo sexbêrî û muayenekirinê. Gava em bi hinceta sexbêriyê ji þikbeyê derdihanîn der, li korîdoran bi hêsanî kotekan li me didan ta em bigehên ber derê muayenexaneyê. Gava em derdihanîn pêþ doktor, wî jî qerfê xwe dihanî û digot 'tansiyon bilind bûye'. Di vê demê de, her girtiyên ku dibirin muayeneyê, çi nexweþî bi wan re hebûya, dîsan tabletên narkotîkî didane wan.

Piþtî çar mehan em derxistin ji derve ji hewagirtinê re. Di vê hengamê de bêrawestan li me dixistin ku em ji ser çenê xwe, xwe ji erdê kaþ bikin. Min ni karibû ku ez vê bikim. Ji ber koteka li min ketî, her derê laþê min mor bûbû. Ji devê min xwîn diherikî. Li vegerê dîsan hevalan ez li ser þanê xwe dibirim. Heyamek kaboka çoka min dîsan ji ciyê xwe þemitî bû. Ji wê rojê vir de ez ni karibûm rabûma ser piyên xwe. Li ser piþtê razayî, lingên min ji nav caxên þikbê dirêjkirî, wisan feleqe û kotek li min diketin.

Diravên ku ji me re dihatin ji hêla rêvebirinê ve xesp dibûn. Bi van pereyan tîpnivîs û reng dihatin kirîn. Bi van rengan jî li ser dîwaran û li nav dîwarên þikbeyan, dirûþmên þovên û nijadperest dihatin nivîsandin. Wan kirêtiyên ku osmaniyan kiribûn, bi þanaziyan pesnên wan li ser dîwaran dihatin nivîsandin. Ev êdî bûbûn tabû. Eþya û tiþtên ku ji kantîna girtîgehê dihanîn, bi darê zorê difirotine me. Xwarinên hiþk wek helaw, penîr, zeytûn û rîçalê difirotine me.

Parêzer dest bi hatinê kiri bûn. Berî ku em dibirin nik parêzeran, me hemûyan kotek dikirin û digotin 'bêjine bila avûkat ne yên vir.' Dema em dihanîn pêþ parêzeran, bi çendî 20 kêliyan em nîþanê parêzeran didan û em bi þûn de dibirin. Di vegerê de ta ber deriyê þikbê em ji erdê kaþ dikirin. Berî ku em biêxine nav þanan, kotekek dîsan li me dixistin.

Sala 1982'yê þikence êdî giha bûn ewcê. Her çend ku girtî li gor destûra rêvebiriya girtîgehê xwe dilivandin jî, dîsan her roja ku diçû metod û azîneyek a nuh a zext û zorê dihatin holê. Dixwazim nimûneyek bidim. Li pêþçavên girtiyên ku li þanên qata çarê tenê bi serê xwe diman, du kesên xwedî kesayetiya sist hanîbûn bi darê zorê bi ser hev dabûn bazdan. Rêvebiriniya girtîgehê di vê serdemê de, ji bo bi pejirandindayina sûcê, bi gotineke din ji bo mikurandinê, serî li her cûre þikenceyên maddî û manewî dida.

Hinek jî dixwazim li ser awa û azîneya birin û hanînên dadgehan bahs bikim.

Serê beyanî zû em radikirin û bi zikê birçî dibirin nav salonan. Li jêr navê lêgerînê, her babet þikence bi me dikrin. Ji bo nimûnê kincên me ji me dikirin. Weke dema ji dayikbûnê emçîptazî dikirin û her çêr û sixêfî digotine me. Gava em dihatin salona li navberê, yekser destê me li kelepçan dixistin. Berê me ber bi dîwêr û serê me li ber me xwarkirî, em bi saetan wisan dihiþtin. Kelepçeyên me wisan dijidandin ku xwîn di rehên destê me de ne diherikî û destên me ji bêxwîniyê mor dibûn. Dema girtiyên ku diçûn dadgehan ew li salonan dicivandin hev. Hingê li jêr dengê xoþxanan ço, dar û copên leþkeran li ser serê me difiriyan. Ta dema dadgehê dihat ev cûre þikence her wisan berdewam bûn. Gava dibû dora serjimartina girtiyên ku diçûn dadgehan, bi copê li ser serê wan dixistin û ew dijimartin û ji derî derdixistin der. Wan erebeyên ku bîst kes digirtin, 60 ta 70 kesî ji me bi zorê dixistinê. Çend gardiyan jî bi me re li erebê suwar dikirin. Li ber kuna hêwagirtinê ku mezinahiya wê bi çendê seriyek jê derbas ne dibû mazin bû, gardiyan li ber rûdiniþtin û li derve dimeyizandin. Çêr û sixêf ta hatina ber dadgehan berdewam dikrin. Di ser de jî hinek ji me weke sendeliyên gardiyana dihatin bikarhanîn. Ta hatina ber avahiya dadgehan bi darê zorê li ser piþta me suwar dibûn û rûdiniþtin. Ji bo ku em li dadgehê ne peyivin, em yek û yek cop dikirin û gefan difirandine me. Bi taybetî ji bo ku em li dadgehan, li pêþ daxuyanî û beyanatên li hember xwe ne axifin, gefan difirandin.

Ji bilî lêdan û neheqiyê, ji nav me yek-du kes hildibijartin. Carek din dest bi lêdanê dikirin. Zext û zorê dikirin ku ev kesana çêr û sixêfan ji me re bibêjin. Dema ku em hemû ji erebê peya dibûn, ev her du kes jî li rewþek jixwedeçûyî ji hêla eskeran ji erebê dihatin peyakirin. Em ji erebê peya dikirin û em 60 kesî dibirin li nav odeyek biçûk li teniþta salona dadgehê li ser hev dicivandin. Li vir jî em ji lêdan û kotekê rizgar ne dibûn.

Li vî ciyê ku jê re digotin nezaret, serî li ber me em dihatin telandin. Gardiyan li ser piþta çend girtiyan suwar dibûn û bi pahînan ta xwîn ji serê girtiyan bihata bi þêweyek rîtmîk, li serê wan dixistin. Dema xwîn diherikî, gardiyan zext li ser girtiyek din dikir ku vê xwînê dalêse.

Ji van þikenceyan þikenceyek heye ku ta roja îro dema ku ew tê bîra min û ez behsa wê dikim, ji þerm û fediyan ez li ber xwe dinihêrim. Ev þikence wisan dest pê dikir. Ji nav meriv û mermalên me yên ku hatibûn nav salonên dadgehê, bi taybetî jî kesên jin hildibijartin. Agahdariya wan pê hebû ku kî merivê kî ye. Paþê jî berê xwe didan wî girtiyê ku kes û xizm û karê wî li wir e. Çêr û gotinên ku ne dihatin ser dev û lêvên mirovî jê re dikirin: 'Ma ew jina bi navê filan ku va ye li wir rawestiyaye, ew diya te ye, xuþka te ye? Ca binihêre vira wê, wira wê, çawa ye.' û hwd. Sixêf û çêrên pir pîs û giran jê re digotin. Bi kurtî van kirinên nemirovane ne bi me dikirin ku em hem bi van þikence û gotinên ku hîna nav lê ne hatibû danîn, hem jî bi wan lêdanên bêsînor serê xwe winda bikin. Ev hemû kirin li jêr navê demokratî, birayetî û mirovayetiyê dihatin kirin. Xwedê giravî ji bo cîbicîkirina aþtî û birayetiyê kar û awayek a maqûl û li cih, ji xwe re peyda kiribûn. Min bawerî heye ku em ê li pêþerojê berên vê tevger û kirinê bigirin. Tiþtê herî înteresant ew bû ku ev zext û zora kesnedîtî ku li me dibûn, hemû jî li pêþ çavên dadgêr, dadger û erkdarên dî yên van dadgehan dibûn.

Em destkelepçekirî dihanîn nav salonên dadgehê û yek bi yek didan rûniþtandin. Bi saetan berê me li pêþ, em weke pût û senem bêtevger û liv çav li dîwanê dihatin rawestandin. Di vê kêliyê de jî gardiyanên li ser me bi dar û depên destê xwe em bêgef û kutan ne dihiþtin. Pênc kêliyek berî hatina encumenê dadgehê kelepçe ji dest me divekirin.

Dadgehkirin bi serjimartinê dest pê dikir. Her cara ku girtî giliyên xwe yên ji bo þikence, gefdayin, birçî û tîhiþtin, buxtan, zextkirina ji bo pejirandina sûcê û hwd yên li girtîgehê, li erebeya riya dadgehê, li salona payinê ji encumenê dadgehê re dikirin, dadger û encumenan xwe hêrs dikirin û weku her car digotin 'me çi jê nîn e.' Her heman gotin ji parêzeran re jî digotin. Yên ku li ser giliyên xwe li ber xwe didan, ew ji salonên dadgehê dihavêtin der û du sê roj þûn de jî ew dihanîn girtîgehê nav me. Her heman þikence û kirinên ku bi me dikirin, bi parêzeran re jî dikirin. Hem jî parêzeran dihanîn pêþ ew girtiyên ku parêzer parêzeriya wan dikir û mîna ku digotine me, ku va ye ew kesê ku parêzeriya we dikin jî, ji þikenceyên me rizgar na bin. Huseyin Yildirim jî yek ji van parêzeran bû, ku wisan þikence pê dihat kirin.

Gava dadgeh hew dibûn, ew kesên ku li hember dadgeran peyivî bûn, kotek dibûn. Hîna li salonên dadgehê kelepçe li destê me dixistin û dîsan em dibirin ew odeya ku jê re digotin nezaretxane. Ew kesê ku li wir peyivî bû, kutanek têr û tije dixwar. Dema em li erebeyan suwar dibûn, kutan li wir jî berdewam dikirin. Ji bo ku me girtiyan bera hev bidin, digotine me 'heger filan hevalê we gotinek wisan ne kira, em ê li we ne xistana.' Paþê jî berê xwe didan wî kesê ku peyivtin kiribû û digotine wî: 'heger te peyivtinek wisan ne kiriba, me yê li van hevalên te ne xistiba' û qaþo siyasetê li ser me dikirin. Hîna em li ereban suwar ne bû bûn, dadgêrên dadgehan bi telefonê agahdarî didane rêvebiriya girtîgehê, ku me parastin kiriye. Ji rêvebiriniya girtîgehê re digotin ku çi pêwîst e bikin, da ku girtî carekî din parastinê ne kin. Dema em ji erebeyan peya dibûn, serê girtiyek, du-sê gardiyan li bendî hatina me radiwestiyan. Bi fermanê re kotek dest pê dikirin. Ta fermana duduya kutan berdewam dibû. Ji bo ku komandan li gora dilê xwe kutanek bike, ew kesê ku çavê wî lê dibirî ji nav me ji xwe re hildibijirat. Ez dibûm armanca efseran dema di refê de ez hebûma. Dema kotekê li min didan, xweziya dilê wan tam dihate cih. Heger efserek ku kutan li min ne xistiba, misoger hincetek ji xwe re peyda dikir, ku li min bixe. Yan dema serjimartinê, yan jî dema lêgerîn û çûna nik parezêrî, keysek bi dest dixistin, ku min kotek bikin. Çi car ji bîra min na çe ku rojek ez li nav þanekî 35:a me. Ew roj lêgerîn dest pê kiribû. Sê sertîpên nuh û serhengek hatibûn. Di dema lêgerînê de, cilê me tev qelaþtin. Cih û nivînên me ji hev hatin xistin. Tiþtek sax ji destê wan ne filitî. Dema çavê serhengî bi min ket, bang li serhengên din kir û dest pê kirin bi dorê li min xistin. Hingê hiþê min ne li ser vê lêxistinê bû. Ez di hizra ji nû ve rêk û pêkkirina vê herifandinê bûm. Ev bûyer pir î caran dubare dibûn.

Rojek dîsan ez ji dadgehê vedigeriyam. Li nik kantînê dest li kelepçê dipam. Ji korîdora li teniþtê li nav kenên bilind ên du efser û çend gardiyanan, dengê hawarek dihat. Dema min li wê helê meyizand, min dît ku du girtiyênçîptazî, cigare li anusa wan hatibûn jidandin. Agirê cigarê xwe gihandibû goþtê wan û ji ber vê êþê dikirin hawar û gazî. Ne dibû ku mirov xwe li ber vê êþê ragirta. Gardiyan ew wisan hiþk û jidandî qefaltibûn ku, girtî dikaribûn hew tenê biqîrin. Tiþtê herî ecêb û xerîb ew bû ku, efser û gardiyan ji van kirinan pir dilxweþ bûn. Dema ez hatim nav þanê xwe, hizra min tev li ser vê bûyerê bû.

Ez ji xwe re dihizirîm. Ji roja ku mirov hatine dunyayê ta roja îro, ew serdem û rojên ku jê derbas bûne, ew riyên dûr û dirêj ku jê hatine, ew kesên ku ji bo dilxweþiya mirovan xwe feda kirine, ew afirandin û derfetên ku ji qencî û çeyiya mirovan re ye, xwe gorîkirina ew kesên ji bo peydakirina rê û çareyan li ber nexweþiyan, ji bo betalkirina þerên nijadperestiyê, hewildanên ji bo nêzîkkirina gel û milletan, ji bo protestkirina ew nijadperestiya ku bûye belayê serê me mirovan, ji bo afirandina dunyeyekî ciwantir, ew kesên ku em hanîne ta van rojan...

Lê min çi nav ne dît ji van þikenceyên bêhempa yên nemirovane re ku van kesan bi me dikirin.

Min di dilê xwe de gote wan 'hûn nemirov in û min çi gotinek dinê ji we re nîn e.'

 

Cûreyên þikenceyê

Di meha adarê sala 1983'yî de, her ku çû, tevayiya girtîgehê kete bin darê þikenceyê. Girtiyên li dadgehan dipeyivîn, ji kotekên giran dihatin derbaskirin. Bi vê êriþa nuh, þikbeyan ji hev bela kirin û tevna sîxuran li her ciyê danîn.

Ji ber ku ez ê li rêzên li binî ji we re beþine din li ser jiyana li þikbeyan li jêr navê sernivîsek xweser bahs bikim, loma ez ê neha vê bahsê dirêj ne kim.

Ez dixwazim bi kurtî çêla wan kirinên, ku her li heman demê bi min dihatin kirin, bikim. Bi giþtî tengbûna mafê parastinê ji xwe para min bû jî. Ji bo ku ez parastinê ne kim serî li her çareyê dixistin. Li wan rojên doza me ya li dadgehê hatibû ber heyama parastinê, ez ji þanê min derxistim û birim li þikbeya 12'yê danîm. Ev þikbe, li bin zextkariyeke taybetî bû. Ev þikbeya 12'yê ji hogirên ji þikbeya 35'an (ji þanan) guhestî, hatibû pêk hanîn. Dema ez hatibûm wir, roja me ya parastinê dest pê kiribû. Hingê ew ez birim li þikbeya 36'an, ya li hêla rastê bi cih kirim. Piþtî deh rojan ew ez ji wir derxistim birim pirsiyarkirinê (þikencexaneya pirsiyarkirinê).

Sedema ku ez birim ji pirsiyarkirinê re; çekên ku hatibûn girtin bû. Hema ez çûm û çi pêwîst bû min bi cih kir. Ji roja pêþî karê min hew bûbû. Diviya ku min bizîvirandana ciyê ku ez jê hatibûm. Lê min ne zanî ji ber çi bû ku ew ez 3 hefte li wir dam rawestandin. Li vê navberê ez ketim ber þikenceyên gardiyanên wir. Ew ez kiribûm weke darê meþqkirinê. Pêwîstiya pirsiyarkirinekê jî tune bû, lê dîsan ew her cûre bêmafî û neheqî bi min dikirin. Dema cara duduyan ew ez birim ji pirsiyarkirinê re, min guherîn û pêþveçûnek dît. Ev pêþveçûn jî; hartir û gurrtirkirina þikenceyan bû. Ne dihiþtin ku em bihna xwe jî vedin. Mirov dikirin nav þanan û av berdidane di ser wan de. Ji êvar ta sibehî, li wir dihatin hiþtin. Mirov bi çarmixan ve diþidandin û jê re digotin 'uçaklaþma' an ku bi firêketin. Ta wê dema ji berê de hatibû diyarkirin, ne dihiþtin ku mirov ji xwe re biketa xewê. Kotekek tund û tûj bi meriv dikirin. Saet 02 yan 03, hîna dihiþtin ku em li ser milê çepê xwe bixin xewê. Di vê heyamê de liv û tevgerek biçûk, ji hêla gardiyanan ve di cih de bi cezaya kotekê dihat cezakirin.

Bi rastî ji ber wan þikenceyên li polîsxaneyan, ji ber wan þikenceyên leþker û gardiyanên li odeyên rawestinê, ji ber wan derbên dar û copan û hawar û gaziyên kesên ku pê li neynûkên wan dikirin, ji ber wan þikenceyên ji erdê kaþkirinê, ji ber wan þikenceyên tihn û birçîmayinê, ji ber buhran û aloziya van þikenceyên ku 24 saet bêrawestan dihatin kirin, bivê-nevê yê girtî, her tenê, ji bona demek berê rizgarbûna ji wê derê, diket hizr û fikara ku hema demek berê dora min jî were û çi dibe bila bibe, ez ê hema navê xwe li binî dahênim û jê rizgar bibim, dramand. Ji ber vê yekê bû, ku dema girtiyan digirtin odeya þikenceyê û hîna nuh ew li hêlanê jidandibûn û elektrîkê pê ve kiribûn, hingê pir ji wan digotin 'rawestin, ez ê li gor daxwaza we þanenavê xwe li binê kaxeza we dahênim.' Pir ji kesan, bêyî ku bizanibin navê xwe, þanenavê xwe li binê çi nivîsan datînin, xwe dikirin binê buxtanên gran û ji wir diçûn.

Di vê heyamê de, çav û serê min ji þikenceyan werimî bûn. Piyên min ji wermê ne diketin nav pêlavan û rewþa tendurustiya min ji dûr ve dixuya ku xerab lê hatibû. Ev þikencekaran tedirgîn kiribû, loma ew ez dîsan þandim girtîgehê.

Piþtî sê rojên ku ez vegeriya bûm girtîgehê, ez dîsan derxistim pêþ dadgehê. Min çêl û behsa hemû van kirinan ji wan re kir. Tiþtê watedar wan pejirand ev bû; ku ji bo amadekirina parastina min, hefteyek dem dane min. Di vê heyamê de, ji ber kêmbûna demê û di bin kotekan de, min tenê karî bû çardeh rûpel ji parastina xwe binivisînim.

Li ser parastina min bûyerek dinê jî ev e. Berî ku em herine dadgehê, rêvebiriya girtîgehê nivîsên me yên parastinê ji me digirtin. Me baþ pê dizanî ku ev ferman ji ku derê dihat û çi spartekek wê ya dadimendiyê ne bû. Heger cih û derek li nivîsa me ya parastinê ku ne li gora daxwaziya wan bûya, ew jê kurt dikirin. Ev cih û der, nivîsên li ser rastî û realîteya xelkê kurd bû; weke risteyên li ser hebûna xelkê kurd û çêl û behsa lêdan û þikenceyan. Ji ber çi bû me baþ pê dizanibû ku ev ristana ewna pir nerehet û tedîrgîn dikirin. Ji ber ku min di nivîsa parastina xwe de çêl û behsa kurd û Kurdistanê kiribû, sibeha ku em ê çûbana dadgehê, efseran li min û li tevayiya kurdan çêl û sixêf dikirin. Nexwe piþtî ku em ji dadgehê zivirîn, em tevan kotek kirin.

Di destpêka tebaxê sala 1983’yî de, ew diwanzdeh þikbeyên ku em lê diman, hatin dabeþkirin. Me sê ta pênc kesan li þikbeyên din bi cih kirin. Ez tenê bi serê xwe li þikbeya 6’ê danîm. Li ber deriyê þikbeya 6’ê, bi hinceta lêgerînê pênc gardiyan hur-mûrê min tevlihev kirin. Li hêlek kincên min dihatin perçekirin û li hêlek din jî li min dixistin. Li vê heyamê, bi lêketina tiþtek bi serê min ez ji xwe de çûm. Dema min çavên xwe vekirin, min dît ku va ye ev kesên li nik min, ji hêlek kincê min ji ber min dikin û ji hêlek din jî çêr û sixêfan dibêjine min. Dest û lingê min mor bûbûn. Piþtî ku ez ji xwe de çûbûm, gardiyanek nûçe gihandibû efseran. Efserê ku hate wir, bi çêr û sixêfan ez tahn dam û ez avêtim nav þikbê û gote her kesî: 'bila kes bi vî re ne peyive!'

Dema ez ketim nav þikbê, hemû girtî li ser piya bûn û deng ji wan ne dihat. Tena bi derpê, hûr-mûrên min li hembêza min û li erdê rûniþtî min li dora xwe temaþe dikir, ku bê hela ez rast li yekî nas têm yan na. Gardiyan derî li ser me girtin û çûn. Hogirên li þikbê yekser ez li ser cî dam rûniþtandin. Gardiyan ji kuna derî ve ev dît û got: 'ez ê gavek dinê li we vegerim û bedela vê kirina we nîþanî we bidim.' Ez pir ber diketim ku hogirên li þikbê ji ber min bêne kotekkirin. Ji lew re girtî her dem çavên wan li kuna deriyê þikbeyê û di hizra vî tiþtî de ne, ku neha wê çi bihata serê wan. Çend gardiyan bi hev re dikevine hundur. Girtiyan derdiêxin ji derve de û ew li erdê radizînin. Dibêjine wan ku lingek xwe bi qasê 15 cm rakin bi hewa de. Paþê jî çend girtiyên dinê têne hilbijartin. Girtiyan dikin du qor û li ber hev ji piya de didin rawestandin. Ji wan re dibêjin 'þîrmaq li hev xin!' Yên þîrmaq li hevalê xwe bixin ji þikenceyê rizgar dibin. Yên ku þîrmaq li hevalê xwe ne dixistin, pîsiya mirovan ku ji tûwaletan derxistibûn, bi zorê bi wan didane xwarin. Yek ji þikenceyên herî gran jî ev bû, ku dema gardiyan pir hêrs bibûna, hingê bangî çend gardiyanên dinê jî dikirin. Kincê girtî jê dikirin. Her gardiyanek bi lingekî wî digirt û di nav dengên gazî û hawariyan de, cop dikirin di anusê girtî de. Dema girtî ji ber vê þikenceyê ji xwe de diçû, hingê wê copa pîs dihanîn bi girtiyan didan dalastin.

Dema þikenceya bi navê bihnvedana li hewþê hew bû, em birin dîsan nav þikbeyê. Xweþûþtin qedexe bû. Hema di heman demê de ku diketin hundirê þikbeyê, diviya ku me dest li ber xwe bibesta. Ta ku xwarin bihata ber me diviya me xweþxanan bigota û rêveçûna leþkerî bikira. Bihnvedana cigarê tune bû. Bihnvedan ji binî nîn bû. Ji xwe kes ne di hizrekî welê de bû jî. Tiþtê ku hizra girtiyan tevan li serê bû, rewþa wî hevalê bû, ku cop lê hatibû kiþandin û bi berdewamî xwîn jê diçû. Qedexe bû ku mirov xwe têkilê rewþa nexweþ û birîndaran bikira. Heger yek ji me xwe têkil bikira, li wî jî dixistin ku ta ew jî bikeve di her heman rewþî de. Heger berpirsê þikbeyê sîxurê rêvebiriyê be, hingê wî destûr ne dida ku kes têkilê rewþa nexweþên li erdê bibûya. Ji lew re hevalên gorîkar ku têkilî nexweþan dibûn, tevî berpirsiyaran lêdanê dixwarin.

Dema xwarin dihat, yekser xwoþxan dihat birîn û di demek herî kurt de diviya xwarin bihata xwarin. Perwerdekirin dîsan dest pê dikir. Heger kêfa gardiyan ne li cih bûya, xwarin dihat lê ne didane me. Xwarinê di nav tûwaletê de dirêtin. Sedema vê kirinê hîna me ne pirsî bû, wan digotine me. Ev kirin, her dem ji ber yek sedemê bû: "Perwerdeya li derve ne baþ hati bû kirin", "dîsîplîn nîn bû", û hwd. Heger ez li vir çêla wan xwarinên ku dihatin ji me re, ne kim, na be.

Bihna mazotê ji hemû xwarinan dihat. Bi taybetî li nav xwarina zadî, qûm yan jî kevirên hûr tev dikirin û ji me re dihanîn. Me ev xwarin dirêtin di nav tûwaletê de. Ji nav xwarinên avî jî, tiþtên wek; mû û hirî, kêz, miþk derdiketin. Heyama xwarinê bi van tiþtan dibuhurî, paþê heger gardiyan destûr ji bo cigarekiþandinê daba, me cigareyek dikiþand û dîsan dest bi perwerdekirinê dikir. Piþtî sala 1982'yê me dest bi xwandina pirtûkan kir. Cûreyê vê xwandinê pir întressant bû. Ez wisan bawer im ku ev tiþt li çi derên din ên cîhanê ne hatibû dîtin.

Girtî pirtûkê digirt destê xwe û peyv bi peyv dixwand. Dema wî peyvê dixwand, yên mayî jî hemû bi hev re gotina ku wî xwandibû dubare dikirin. Dema xwandina xwe digihand vîrgul yan jî xalê, yên mayî bi dengên xwe yên herî bilind vê dubare dikirin. Diviya ku hemû nîþanên bihnvedan û dengnîþanî, bihata xwandin. Anku diviya me bi dengek bilind û zelal ta bihnokê jî bi lêv bikira. Piþtî nîvroyan di saeta hewagirtinê de ew em derdixistin ji derve. Þikenceyên demsala zivistanê, ji þikenceyên havînê cuda bûn. Nexwe ji hêla dageriyê [sîmbolîk -w] ve. Ji bo nimûnê; destûr ne didan ku mirov di binê cilên sporê de tiþtek dinê li xwe bikira. Yên li xwe dikirin, dihatin cezakirin. Ji xwe dema em derdiketin derve, me tûr, du tûrek dihavêt, paþê jî bi hinde hincetan, em bêgav dikirin ku di sar û sermê de, em xwe di nava berfê de dev û rû xêzkin û bigevizînin. Piþtî heyama xwegêrkirina li ser berfê, digotine me ku em ew hemû berfa li wir, li nav wê hewþa berfireh bi singan û xwe ji erdêkaþkirinê bidine hev. Dema ev kar jî hew dibû, hingê girtiyek ji nav me li ser nîvê bûzê dihat bi rûniþtindan. Yan jî digotine me ku em hemû girtî li ser goga bûzê xwe li ser hev suwar bikin û ji laþê xwe bircek ava bikin. Yên li binî diman û ji ber pelaxtinê ji xwe de diçûn, diviya kes têkilê wan ne bûya. Em wisan bi aþkere dihanîn yan ber darê mirinê, yan jî em dihanîn ber xetera cemidandinê. Di vê demsalê de, ava baranê ku ji çironekê dihate xwarê, yan jî li golek li hewþa hewagirtinê diciviya, ji vê avê didane girtiyan. Ev ji kirinên rojane bûn.

Carinan, girtî li gor mezinahiya laþê xwe ji hev dihatin dubeþkirin. Kesên laþgir li ser ên laþlawaz dihatin suwarkirin. Êdî hûn bi xwe hizir bikin ku bê çi cûre nexweþî hema tenê ji vê kirinê dikare derkeve û bibe belayê serê mirovî.

Piþtî van hemû þikenceyan, me xwe ji erdê kaþ dikir û em dikiþiyan nav þikbeyan. Destûr ne didan ku me kincên xwe biguherta. Carinan jî destûr didane me ku em kincan biguherînin. Lê ji bo xweþûþtinê destûr tune bû. Ta dema þîvê em berdewam bûn bi xwandina xwoþxan û pirtûkan. Heger car ji caran dema kêfa gardiyan bixwasta, destûra cigarekiþandinê dida me. Ew þikenceyên piþtî þîva êvarê û serjimartinê bi þêweyên cihêreng her berdewam dikirin. Yek ji van azîneyên þikenceyan ev bû ku serê mirovek çar yan pênc seriyên xasan yan jî kelem (lehane) didanê. Digotine wan ku 'di nav pênc kêliyek de vê tev bixwin!' Lê þuþtin qedexe bû û diviya tiþt ji ber ne maya. Bi þev av vexwarin û çûna tûwaletê qedexe bû. Heger girtiyek bi þevê ji bo vexwarina avê yan jî derketa tûwaletê, ev dibû hinceta cezakirina tevayê wê þikbeyê. Heger li wê þikbeya berpirsiyar sîxurê rêvebiriniyê bûya, yan jî sîxurek rêvebiriniyê di nav þikbê de hebûya, li wê þikbeyê çûna tûwaletê tam hatibû qedexekirin. Pir dijwar bû ku mirov bi þev li wir çûba tûwaletê. Heger sîxur li þikbeyek ne bûya, girtî dikaribûn di vî warî de xwe piçek "serbest" bilivandana. Ev "serbestî" jî ev bû. Çûn û hata tûwaletan qedexe bû. Yên diçûn tûwaletê ji ciyê çavdêriyê ve dihatin dîtin, loma girtî di nav kartonên þîrî de, li nav kaxezên rojnameyan, li nav kîsên naylonan, jêderka xwe dikirin û li bin betaniya nivînan ji xwe re vediþartin.

Azîneyek din ya þikencekaran ev bû:

Nîvê þevê saet li dor 01-02, grûbek gardiyan di gel segê bi navê Co diavêtin ser þikbeyan. Girtî hîna di sersemiya di xewê de bûn, ku kutan û lêdan li wan dikirin û segê Co dibezandin ser wan. Her di heman demê de jî, gardiyanan cil û kincên me perçe-perçe dikirin û dihiþtin. Piþtî vê lêdan û þikenceyê, tena derpê em derdixistin nav korîdorê. Amanca van þikenceyan ew bû ku dengê van þikence û lêdanan bifirandina guhê girtiyên din û ew bitirsandana û bêgavê hevxebatkirinê bikirina. Her bi vî awayî dixwastin ku li ser girtiyan rewþeke psîkolojîkî ya zextê ya herdemî ava bikin.

Azîneyek cudatir jî:

Razandina di bin renzeyên ku di bilindahiya laþê mirovekî de bû. Gardiyan piþtî þîvê digote 'winda be!' Herî dereng di nav kêliyek de diviya ku mirov xwe li binê renzeyê veþarta. Me tevan xwe dev û rû dihavêt erdê û xwe li binê renzê bi cih dikir û em li bendî fermana 'rabin' dipan. Êdî ev wê saetek yan du saet bihajota kes pê ni zanibû. Ta serê sibehê jî berdewam dikir. Em ta serê sibehê li wê sarî û sermayê li ser wê betona sar vezelandî diman. Gava dibû sibeh, gardiyan dihat û fermana 'rabin' dida me û em radibûn ser xwe û li heman demî ji bo xwarina taþtê diketin rêz û dîsîplîna dema xwarinê.

Xwarin dihate ber me. Me dest bi duaya xwarinê dikir, ku bi carekê gardiyan diqîriya ser me û digot; 'dev jê gerin, dengê we baþ na yê!' û digot 'þorbê birêjin nav tuwaletê!'

Rêtina xwarinê di nav tûwaletê de, ne ji ber hêrsbûna gardiyan bû. Ev çalakiya þikenceyê ya sîstematîkî bû, ku ferman ji jor ve dihat. Gava þorbe li tûwaletê dihat rêtin, pêwîstiya wan mirovan bi þorbeyê ku þeva xwe li ser betonê derbas kirine, li ber çav dihat girtin. Gardiyan carinan rastiya ku çima van çalakiyan dikirin ji devê xwe direvandin. Digotin 'ferman ji jorê hatiye, em ni karin çi bikin?'

Ji ber vê zext û zora kesnedîtî, bêguman di nav me girtiyan de hin þaþî dibûn. Yên ku diketin nav van þaþiyan, kutanek pir xirab dixwarin. Heger yê kotek xwarî, ji xwe de diçû, hingê yekek bêkeseyatî dihanîn û ferman didane wî ku li ser wî yê ji xwe de çûyî bimîsta.
Þikencekarên sadîst, bi vê riyê, xweziya dilê xwe bi cih dihanîn.

Li þikbeyê em bêgav bûn ku her dem li perwerdeya xoþxanan bûna û xoþxanan ji ber bigotana. Yê nuh hatibû þikbeyê, ferman didanê ku di nava rojekê de "xoþxana netewî ya tirkî - îstîklal marþî" û Axefa Atatirk ya ji xortê tirkan re - "Ataturkun gençlige hitabesî" ji ber bixwînin. Roja dinê dihatin û ji wî dipirsîn: 'ka te xoþxan ji ber kiriye yan na?' - De bixwîne!' Ma kî dikaribû deh bendên xoþxanê û tevayiya axefa Atatirk'î di nava rojekê de ji ber bixwenda? Nexwe ev derveyî gengaziyê bû. Em bêgav bûn ku êvaran zû bikevine nava ciyan û bi roj jî; ev hemû perwerdeyên xoþxanî ku me dikir!

Heger girtiyek bêxwendin û nivîsîn bihata þikbeyê, gardiyan du kes ji me erkdar dikirin ku divê em "bi karê fêrkirin û jiberkirina xoþxanan" rabin, da ku ev kesê bêxwendin û nivîsîn jî van xoþxanan ji ber bikira. Yên ji bo vî karî bûbûn erkdar, ji þagirtan re vê digotin: 'Heger tu xwe fêrî van xoþxanan ne kî, ew ê filan þikenceyî bi te bikin û ev þikence ji ber te, wê li me tevayî
þikbeyê bête kirin. Ji bo ku ev bi serê me de ne yên, divê hûn jîr bin.' Roja dinê serê sibehê, piþtî serjimartinan, yên nuhatî û mamosteyên wan bang dikirin ber derî û digotine wan 'bixwîne!' Qet li xwe ne datanîn ku bibêjin filan tiþtî bixwîne. Ji ber ku gardiyan pê dizanîn ku di nava rojekê de ev xoþxan ji ber ne dibûn. Amanca wan ev bû ku ji roja pêþî çavê yên nuh bi þikenceyan bitirsînin. Divê ez li vir bibêjim ku ew di vî warî de jî pir serkeftî bûn.

Yên nûhatî û mamosteyên wan derdixistin salona li pêþiyê. Piþt re bi bîdonan av li valahiyê dirêtin. Bi fermana 'xwe gêr ke!' digotin wan ku ew xwe di nava vê avê de gêr bikin. Ta ew ava li erdê zuwa dibû, ev kar berdewam dikir.

Ew hûr-mûrên ku me ji xwe re ji kantînê bi pereyên xwe dikirin, bi sed minnet, çêr û sixêfan didane me. Ev kirîn û firotin ji 2 ta 3 mehan carekê dibû. Roja dinê bi hinceta lêgerînê yekser dihavêtin ser þikbeyan. Me derdixistin derve ji hewagirtinê re. Du sê saet bêrawestan perwerdekirin, xoþxan û rêveçûn bi me dikirin. Bi kotek û lêdan em dîsan dibirin hundur. Dema ku em diketin hundurû de, dîmena ku li pêþ çavên me bû, bi rastî jî nimûneya hovîtiyek bêhempa bû. Tevlî kincê me ew hûr-mûrên ku me ji kantînê kirî bûn, tevlî hev kirine û her tiþtên me ser û bin li wê navê avêtine. Heger em vê tevlihevkirinê bi vî rengî bibêjine we, me çi tiþtek li ser zêde ne kiriye. Macûnê dinanan di nav çaya me de guvaþtine. Tursîla cilan, penîr, rûn, sabûna rûqusandinê, van hemû tevlî hev kirine û hiþtine. Bi vê kirinê ew hûr-mûrên ku me ji kantînê ji xwe re kirî bûn, kêrî bi tiþtekî ne dihatin û her weha kantîn jî êdî ji me re bêkêr bû. Nexwe kirîn ji kantînê li jêr destê rêvebiriniyê bû. Dema bixwesta dihiþtin yan jî ne dihiþtin. Çima me kêr û sûdek ji kantînê ne werdigirt? Çima me ji kantînê kirîn dikir? Ji ber ku - bervaciyê yên ji derve dihatin, carinan me dikaribû hûr-mûrên kantînê ji xwe re bibira. Carinan malên ku me ne diviyan, bi zorê bi firotin didan. Ji bo nimûnê; li þûna hûr-mûrên ku me diviyan û li lîsteya me ya kirînê hati bûn diyarkirin, tiþtên ku me ne diviyan dihanin ji me re. Barê mazin ji deterjan, sabûn, xwê, îsota reþ û tiþtên hwd dihanîn ji me re, ku me ev çend pir ne gerek bûn. Dema ku em ji tihnê di hesreta vexwarina dilopek avê de diqilqilîn, wan bi tibaba deh hezaran lîra spray, koloniya ji me re dihanin. Ev jî ne ji bo pêwîstiya me dihatin, ji bo kêfa dilê gardiyanan dihatin. Van hûr-mûrên ku me ji kantînê ji xwe re dikirîn, ne didane me, pirî caran gardiyan ew ji xwe re dibirin.

 

Li serdanê

Hinek jî em çêla serdanan bikin. Bêyî lîsteya serdanê bihanîna hundur, lîste ji hêla gardiyan ve, ji kuna mezxelê bi lez û bez dihate xwandin. Kesên nav hatibû xwandin, dibirin derve. Heger yê navê xwe ji devê gardiyan ne bihîstibe, yan jî kesê ku gardiyan ji xwandina navê wî derbas bûbe, diya wî digot "lawo". Yên mayî, em di cih de dibûn du qor û diketin di rêzê de. Me tev gavên xwe pev re dihavêt û mîna ku em ne diçûn serdanê, lê mîna ku em çûbana cengê, bi dengê "Allah-Allah"ê me rêveçûnê dikir. Dema em dihatin ciyê serdanê, em didan rawestandin. Erkdarê serdanê dest bi axefê dikir. Vê digote me; 'Bi kurdî axiftin nabe! Nabe hûn bahsa þorbenîskê bikin!'

Qedexekirina axiftina bi kurdî:

Axiftina bi kurdî, anku bikarhanîna andamê jihevfêmkirina mirovan hatibû qedexekirin. Ev xeletiya wisan mazin çawa dibû? Ji bo çi? Bersiva vê pirsê li nav vê pirsa li jêrê ye; wan kesên ku îro vê þikenceyê bi me dikin vê pirsê ji xwe dikin: Hûn dizanin ku ji demek dirêj e hema her roj li TV û radiyoyan, li rojnameyan diqêrin û dibêjin ku 'tirkê li Bulgaristanê têne helandin û asîmîlekirin û navên wan ên bi tirkî bi darê zorê têne guhertin û dibin bulgarî. Avahiyên tirkan têne kavilkirin.' Heger tiþtek wisan çêbû be, em jî dibêjin ku em li hemberî vê kirina ne mirovane ne û em vê protesto dikin.

Yên ku dibêjin ev bûyera han li mirovayetiyê nayê û hovîtî ye û li hevberî vê yekê li kuçe û meydanan çalakiyên protestoyê li dar dixin, çima qilûziya li ser piþta xwe na bînin? Ma hingê zivirandina navên gundên li Rohilat û Rohilata Baþûr ji kurdî bi ser tirkî de, wan talîmatên li ser navguherandinê ku ji saziyên serjimartina þêniyê re têne þandin, li hember navên kurdî dawavekirin, ji hêla kê ev têne kirin? Ma ev çi ne ku jê hêla hinekan têne kirin?

Kasêt, plak, radiyoya kurdî hatine qedexekirin. Ji ber vê bi sedan kurd hatine girtin û dadgehkirin. Ma hûn ê ji vê re çi bêjin? Hêla herî dilsotandî ya van kirinan ev e, ku roja serdanan ji ber qedexekirina axiftina bi kurdî li girtîgehan, kurd ên ku bi tirkî ni zanin, ni karin bi maliya xwe re, bi zarokên xwe re bipeyivin û qirik bi girînê tijî, qiyma xwe tenê li ruyê hev temaþekirinê dihênin. Ma hûn ji vê zilmê re çi dibêjin? Ma li ku derê dunyayê hatiye dîtin, ku zimanê dayikê hatiye qedexekirin? Nexwe em baþ pê dizanin, ku ev kirinên kevn in. Ma ne ji berê de ev kar li ser gelê me dihêne kirin? Ma axiftina bi kurdî jî bi cezayên pere ne dihatin cezakirin? Li dibistanan yên bi kurdî dipeyivîn dihatin destnîþankirin û cezakirin - ma ne welê? Ma mirov ji van kirinan re bêje çi?

Neha jî em berdewam bin li ser çêl û bahsa serdanan ji ew ciyê em lê ma bûn.

Dema dengê dûdikê dihat, em hemû dibeziyan diçûn nav kabînên serdanê. Diviya ku em bi rêz û nîzamiya leþkerî li nav kabînan rawestiyana.
Ji ber ku dema serdanê deqîqeyek bi tenê bû, loma yên ji kabînên 8 û wir de, ni karibûn xwe di demê de bigehînin nav kabînan. Yên ku di dema xwe de xwe digihandin nav kabînan, leþker li ber wan radiwestiyan û ji bo li ber çavê yên hatibûn serdanê biçûkkirina kesayetiya girtiyan, çêr û sixêfên pir gran digotine wan. Ji bo nimûnê, li pêþ çavên malbata xortek, bi çêr û sixêfan tû dikirine ser çavê wî û bi tep û þîrmaqan lê didanê. Heger ew girtî bijin bûya, yê hatibû serdana wî jî jina wî bûya, hingê wan gotin û çêrên ku digotine wî, ez li vê derê þermê dikim, ku ji we re vê binivîsim. Êdî hûn bi xwe bihizirin, ku girtî diketin di bin zext û þikenceyek psîkolojîkî ya di çi rengî de.

Mirov baþ didît ku rewþa yên dihatin serdanê jî, ji ya me ew çend ne cudatir bû. Ji ber deriyê girtîgehê ta hundurê girtîgehê, xwe ji erdê xêzkirinê bigirin, ta tep û þîrmaqxwarinê, ji heriya li ser kinc û cilê wan, ji sorahiya þopa pencên li ser çavê wan dixuya, ku ew, ta xwe digihandin nik me, ji binê çend þikenceyan derbas dibûn. Di ser de jî, wan lêgerînên ku li ber deriyê girtîgehê li ser wan dikirin, ew jî þikenceyek tam bi serê xwe bûn.

Dema em ji ciyê serdanê vedigeriyan, vê carê dora kutana giþtî bû. Deh ta bîst gardiyan bi çavdêriya serhengekî, dest bi koteka xwe ya serbest dikirin. Nexwe hingê segê gurî Co jî, bi komandanên xwe re dest bi hêriþê dikir û caqê ku diket ber devê wî dinanên xwe tê de diçikandin. Girtîyek yan dudu, di cî de li hesinê pêlikan dihatin girêdan û cil ji wan dihat kirin. Ji ber ku Co bi taybetî hatibû perwerdekirin, hingê dema ew dest bi hêriþa xwe dikir, yekser bi nava girtiyan digirt û dev li wan dikir. Þikencekar li jêr dengên feryad û hawara girtiyan qet kêfa xwe kêm ne dikirin. Ji ber van þikenceyên ku li wan dibûn, loma girtî ji kesên dihatin serdanê re digotin 'gidî ne yên serdanê!” Çimku roja serdanê roja zext û þikenceyên gran bû.

Girtiyên ku roja pêþî dihatin girtîgehê, li þikbeya 36'ê dihatin bicihkirin. Girtiyên ku hîna li nav beþê rêvebiriniyê bûn, sergan Esat Oktay Yildiran û sertîp Ali Osman Aydin bang li gardiyanan dikirin û digotine wan 'pêþî banyoyek bi vî hevalî bidin kirin û paþê wî bibin nav þikbeyê.' Ew ciyê ku jê re digotin banyo, þanên li þikbeya hejimar 35 bû. Li nav sê þanên wir gû û pîsî hatibû komkirin. Girtiyên nuh li nav vê pîsiyê bi avjenîkirin didan û paþê dibirin li þanan datanîn. Ew tîhn û birçî dihatin hiþtin. Bi hincetên cûrbecûr berdewamî dihatin kotekkirin. Ji bo ku em bibêjin "ez poþîman im" her dem þîret li me dihatin kirin. Ji bo xewnekirinê her dem dengê bilind derdixistin û têkilê girtiyê razayî dibûn, ku ew xewê ne kin. Þanên ku ji pîsiyê hatibûn dagirtin, þanê 8-9 û 10'ê bûn. Yek ji van þanan bi berdewamî vala dihat hiþtin û mîna hewzê dihate bi karhanîn.

Yên li van þanan diman çi xwarinek ne dixwarin. Ji bo ku ne çin tûwaletê, girtî xwe birçî dihiþtin. Piþtî du roj li vê derê dihatin hiþtin, paþê ew dibirin li þanên normal bi cih dikirin.

Li her qatekê, li serî, þanek tarî û girtî hebû. Ji van þanan re digotin zindanên tarî. Ji ber ku li van þanan pencere ne bûn, koremiþk tê de kom dibûn.

Girtiyên rewþa wan herî gran li vir datanîn û dema li van girtiyan dixistin çavên girtiyan girêdayî bûn. Dest û tiliyên mirovî li nav du textan dijidandin û bi vê azîneya þikenceyê tiliyên wî dipelaxtin. Ji ber êþa vê þikenceyê dengê ku ji girtî derdiket, mûyê canê girtiyên li tevayê þikbeyan radikir. Ta girtî ji xwe de diçû, ev þikence berdewam dikir. Hingê jî wî wisan jixweçûyî li nav koremiþkan dihiþtin û diçûn. Dema hiþê girtî dihate serê wî, xwe li nav koremiþkan dest girêdayî û bêtaqet didît û dîsan dest bi qêrînê dikir. Van þikenceyan, carinan roj du roj her wisan berdewam dikirin.

Ev hemû kotek, nemafdarî, ji erdêkiþandin, ta bi andamê mêraniyê ve ben giradan û kaþkirin û bi rengkirina andamê mêraniyê, çîptazî li nav pîsiyê bi rûniþtindan, ji lingan darvekirin û cigare li ser laþê mirovî vemirandin û ew hemû þikenceyên mayî, ji ber du sedeman dihatin kirin.

Yek: ji bo bêgavkirina wî kesî li ber mukurhatin û ji kesayetiyê dûrxistin. Du: dema girtî li þikbeyek bi cih bikin, wî amadeyê her cûre kirinan bikin. Heger di xweseriya van kesan de gengaziya bûyina peyayê rêvebiriya girtîgehê peyda bibûya, hingê wî dibirin kursa sîxuriyê, ku wî bikin sîxur û paþê jî bêxin di nav þikbeyên ku ji berê de sîxur di navê de hene
.

Carinan efser bi çend gardiyanên xwe ji niþkê ve deriyê þikbeyê vedikirin û ferman didane me 'kom bibin!' Vêca dest pê dikirin bi xwandina nivîsek fermî ya bi mohr. 'Ew kesê kurê filan kesê cezaya îdamê wergirtiye û wê bê darvekirin' û bi wî girtiyê digirtin û bi xwe re dibirin. Girtî dibirin nav þikbeyek vala. Li ber kindir û sêpayek ji berê de li wir amadekirî didan rawestandin û telqîna wî jê re dixwandin. Paþê wî radikirin ser sêpayê. Girtiyê ku stûyê wî hanîne ber kindirê, jê re digotin 'heger tu poþman bibî û ji me re alîkar bibî em ê vê fermana te ya darvekirinê bidin rawestandin.' Carinan jî qet tiþtek ji wan re ne digotin û yekser destê wan ji paþ wan ve girê didan û ben dikirin di stûyê wan de. Piraniya girtiyên ku ji vê þikenceyê hatibûn derbaskirin, hiþ û bîrê li serê xwe winda dikirin.

Dema ez çêla van þikenceyan dikim, divê ku hûn bizanibin, li þikbeyek yan li hemû þikbeyan, her heman þikence ne dihatin kirin. Van þikenceyên cihêreng, li þikbeyên dinê jî çêdibûn yan jî çê ne dibûn. Þikenceyên ku min li vir bahskirî, li þikbeyên din jî dihatin kirin. Jiyana li merc û hoyên girtîgehê, pir yan kêm, hema li her derê girtîgehê, weke hev bû.

 

 

Girtiyên Zaro

Neha jî ez ê hinek li ser jiyana girtiyên zaro, ku temenê wan li navbera 10 ta 16 salan bû, rawestim.

Þikbeya hejimar 31'ê, þikbeya zaroyan bû. Li ser gotina hevalê I.E. ku li vê þikbeyê dima; ev jiyana li þikbeya zaroyan bû:

Þikencekar li vî þikbeya zaroyan, xwe ji ew azîne û awayên zext û þikenceyên li beþên din ên girtîgehê cudatir dilivandin. Þikencekar ku gava mirovayetî ji her kesî re hatibû belavkirin, par li wan ne ketibû, bi maþe û sîxurên xwe yên bi navê Yilmaz Yalçiner, Ömer Yorulmaz û Mekî Yasikaya (sê keleþên hewayî ku di sala 1980'yî de balafirek Diyarbekr'ê revandibûn), mejiyê van zaroyên bêparastin, bi jahriyek pir cudatir dilewitandin. Winda û înkarkirina kok û binyadê xortan bi wan didan kirin.

Zaroyên ku van kirinên þikenceyî ne dipejirandin, ji hêla van rêbirên hewayî ve, bi awayek herî hiþk dihatin cezakirin. Keleþên hewayî, bi ew destûra tam û têkuz, ku ji rêvebirinya girtîgehê wergirtibûn, dibeziyan ser van zarokên bêsewad. Zaroyên ku serî pê ne derdixistin, digotine ji rêvebiriniyê re û hingê gardiyan wan kotek û þikence dikirin. Heger ev jî çi kar li ser zarokan ne kira, hingê wan diavêtin nav þanan.

Xela û birçîbûna ku li tevayiya girtîgehê hebû, li vê þikbeyê jî, bêhtirê xela û birçîbûna li tevayiya girtîgehê, bi destê van keleþan dihate kirin. Xwarin ne didan ji zaroyên ku bi gura keleþan ne dikirin. Ne dihiþtin ku ew zaro tiþtek ji xwe re ji kantînê bikirin. Ji derveyî vê jî, peyivtina bi van xortên berxwedankar hatibû qedexekirin.

Mîna ku hanîna van sebiyên bêsûc û bêguneh li vî dojehê ne bes bû, di ser de jî, wan li jêr navê perwerdekirinê (!) tabiê wan þikenceyên hizrî û zihnî yên ji berê de kûr û hûr programkirî, dikirin. Heger em vî karê ku navê wî perwerdekirin hatibû danîn, bi risteyek kurt bi nav bikin; ev ne tiþtekî din bû ji bilî: nijadperesetî, osmanlicîtî û olperestî.

Heger musulman yan na, diviya ku tevayê zaroyan, rojê pênc caran nimêj bikirana. Li ser zaroyên ne musulman, ên yêzidî û ermen, ev zext û zor bêhtir dihate kirin. Ev zaro, pir î caran hem ji hêla wan keleþan û hem jî ji hêla gardiyanan dihatin kotekkirin û bi zorê, bêyî ku bawerî bi dînê musulmanetiyê bihênin, nivêj bi wan didan kirin. Weke li þikbeyên din, li vê þikbeyê jî, xela, tihnî, þikence, zext û zor hebû. Ava vexwarinê ne didan. Ava ku didan, diviya ji destmêjgirtinê re bihata bi karhanîn, ne ji vexwarinê re.

Her dîsan li vê þikbeya zaroyan, li jêr navê perwerdekirinê (!), zaroyên 14-15 salî, li bin wan merc û doxên kêmbûna xwardemenî û vexwarinê, dema ku germayiya rojê normal li ser 40 kertî bû, di bin wan bar û dijwariyên giran de, ji ber nexweþî, lawazî û biçûkbûna temenî, ji xwe de biçûna jî, dîsan bi darê zorê rojî bi wan didane girtin. Zaro jî, li jêr vê zext û zora bêhempa, pir baþ dizanibûn, ku hema ji ber hincetek biçûçik be jî, kelem û belayên mazin dikaribûn bi serê wan de bihata. Di vê rewþa wisan dijwar de, bi rojî diçûn û dihatin dadgehan. Êdî hûn ji xwe re bihizirin bê ev zaroyên beguneh, di bin çi þikenceyan de dihatin hiþtin.

Dema ku ev hemû tiþt diqewimîn, van keleþan vala ne diman û pêwendiyên xwe bi rêvebiriniyê re xurttir dikirin û ji ber vê yekê jî hatibûn kerta kesên þêwirmend ji þikencekarê Esat Oktay Yildiran re û ji sertîp Alî Osman Aydin re. Van keleþan her dem ji girtiyan re digotin "xayinên niþtimanî yên komunîst" û bi vî rengî zext û zordariya herî tund û bi kargêriya rêvebiriyê, li ser girtiyan seferber dikirin. Li ser navê wan bûbûn þikencekar li ser serê van zaroyên girtî.

Keleþ, ji bo ku têkevin çavê rêvebiriniya girtîgehê, qiyma xwe tenê bi van kirinan ne dihanîn. Li ser daxwaziya rêvebiriniya girtîgehê, serê beyaniyan saet 04 ta 05 zarokan bi seansa nimêjkirinê ji xew radikirin. Piþtî serjimartinê, li dor saet 09'ê ta nîvroyê, li jêr navê perwerdeyî û fêrkariyê, zaroyan dibirin nav wê odeya þikenceyê, ku jê re digotin dersxane ku bi dengê bilind dest bi wê þikenceya strandina 54 lib xoþxanan bikin. Dema xoþxan dihatin xwandin, yên ku þaþiyek herî biçûk jî kiribana, ew ji erdê ve dihatin kaþkirin û kotekkirin. Perwerdekirin bi vê azîneyê berdewam dikir. Di vê heyamê de keleþ, zaroyan dikirin dijminê hev û di navbera wan de xerabî peyda dikirin. Wan dixwast ku zaro, sîxuriyê fêr bibin. Kê çi kiriye? Kê derbereyê kê de çi gotiye?

Piþtî nîvro jî, dersa wan weke azmûnkariyê berdewam dikir. Diviya ku tevayiya zaroyan ew dersên ku ji wan re hatibûn gotin, bizanibûna. Ji ber ku piraniya van dersan tund û gran bûn, zaroyên reben di binê van dersan de diman û dipelixîn.
Ew çend kuruþ pereyên ku dêbav gava dihatin serdanê ji zaroyên xwe re dihanîn, ji hêla van keleþan ve dest li ser dihatin danîn. Bi van pereyan; pirtûk, defter, pênûs, reng û hwd dihatin kirîn. Pereyê ku ji ber dima jî, li gora dilê xwe ew xerc dikirin. Her bi vî awayî, çewisandinek aborî jî li ser zaroyan ava dikirin.

Ew rojnameyên ku berdewama van sîstema (!) þikenceyên perwerdekirinê bûn, rojê 20 lib ji wan dihatin kirîn. Van rojnameyên ku dihatin kirîn, ji hêla keleþan ve dihatin kontrolkirin û pir î caran ne dihiþtin ku zaro ew bixwînin jî. Þefê mazin Yilmaz Yalçiner van rojnameyan digirt û nivîsên ku mijara wan ramyarî bû, ji nav rojnameyan ew dibirîn. Li ser wêneyên jinan reng dikirin û bi vî rengî sansurê dikirin. Sedema jêkirina nivîsên bi mijara ramyarî," îdeolojiya çewt" nîþan didan. Sedema li ser wêneyên jinan rengkirinê jî, ji ber sedema "xerabbûna rawiþtî" nîþan didan. Lê belê rastî ev bû ku van keleþan berî ku ew bi xwe têr li wêneyan temaþe ne kirana, li ser wêneyan reng ne dikirin. Zaroyan wisan xweþ û baþ (!) perwerde dikirin, ku ji wan re digotin 'ew kesê ku meriv û mermalên wan li vê girtîgehê, li nav þikbeyên din hene, gerek e ku zaro ji wan kesan bêzî û nefretê bikin' û bi vî rengî mejiyê wan diþûþtin. Ji ber ku ew munafiq û kafir bûn û qetla wanwacib bû. Ew ên ku nimêj ne dikirin, dijmin bûn.

Bi hinceta nimêjkirinê, rojên zivistanê ku serma di bin 20 kertî de bû, bi ava sar destmêja xuslê bi zarokan didane girtinê. Zaroyên ku bi vê ava sar tevayiya laþê xwe diþûþtin, nexweþ diketin. Ji xwe, ji ber qedexebûna têkilkirina bi kesê nexweþ, nexweþiyên wan her ku diçû pêþve diçûn û paþê jî bi tuberkulozê diketin.

Dema dibû êvar, van keleþan diçûn ber televizyonê, ku TV li tevayiya girtîgehê li çi ciyekî dinê tune bû. Rêvebiriya girtîgehê radiyoyek diyarî dabû wan hem jî. Di odeya xwe ya xweser de guh didane radiyoyê û li televizyona xwe temaþe dikirin. Zaroyên li þikbeyên dinê, ne dibû her gav guh bidana radiyoyê, yan jî li televizyonê temaþe bikirana. Bi tenê roja yekþemban, destûr didane zaroyan ku saetek li televizyonê temaþe bikin. Programên ku zaro lê temaþe dikirin, ji hêla keleþan ve dihatin diyarkirin.

Weke li þikbeyên dinê jî diqewimîn, li gor daxwaza dilê rêvebiriyê, dikaribûn rojek biavêjin ser þikbeya zaroyan û cilê wan ji wan bikin û ew bi tena derpî bihêlin. Piþt re ew dikirin bi sê çar qorên di rêzê leþkerî de û li ser fermana komandan, xwandina xoþxanên leþkerî dest pê dikirin. Bi xwandina van xoþxanan, zaro bi hinceta þûþtinê dibirin hemamê. Berî ku zaro bêne nav hemamê, sê çar gardiyan bi xortomên ava bi zext di dest wan de, li bendî hatina wan bûn. Dema zaro diketin nav hemamê, hingê hin ji gardiyanan bi ava sar û hin jî ji wan, bi ava germ li ser zaroyan av diweþandin. Dema ku ev dawî dihat, vêca digotine zaroyan ku xwe sabûn bikin. Hîna zaro laþê xwe tam sabûn ne kiribûn, digotine wan yek-du û sê û dema xweþûþtinê dawî dihat. Hingê diviya ku zaro zû ji hemamê derkevin. Bahskirina reva wan zaroyên reben ji hemamê, ku hîna sabûn ji ser canên wan ne çû bû, þikenceyek bi serê xwe ye. Gava ku mirov li jêr navê hemamkirinê, ji wê þikencexaneya bi navê hemamê, xwe ta nava þikbeyê ji erdê kaþkirinê, ji xwe navê vê þikenceyê jî qet na yê gotin jî. Li nava þikbeyê jî, bi hinceta serjimartinê, bi saetan zaroyan çîptazî didane rawestandin. Ev hemû þikence, li jêr navê destûr, dîsîplîn û perwerdekirinê, bi serê van zarokên reben dihatin hanîn.

Ez bi van xalên li jorê, li ser rewþa li þikbeya zaroyan rawestiyam. Van þikenceyên li jêr navê jîrkirin û perwerdekirina ku li ser serê van zaroyan dikirin, tam li gora polîtîka girtîgehê dihatin kirin. Em vê yekê jî bi bîr bihênin, ku van þikenceyên ku bi zaroyan dihatin kirin, hem jî, di sala navnetewî ya zaroyên cîhanê de dihatin kirin. Ev sal ji hêla Yekîtiya Milletan ve hatiye pejirandin. Ma ne divê em hingê jîrekiya þikencekaran pîroz bikin - ne wisan?

Ji nav van þikbeyên din dixwazim neha jî li ser rewþa þikbeya jinan rawestim.

Ji bo çêl û bahskirina wan kirêtiyan, ne gerek bû ku mirov li þikbeya jinan bûya. Ji lewre wan zext û zorên, wan mekanîzmên þikenceyan ku li ser peyayan dikirin, her haman tiþtî, bi jinan jî dikirin. Her roj û dem, li jêr çavdêriya leþkeran, li ciyê ku jê re dibêjin; ciyê hewagirtinê, xoþxan, rêveçûna leþkerî û bi erdêkaþkirinan, kotek li jinan jî diketin. Van kotekên li jinan diketin, ji þikbeyên li teniþta þikbeya jinan pir bi hêsanî dihatin bihîstin. Di binê koteklêdanê de jî, ji ber jinbûniyê li ber çav digirtin, çêr, sixêf û gotinên kirêt, ku mûyê laþê mirovî radikirin bi hewa de, ji ser serê jinan kêm ne dikirin.

Bi serokatiya efseran, dihavêtine ser þikbeyên jinan û girtiyê jin ji nav ciyên xwe radikirin û leþker di nav ciyên wan de xwe dirazandin. Paþê jî, bi hin gotinên ku ji jinan re digotin, dixwastin ku girtiyê jin hiþê xwe winda bikin. Ta girtiyek jin, ji ber van kirinan xwast ku xwe bikuje.

Lêgerîn ji hêla leþkeran ve dihatin kirin. Ez ni karim wan þikenceyên rûhî ku dihatin serê jinan, ji ber kerta bêexlaqiya wan, li vir ji we re biguhêzim.

Ji ber ku ez ni karim bi þêweyekî berfireh rewþa li þikbeya girtiyên jinan bidim xuyakirin, loma ez ê ji devê girtiyê PKK'ê ya ji grûba Xarpêt'ê, ji devê Sakîne Polat'î biguhêzim, ku van gotinên wê ketine di nav protokolên dadgehan jî.

 

 

Tevkuþtinên Mazin

Piþtî bahsa jinavbirinên li gor polîtîka girtîgehê, neha jî ez dixwazim ji we re, hin bûyerên li vê heyamê rûdane û awayê kuþtina hin girtiyên, ku di vê heyamê de jiyana xwe ji dest dane, bikim.

Gava min ji we re li beþên jorê bahsa van þikenceyên ku bere-bere xwe gihandin ewca dirindetiyê kir, hingê ev rewþ, girtiyên li girtîgehê bêgav kir ku ji xwe re hin rê û çareyan bigerin. Ev lêgerîn, carinan ji hêla kesan û carinan jî, ji hêla grûbên girtiyan xwe nîþan dida. De em neha van yek bi yek çêl bikin.

Gava em li þikbeya 35'ê, ya li bloka çepê, ya li serî bûn, hingê zext û þikence bi þêweyeke herî tund li ser me dibûn.

Van zext û çewisandinên mazin wisan bûbûn, ku êdî ji þikenceya jiberkirina xoþxanan û ji rêveçûnan derketibû. Van þikenceyên tund, berê xwe yekser dabûn hizir û mejiyê mirovê girtî. Girtiyan bêgav dikirin, ku li jêr navê mukurhatina jidil, buxtan û derewan li hev bikin û bi þikencekirinên taybetî ev bi wan didane pejirandin. Her dem li þikbeya ku em tê de bûn, ev þikenceya li rojpergalê bû. Ev zext li ser me hemûyan hebû. Yek ji van kesên nav me, Mazlum DOGAN bû. Li hevberî van hemû þikencekirinên ku her rojên diçû, bêhtir dibûn, ji bo þikandina pêlên van þikenceyên gran, di wê roja pir watedar, li roja 21'ê Adarê sala 1982'yê, þeva Newrozê jiyana xwe bi dawî hanî. Ma Mazlum DOGAN ji bona ku ji ber van þikenceyan bireviya dawî bi jiyana xwe hanî? Bêguman na. Wî riya mirinê da ber xwe, ji ber ku wî pêwîstiya peyama berxwedankirina li hevberî van zext û koledariya ku qadên serdest, çi li hundir û çi jî li derveyî girtîgehê, li ser serê xelkê danî bûn, beyan kir. Mazlum DOGAN bi mirinê jî, li dilê girtiyan tovên mirovayetiyê çand.

Mirina Mazlum DOGAN'î, tirsek mazin firandibû dilê gerînendeyê girtîgehê û jîrik û serkarê wan. Hêriþkariya ji ber tirsê, dozaja þikenceyê, her ku diçû, bêhtir dibû. Lê êdî ev þikence bêkêr bûn.

Piþtî protesta 21'ê Adarê, þikencekar vê carê li þikbeya 33'yê ji hêla çar lehangan ve dihatin qahrkirin.

Þeva ku 17'yê adarê girêdida bi 18'yê adarê, li vê þikbeyê FERHAT KURTAY-NECMI ÖNEN-EÞREF ANIK-MAHMUT ZENGIN, bi perçeyên karton û lastîkan, bi rengê plastîk û tînerê, bi werkirina di ser laþê xwe de, mil di mil de û her çar bi hev re, bi li erdê rûniþtinê re, ew kifrîta ku jiyana wan bi dawî bihaniya vêxistin. Ew qêrînên ku ji nav alawên bilind ên êgir dihatin, ne qêrînên ji ber êþa laþî bû. Ev hawar û qêrîn, ricimandina þikence, zext, zor û talankirinê bû. Gava ew di nav alawan de dirûþmên Bimrî koledarî - Bijî Serxwebûn! diqêriyan, hingê ew bûbûn dager û sîmbola lehengiyê û serkeftina rûmetê.

Bi kurtî, van mirinan berxwedana li hevberî þikenceyê bû. Ev yek bûbû sedema piþtgirî û hevxebatkariya di nav girtiyan de û hêz da girtiyan. Ji ber ku tirsa van lehengan di nîvê dilê kesên þikencekar de danî. Þikencekar jiyanek mirovane ji me re pir didîtin û li ser mirovên me yên ku doza jiyanek mirovane dikirin, bi þikencekirinê tol vedidan. Þikencekar di nav tirs û panîkê de, ketin dû peydakirina azîneyên nû yên þikenceyê.

Van deman, mafê parastina me ji binî ve dihate astengkirin. Ji bo ku em parastinê ne kin, serî li her rê û çareyan didan. Nexwe van zext û þikenceyan li jêr gotinên 'Evna dijminê niþtiman û millet in. Em vana perwerde dikin' dihatin veþartin û rûsipîkirin. Lêbelê ev ejderha, li jêr navê "perwerdekirina me girtiyan", her roja ku diçû, can ji me digirt.

Ji ber vê sotina li þikba 33’yê, du roj û du þev, girtiyên vê þikbeyê li ser beton û avê dan razandin û bi berdewamî ew copkirin û ewna bi vî rengî cezakirin. Li dema vê kotekkirinê, girtiyê bi navê Bedrî Tan hat kuþtin (20-5-1982), hem jî li ber çavê hemû girtiyan.

Roja 14’yê Tebaxê sala 1983 jî, di dîroka girtîgehê de bû xala nîþangeheke mêjûyî. Li ser vê yekê, bi tengbûna çembera zext û þikenceyan, girtî, tevlî M. Hayrî Durmuþ, Kemal Pîr, Akîf Yilmaz, Alî Çîçek, li dadgehê van þikenceyên ku bi me dihatin kirin, wan komployên ku li ser me dihatin sazkirin, bi þêweyekî pir vekirî beyan kirin û bêyî ku merc û þertek diyar bikin, bi dadgehê dan zanîn ku ew ê dest bi rojiya mirinê bikin. Diviya ku grûbek ji girtiyan vê yekê bikira. Çimku li ser þanê van mirovan, erk û berpirsiyariya demokratbûn, mirovbûn û ya herî girîng jî þoreþgerbûn hebû. Va ye ji xwe wan vî barî hilgirtibû ser milan.

Piþtî ku girtî ji encumenê dadgehê re dan zanîn, ku êdî ew dest bi rojiya mirine dikin, hingê hin saziyên dewletê û fermandariya reþayi ya artêþa tirkî jî, hay ji vê yekê bûbû. Li þûna ku sedemên çûna ber bi rojiya mirinê, çûna ber bi mirinê ji holê rabikin, li þûna ku lê bigerin ka sedemên vê çûnê çi ne, wan bervaciyê vê kirin. Girtiyên ku dest bi rojiya mirinê kiribûn, dema ji dadgehê vegeriyan girtîgehê, tev hatin kotekkirin. Paþê jî bê nivîn, bê betanî hem jî bê av (hefta pêþiyê ji xwe hîç av ne dan hevalan) hatin hiþtin û ew yek bi yek avêtin nav þanan. Rojiya mirinê tirsa dilê þikencekaran bû. Ew kiribûn di nav panîkê de. Ji lewre, çavê her kesî li vê rojiya mirinê bû. Ew çirîska ku Mazlum DOGAN ji nav tariya zindanê vêxist, bû agir û alaw bi canê Çar Lehengan û bi Rojiya Mirinê ya 14'yê Tîrmehê re xwe kire yek û li tevayiya girtîgehê ronahiya hêviyekê dagirt.

Ev ronahiya hêviyê, hêdî hêdî hinekên dilreþ jî, ber bi reþbîniyê ve dibir. Hejimara van kesên dilreþ pir kêm bû. Hinekên dinê jî ber bi hêrsa mazin ve dibir. Amanca þikenceyên li ser van kesên di rojiya mirine de bûn, ew bû, ku vê çalakiyê bidin þikenandin û pêþî li van çalakiyên ku ji bo rizgarkirina rûmeta mirovayetiyê destpêkiri bûn, bigirin û çi riyek li ber tevgerên bi vî rengî ne hêlin. Lê zext û þikence bi kêr ne dihatin. Di nav vê çalakiyê de, alaya birayetiya gelê tirk û kurd di dest wan de; roja 7ê îlonê; Kemal Pîr û Hayrî Durmuþ, roja 12’yê îlonê; Akif Yilmaz û roja 15’yê îlonê jî; Alî Çîçek jiyana xwe ji dest dan. Ewna di kunca herî li serî ya li dilê þervanên rûmeta miroveyetiyê de ciyê xwe girtin. Çimku ewna bi fedakirina canê xwe, di riya jiyaneke mirovane de, fedakariyek ji fedakariyên herî mazin nîþanî me dan.

Mirina van hevalan, dawiya çalakiyê ne hanî. Ji lewra dema çalakî berdewam dikirin, hinek girtiyên din jî têkilê nav çalakiyê bûn û piþtgiriya xwe nîþan didan. Gava van mirinan jî çalakiyê ne dan rawestandin, hêvî û armanca þikencekaran þikiya bû êdî. Dawiyê soz dan girtiyan ku 'heger ew dev ji rojiya mirinê berdin, hingê wê dawî bi þikenceyan bihata û asteng li ber mafê parastinê ne hata danîn.' Ev soz ji hêla Serfermanê Artêþê ve hatibû dayin. Li ser vê mijarê binêrin li beyanatên Muzafer Ayata’yî, yên li dadgehan kiriye, ku ew jî yek ji wan kesan e ku ketibû rojiya mirinê. Serferman jî vê beyan kirine. Lê hema piþtî ku girtî dev ji çalakiya xwe berdan, serfermanan soza xwe ya dabûn, ji mêj ve bû ku ji bîr ve kiribûn jî. Di serî de, li ser ew ên ku ketibûn rojiya mirinê û paþê jî li ser tevayê girtiyan zext û komplo dîsan li nîgargehê bûn.

Ji bo ew ên ketibûn rojiya mirinê bimirin, her çi pêwîst bû, rêvebirinî bi ser wan de dikir. Wan danî bûn di nav wan þanan de ku hemû camên pencereyî þikandî bûn. Di encamê de, du girtiyên ku pêwîstiya wan bi sexbêriya doktor û nêrînan hebûn, seqet man. Di vê heyamê de, bi dehan kesên din jî li ber pencê mirinê ma bûn. Hingê girtî, hatibûn wê radeyê, ku mirin bi ser serê wan de bihata, dîsan jî, di dadgehan de parastina xwe dikirin. Þikence ne rawesta bû, þax dabû.

Zindana Diyarbekrê bûbû vampîr û ceza li ser cezayê dibirî. Rawestan jê re tune bû. Lê rewþ ne weke berê bû. Êdî girtî riya berxwedanê nas kiribûn. Ev zaniyarî her ku diçû xurttir dibû. Kirinên dirindeyî û barbarî berdewam bûn. Girtî li þûna ku her roj di bin gefa mirinê de bijîn, êdî bûbûn bêtirs û ta vexwandin jî li mirinê dikirin. Çi riyek dinê nîn bû. Her wisan, dengê ku ji þikence û dirindetiyê re wê bigota bes e dîsan hat bihîstin.

Çil girtiyên di nav wan þikbeyên li çep û rastê þikbeyên 35 û 36’ê, dest bi rojiya mirinê kiri bûn. Ev çalakî ji hêla girtiyek ji grûba PKKê ya navçeya Ruha û Surûcê, di daniþtina dadgeha roja 1’ê îlonê sala 1983’yî de, bi arzûhalek fermî ji dadgehê re hat beyankirin.

Girtî di arzûhala xwe ya fermî de, dabûn diyarkirin ku ew ê çi destûr û þikenceyek ku rûmeta mirovane li ber çav ne gire, ne pejirînin û ji bo vê amancê jî, dest bi rojiya bêsînor a mirinê kiribûn. Ev li girtîgehê bû sedemek ji bo liv û tevgerê. Di encamê de, roja 5’ê îlonê sala 1983’yê, ku em li daniþtina dadgehê bûn, piþtî serjimartina li serê sibehê, ji bo rakirina zext û þikenceyan, piþtgirîkirina vê rojiya mirinê ku destpê kiribû, tevayiya girtîgehê em ji devekî qêriya bûn.

Dema em ji daniþtina dadgehê vegeriyan, nêzîkî sê saetan em li devê deriyê girtîgehê bi rawestin dan. Di vê navberê de ew dengên ku me dibihîstin, erd û ezmanan dihejandin: 'Bimrî þikence!', 'Bes e þikence!', 'Rûmeta mirovayetiyê dê þikenceyê bi bin xîne!' û hwd. Van qêrînan, þikencekaran kiribû di nav panîkê de. Hat fêmkirin, ku çekê wan bi paþ ve teqiya bû. Dema rêvebirinî ji xwe re digot 'va ye ev kar êdî temam e', van qêrînên bi hêz, planên wan ser û bin kiribû. Ji bilî, bi lîstin û komployên nuh birawestindana vê berxwedanê, çi hizrek dinê ne dikirin.

Carinan li þikbeyan digeriyan û digotine me 'çend mehkûmê li ber darê kindirê serê we dikiþînin û we bi kar dihene.' Carinan jî, ji ber cudatiya girtiyan diketin di nav meþqa li dij hev rakirina wan de. Yek jî, ji van kirinên wan kar ne dikir. Girtiyê reben, keys û derfet di wan de ne bû ku li pey cudatiya hizir û fikiran bikevin. Nexwe pirs, pirsek mirovane bû. Ma îro roj, çi wateya cudabûnê hebû? Dema rêvebirinî fêm kir, ku di van karên xwe de ser ne ket û hejimara girtiyên ku diketin di nav rojiya mirinê de çû ser 200 kesî, hingê bere-bere di 28.emîn roja li rojiya mirinê, soz dan ku 'þikence bêne rawestandin'. Di ser de jî, li ser wan daxwaziyên me yên li ser serrastkirina kêmasiyên din ên merc û hoyên jiyanê jî, soz hat dayin. Hingê girtî dawî bi çalakiya xwe hanîn.

Piþtî van pêþveçûnan, bere-bere merc û hoyên jiyana me baþ dibû. Ew ruyên ku ken ji bîr ve kiribûn, hêdî-hêdî dest bi kenê kiribûn û carinan dikeniyan. Em êdî dikaribûn bi yên dihatin serdanê re bipeyivin. Lê belê hîna meha me hew ne bûbû, ku yên li rêvebiriniya girtîgehê û ew ên ku jîrik û serkarê wan bûn, ji vê rewþa me bêdil bûbûn û di meha çiriya pêþî ya sala 1983’yî de dîsan dest bi xirrînê kirin.

Ev carek din dida xuyakirin, ku ew kesên ku baweriya wan bi rêvebiriniya mirovan ya bi riya þikencekirinê heye, ni kari bûn dev ji þikenceyê berdin. Di çûn û hatina serdanan de, di hewagirtinan de, bi hin lîstinan, girtî dihanîn listinê û dixwastin ku atmosferek tevliheviyê peyda bikin. Girtî carek din bûn qurbana durustbûniya xwe. Piþtî derxistina van tevliheviyan, di mêjûya 3’yê çiriya paþî sala 1984’ê de, dîsan hêriþên rêvebiriniyê dest pê kirin.

Roja 3’yê çiriya paþî sala 1984’ê, girtiyên çûbûn dadgehê, di vegerê de di bin hêriþa gardiyanan de man. Piraniya van girtiyan birin di þanan de danîn. Yên mayî jî li þikbeyan bi cih kirin. Her tiþt aþkere bû êdî. Þikencekar dîsan li hêviya rojên berê yên bi þikence bûn. Girtî ji ber tedîrgîniya van hêriþên ji niþkê ve hatibûn, ji rêvebiriniya girtîgehê re dabûn xuyakirin ku ewletiya canê wan ne mabû. Ew ê êdî ji vir û pê ve ne derketana hewagirtinê. Rêvebiriniya girtîgehê ne bersivek da ji vê daxuyaniya girtiyan re û þeþ roj û þeþ þevek jî, ne nan û ne jî xwarinek. Ji ber ku demsal zivistan bû, ev yek rewþa girtiyan bêhtir dijwar dikir. Þikencekarên serbir, li her derê tîm ava kiribûn û li ku derê girtiyek dîtibana, ta ber dara mirinê li wî dixistin û dihanîn dihavêtin nav þikbeyan. Girtîgeh bû bû qada þerî. Girtî ji tirsan ne diçûn dadgehan û ne jî derdiketin serdanan. Têkiliya me ji dunyayê hati bû birîn.

Dema avêtin ser þikbeyên li bloka C'yê, hemû girtî ji devekî dirûþma 'Bimrî þikence!' diqêriyan û dixwastin dengê wan li derveyê girtîgehê bête bihîstin. Þikencekar bi dehan hoparlorên mazin li ser qatî û baniyên girtîgehê bi cih kiribûn. Ji van hoparloran ji sîstemek navendî, xoþxanên lehengiyê (!) lêdidan. Tîmên wan ên taybeti yên li jêr komandoya efseran kar dikirin, bi þîþên destê xwe û bi lengeriyên li ser serên xwe, her dem ji bo þikencekirinê amadeyê avêtina ser þikbeyan bûn, ku destanine nuh ên lehengiyê ji xwe re ava bikin. Ev hoparlor hîna jî li ciyê xwe mane.

Berî ku biavêjine ser þikbeyekê, li dora wî þikbeyê xortomên îtfaiyê dipêçan û paþê jî pencereyên þikbeyê dihatin þikenandin. Ji pencerayan ava bi zext ji devê xortoman li hundur werdikirin. Tîmek dinê jî, ji derî diketin hundur û bi vî rengî bi ser þikbeyê vedigirtin (Ma nexwe ew di karê vegirtina ser erdên hinekan de xwedî pêzanîn bûn). Di dest wan de hesin, þîþ û çoyê stûr, diketin ser girtiyan û ta dilê girtiyan ji wan biçûya li wan dixistin. Paþê jî esker bi lingê girtiyan digirtin û ew bêyî agahdarbûna þikbeya li qata jor, yan li qata jêr bihizirin, ji ser pêlikan dikiþandin dibirin bloka C'yê ya li qata duduyan - salona sînemayê.

Di salona sînemayê de, li gora kêfa dilê xwe girtiyan kom bi kom dibirin ciyê, ku jê re digotin hemama kevin û li wir, li jêr çavdêriya doktor (!) þikence bi wan dikirin. Ji serokatiya vê operasyonê re, li serdema salên 1981 û 1982'yê, alîkarê serokê ewletiya hundurî, þikencekarê bi navê Esat Oktay Yildiran, sadîstê Alî Osman Aydin, ku piþt re ji wir hat guhestin, hanî bûn. Bi van kirinan dixwastin tirs bifirînin dilê girtiyan û girtî ji hêla psîkolojîyê ve bixînin. Dirindetî derketibû ewcê. Ji bo bi rawestindana van þikenceyan, ji bilî canfîdakirinê, çi tiþtekî din di destê wan de tu ne bû.

Li roja 14'yê çiriya pêþîn sala 1984'ê, 10 ji girtiyên þanan li ser hev 28 kes dest bi rojiya mirinê kirin. Lê belê þikencekar ne radiwestiyan. Avêtina ser þikbeyan berdewam bûn û di nav þikbeyan de, li girtiyên li rojiya mirinê dixistin.

Li roja 28'ê çiriya pêþîn sala 1984'ê, girtiyên ku ji þikbeya 24'an derxistibûn û biribûn salona sînemayê, birek ji wan biribûn nav hemama kevin. Necmettin Buyukkaya, yek ji van kesan bû, ku di nav vê grûbê de bûbû goriyê pêþin ê encama van kotek û þikenceyên li vê rojê. Di vê heyamê de, ji bo kêmkirina hejimara miriyan, hin ji brîndaran dibirin nexweþxaneyê. Girtîgeh bûbû gola xwînê, bûbû deryayê ji êgir û alawê.

Dema ku ev diqewimîn, girtiyê bi navê Ahmet Bayik ji bo protestokirina van þikenceyên li me dibûn, bi sûtandina laþê xwe, jiyana xwe bi dawî hanî. Li derveyî vê jî bûyerên xwesûtandinê rû didan.

Dîsan girtiyê bi navê Remzî Ayturk li hember zulm û þikenceyê, xwe bi darvekirinê dawî bi jiyana xwe hanî. Wî di nameya xwe ya ku berî mirina xwe nivîsî bû, digot: 'Ji bo rawestina þikenceyan û ji bo piþtgirîkirina ji hevalên xwe re, ez dawî bi jiyana xwe dihênim'. Dadger, li ser mirina Remzî hatibû girtîgehê û cenabê wî bûbû þahidê van bûyerên, ku ji ber þikenceyan rû dabûn. Lê belê dema giliyên li ser vê babetê gihane ber guhê wî, got 'ev ne berpirsiyariya min e' û xwe kir hevbeþ û þirîgê van þikenceyan.

Hîna stûyê Remzî Ayturk ji kindirê ne hatibû xwarê, Xwedê giravî dadger ji ber vê bûyerê hatibû serdana girtîgehê. Vê carê jî, girtiyek bi navê Yilmaz Demir li þikbeya 10'ê xwe dar ve kir û xwe xeniqand. Ew jî ji ber heman sedemî, anku ji bo ricimandina þikencê çû mirinê. Dawiya bûyeran ne dihat. Dîsan ji þikbeyên 18 û 19'yê du kes, rehên milê xwe jê kirin û xwîna ji laþê xwe werkirin ser eskerên ku li hevalên wan ên dîl dixistin.

Þikence ne dirawestiyan. Rêbiriniya girtîgehê vê carê jî, li berxwekirina kincên yek tîp ji xwe re dikir hincet, ku van bûyerên bi mirin bide veþartin. Malbatên me yên ku ji bo serdana me hatibûn girtîgehê, li binê dîwaran þevên xwe derbas dikirin û li dijwariyên mazin rast dihatin. Ew qêrîn, hawar û feryad, ne dihiþtin ku þêniyên li der û dora girtîgehê þevê ji xwe re xew bikira. Gava girtiyek van kuþtin û mirinan bi bîra gerînendeyê girtîgehê dihêne, gerînende heman vê bersivê dide wî: 'Ev þer e. Hingê yên brîndar û yên mirî jî hebin.' De werin ji xwe re guh bidin gotinên van kesên, ku bi navê perwerdekirin û karguzeriya mirovane xwe dilivandin!

Tevlibûna rojiya mirinê berdewam bû. Bûyerên li girtîgehê, xwe digehandin çapemeniya derve radio û TV'yê. Lê belê rêvebirinî hîna hewl dida, ku bi wan pirsên kincê tek tîp, ruyê xwe yê gemar, kirêt û dirinde ji derve re veþêre.

Nexwe em tev ji þikbeyan dibirin û cilê me perçe-perçe dikirin, destên me, ji piþt ve li kelepçeyan dixistin û em li ser betonê didan razandin. Ez jî di nav tevayê van bûyeran de bûm. Dema em ên li þikbeyan tev dibirin salona sînemayê, em li tofana kotekê rast dihatin. Dev û rûyê min di nava xwînê de bû. Dema ez ji ber van derban li erdê diketim, li hêlek, li serê min dixistin û li hêla dinê jî sertîp digote min: 'ma þaredarê kurdan wê biketa di vê rewþê de jî?' û bi ya xwe qerf û henek bi min dikirin. Lê tiþtê girîng li nik min rûmeta mirovayetiyê bû. Gava min ji wan re digot ku 'misoger wê tola van þikenceyan bên vedan, ev ji we re na mîne', hingê gardiyanan bi dest nîþan dikirin û digotin; 'van bibin li þanan dahênin ku bila Marksîzm çi ye, ne çi ye ji xwe re bizanin.'

Em hemû brîndar bûn. Em girtin nav korîdora þanan û koteka meydanê li me giþkan kirin. Digotine me ku ji ber van kotekan hûn ê biwerimin û di þanan de bi cih ne bin. Ji hêla dinê jî bi xortomên avê, ava bi zext li me werdikirin. Em di vî rewþî de li salonê hiþtin. Me pêwîstiya xwe ya çûna destavê, li bîdonên jêkirî yên naylon bi cih dikir. Çimku kes me ne dibir tûwaletê. Di sermayê zivistanê de em li ser betonê bi razandin didan. Dû re em birin þikbeya 35'ê ya li hember. Ne kêmtir ji 15 yan 20 kesî, em kirin di nav þanên, ku ji bo merivekî bi tenê hati bû ava kirin. Em ji her pêwîstiya jiyanê bêpar bûn. Li wan 80 þanên li her du hêlên girtîgehê, li ser hev bêhtir ji 800 girtî hatibûn dagirtin. Bi azîneyên birçîhiþtin, rebenî, bi xortomê þilkirin û þikenceyên hwd, zext û zor berdewam dikirin. Li hember vê jî, hejimara kesên ku ketibûn rojiya mirinê wisan bilind bûbû, ku me jî hejimara rastî ya wan, bi vebirî ne dizanî.

Berdewamkirina rojiya mirinê û bi dawî nehanîna çalakiyê di wê zemanê de, ku ji me re hatibû dayin, bûbû sedema hatina þikenceyên cûrbecûr. Malbatên ku zaroyên wan li rojiya mirinê bûn, dihanîn û bi alîkariya van malbatan dixwastin, ku rojiya mirinê biþkênin. Her çend komplo û lîstin ji xwe re peyda dikirin jî, dîsan ne dikari bûn bi serkevin, da ku rojiya mirinê bi þikandin bidin. Girtiyên Orhan Keskin û Cemal Arat jiyana xwe ji dest dan. Þikence du canên dinê jî birin. Li encama dirêjahiya hevdîtinan, dawî bi çalakiya rojiya mirinê hat.

Ji ber ku li ser ew girtiyên ketibûn rojiya mirinê, çi lênêrîn û sexbêriyek jidil ne dihat kirin, piraniya wan seqet diman. Þikenceyên li roja 3'yê çiriya pêþin gurr bûbûn, di nav du mehan de, li ser hev canê pênc kesan ji me girti çûbûn û bi dehan kes brîndar û seqet mabûn.

 

 

 

Encam

Min li nav rêzên jorê, xwast ku çend ji bûyerên li girtîgehê bihênim pêþ çavên we. Divê hûn bizanin ku van bûyerên, ku min li jor nivîsîne, ji beþekî pir biçûk ji bûyerên girtîgehê ne.

Dîsan ez ji destpêka sala 1981'ê ta sala 1985'ê navê wan kesên, ku ji ber van þikenceyan jiyana xwe ji dest dane, rêz dikim. Divê hûn bizanin, ku ev nav, ew nav in ku di bîra min de mane û ne hejimara giþtî ne.

Çimku hejimara girtiyên, ku li zindanên 5 no'yê jiyana xwe winda kirin, ne 30-40 kes in. Ev hejimar ji ser 60'î ye jî. Heger ku em hejimara wan kesên seqetmayî ku hejimara wan bi du qatî ne jî, bi bîr bihênin, hingê ez bawer im ku wê berfirehiya vê dirindetiyê pir bi zelalî li ber çavan xuya bike.


KESÊN MIRIN

1 Ali Erek
2 Selahattin kunduz
3 Abdurahman Geçen
4 M-Ali Arslan
5 Önder Demirok
6 Mazlum Dogan
7 Mehmet Akpinar
8 Aziz Özbay
9 Ferhat Kurtay
10 Necmi Önen
11 Mahmut Zengin
12 Esref Anik
13 Kemal Pir
14 Hayri Durmus
15 Akif Yilmaz
16 Ali Çicek
17 Bedri Tan
18 Aziz Büyükertas
19 Mesut Özbeden
20 Ismet Karar
21 Yilmaz Demir
22 Remzi Aytürk
23 Necmetin Büyükkaya
24 Orhan keskin
25 Cemal Arat
26 Cemal Kiliç
27 Hüseyin Yüce
28 Ramazan Yayan
29 Ibis Ural
30 Ali Saribal
31 Kenan Çiftçi
32 Halil Baturalp

Di encamê de divê ez bibêjim, ji roja ku ez hatim girtin, bi taybetî ew sê sal û nîv ên di navbera salên 1980 - 1983'yî de, ez li zindana 5 no'yê ya Diyarbekr'ê þev û roj di bin þikenceyan de hatim hiþtin. Di zindanê de, her cûreyên þikenceyê dihatin kirin. Van kirinan ji bîr û hizira mirovane pir dûr in û ta neha jî bi berdewamî dihêne kirin. Min wisan bawerî heye, ku li çi derekî cîhanê þikenceyên wisan demdirêj, wisan kirêt û wisan jî xedar ne hatine dîtin.

Ez 37 meh li þanan mam. Wek girtiyên din ez jî ji her cûre þikenceyan hatim derbaskirin. Min nemafdarî û mirin dîtin. Min dît ku çawan ji ber qêrîna kesên bin þikenceyan, liv û lerz bi dîwarên zindanê diketin. Min wan mirovan dît, ku ji ber van kirinan xwe sûtandin yan jî kindir li dora qiriqa xwe gerandin. Min wan kesana dît, ku ji bo protestokirina þikenceyan, xwe li rojiya mirinê razandin û dawî bi jiyana xwe hanîn. Ez tihn, birçî, bi hawar û feryadan re, li þûn û derekî bûm, ku her cûreyên nexweþiyê li wir peyda dibûn. Li merc û doxên jiyanek herî neyînî jiyam.

Sedema vê dirindetiyê dihat zanîn. Van kirinên han, tev ji bona veþartina rastiyekê, rastiya kurdbûniyê bû. Li gor hiþ û mejiyê wan, ev kirina wan ji bo nehiþtina me û li zindanê xeniqandina bizava Þoreþger, Demokrat û Welatperwer a milletê me bû.

Serokê zindana 5 no'yê, yê þikencekar Esat Oktay Yildiran her dem dikir qîre qîr û digot 'Em ê we hemûyan bikujin û ji holê rakin. Yên mayî jî em ê li temenê wî/wê yê mayî, wî seqet bihêlin' û ji dilxweþiya xwe zîtikan dida xwe. Bêguman ev ne hizira þikencekar Esêt tenê bû.

Belê mîrzeno belê! Hûn di kar û kerasetên ne mirovane de pir serketî ne. Hûn hostayê þikencê, zilm, nemafdariyê ne.

Dema ku em temaþeyê rojên buhurî dikin, em li kirinên li berxwedanên dema Þêx Seîd, li Gêncê, li Paloyê, li Hênê dinihêrin, em li kirinên we yên dema li berxwedana Sasonê, Agriyê û Dêrsimê temaþe dikin, em dibînin, ku bebikên hê di zikê diya xwe de, çawan bi serê singûyê tifingan têne derxistin û hûr-hûrkirin. Em dibînin, ku we çawan ji serê memikên keçên xort ji xwe re tizbiyan honandiye. Em dibînin ku we çawan andamên mêraniya peyayan di nav keviran de hêraye û we çawan peya xesandine û hwd. Ma ne hûn bûn, ku we van kirinên hovane dikirin? Lê we çi karibûye, ku hûn bi vî gelî bikin? Ma we karîbû, ku dawî bi vî milletî bihênin? Ma li ku derê cihanê hatiye dîtin, ku milletek bi ceza, þikence û tevkuþtinan bi dawî hatiye? Çi car þikence û zilm ni kari bûne, ku dawî bi milletan bihênin. Lê dîrok baþ pê dizane, ku millet li hevberî her cûre dijwariyê li ber xwe dane û doza xwe bi serfirazî birine ta serî.

Heger zaroyên milletek bikaribin ji bo xwe gihandina amancê, canê xwe gorî bikin, pir diyar re ku hingê çi hêz ni kare têkoþîna vî gelî bide rawestandin. Lê îro em dîl û girtiyê zindanan, dest û ling li qeydê, tiþtê ku em bi we bikin nîn e.

Ji ber vê yekê, hûn dikarin me bikujin. Ji hêla fizîkê me ji holê rabikin. Lê ji bîr ve me kin, ku bi mirinan ev doz nayê bi rawestandindan. Nifþên piþtî me ew ê vê dozê bi þêweyekî xurttir bidomînin.

Em ji dost û dijminan re dibêjin, ku em di wê biryardariyê de ne, ku em çi car ji wê bîr û baweriyên xwe yên pîroz na vegerin. Em ê van kirinên li ser me bûne, her dem û li her der û ciyan bibêjin. Ta mirovayetî hebe, em ê van kirinan, ji zaroyên, neviyên xwe re çêl bikin û ji bo, ku kes van kirinên li zindanên 5 no'yê ji bîr ve ne kin, em ê hemû navgîn û andaman, ji bo nimûnê; fîlm û teaterê jî bi kar bihênin. Misoger em ê pirsa van kirinên ne mirovane û van kuþtinan, di demekê nêzîk de ji we bipirsin. Bila þika tu kesekî ji vê ne be.

Ji ber ku kes ni kare çerxa felekê ya ku ber bi pêþ ve dihere bide ber bi paþ vegerandin. Ev yek ta neha miþe car hatine destnîþankirin. Temenê min 46 e. Ez bi 33 salan hatim cezakirin. Dibe ku hûn vê cezayê bêhtir jî bikin. Dibe jî ku ez di girtîgehê de bimirim. Bila gelê kurd sax be. Canê min ne girîng e. Yê girîng têkoþîna gelê kurd û ew doza wî ya pîroz e. Di riya vê doza pîroz de, pir kes çûne. Hîna wê pir kesên dinê jî herin. Bila em jî yek ji van kesan bin.

Min wisan bawerî heye, ku mirina her yek ji me, wê bi hezaran kesên dinê bike ser vê riyê û ev doz wê ta serfiraziyê pêl bi pêl mazintir bibe.

Em ji bîra xwe ne kin, ku dîrok her dem yê darvekirî; bi dilovanî û yê bi darve kiriye jî; bi lanet nimandiye. Zaroyên kesê darvekirî di civatê de wê serbilind bigerin û serê zaroyên kesê bi darve kirine jî wê serberjêr be. Em ê çêla van þikenceyên, ku bi me hatine kirin bi serbilindî bahs bikin û bêjîn. Ev zilimkar û þikencekar jî wê her roj bi van xerabiyên xwe bimirin û qahr bibin.


BIJÎ TÊKOÞÎNA GELÊ KURD
BIJÎ BIRAYETIYA GELAN
BIMRÎ FAÞÎZM
BIMRÎ DAGÎRKERÎ


MEHDI ZANA

 

 



NAVNÎÞAN:

Diyarbakir 5 nolu Askeri
Ceza ve Tutukevi
D. blok 17. kogus
DIYARBAKIR

 

----------------------------------------
Wergerandina ji tirkî: Bavê Barzan
----------------------------------------

 

 



Mehdî Zana, serdema DDKO li "dadgeha" 12'yê Adarê 1970

 

"Dema ku em temaþeyê rojên buhurî dikin, em li kirinên li berxwedanên dema Þêx Seîd, li Gêncê, li Paloyê, li Hênê dinihêrin, em li kirinên we yên dema li berxwedana Sasonê, Agriyê û Dêrsimê temaþe dikin, em dibînin ku çawan bebikên hê di zikê diya xwe de çawan bi serê singûyê tifingan têne derxistin û hûr-hûrkirin. Em dibînin ku çawan we ji serê memikên keçên xort ji xwe re tizbiyan honandiye. Em dibînin ku we çawan andamên mêraniya peyayan di nav keviran de hêraye û we çawan ew xesandine û hwd. Ma ne hûn bûn ku we van kirinên hovane dikirin? Lê we çi kari bûye ku hûn bi vî gelî bikin? Ma we karî bû ku dawî bi vî milletî bihênin? Ma li ku derê cihanê hatiye dîtin ku milletek bi ceza, þikence û tevkuþtinan bi dawî hatiye? Çi car þikence û zilm ni kari bûne ku dawî bi milletan bihênin. Lê dîrok baþ pê dizane ku millet li hevberî her cûre dijwariyê li ber xwe dane û doza xwe bi serfirazî birine ta serî."

 

Mehdî Zana

 

Dîmenek naskirî ya ji dema zindanê

 

 

"Serokê zindana 5 no'yê yê þikencekar Esat Oktay Yildiran her dem qîr qîr diqêriya 'Em ê we hemûyan bikujin û ji holê rakin. Yên mayî jî em ê li temenê wî yê mayî, wî seqet bihêlin' digot û ji dilxweþiya xwe zîtikan dida xwe. Bêguman ev ne hizira þikencekar Esat tenê bû.

Belê mîrzeno belê! Hûn di kar û kerasetên ne mirovane de pir serketî ne. Hûn hostayê þikencê, zilm, nemafdariyê ne."

Mehdî Zana - li numayisek li bajarê Agriyê - sala 1968

"Diravên ku ji me re dihatin ji hêla rêvebirinê ve xesp dibûn. Bi van pereyan tîpnivîs û reng dihatin kirîn. Bi van rengan jî li ser dîwaran û li nav dîwarên þikbeyan, dirûþmên þovên û nijadperest dihatin nivîsandin. Wan kirêtiyên ku osmaniyan kiribûn, bi þanaziyan pesnên wan li ser dîwaran dihatin nivîsandin. Ev êdî bûbûn tabû. Eþya û tiþtên ku ji kantîna girtîgehê dihanîn, bi darê zorê difirotine me."



Mehdî Zana

"Em ji dost û dijminan re dibêjin, em di wê biryardariyê de ne, ku em çi car ji wê bîr û baweriyên xwe yên pîroz na vegerin. Em ê van kirinên li ser me bûne, li her der û ciyê bibêjin. Ta mirovayetî hebe, em ê van kirinan ji zaroyên, neviyên xwe re çêl bikin û ji bo ku kes van kirinên li zindanên 5 no'yê ji bîr ne ke, em ê hemû navgîn û andaman wek fîlm û teaterê jî bi kar werînin. Misoger em ê pirsa van kirinên ne mirovane û van kuþtinan di demekê nêzîk de bipirsin. Bila þika tu kesekî ji vê ne be."

 

Mehdî Zana

 

 

 

 

 

 

 


FERHENGOK

 

A

Ademîzad: insanoðlu (human)

Ala: bayrak, sancak (flag)

Alav: alet, vasýta (tool)

Alozî: kriz (crisis)

Amanc : amaç (kurdî), hedef (target, goal)

Andam: organ (organ)

Anku: yani (namely)

Asteng: engel, mani (obstacle)

Aþkerekirin: teþhir etmek (declare, show, indicate)

Avahî: bina (building)

Axef: konuþma (speech)

Ayende: istikbal, gelecek (future)

Azîn(e): metod (method)

Azmûn: imtihan (examination, test, try)

Avadanî: imar, bayýndýrlýk (restructuring)

 

 

B

Babet: konu, mevzu (topic)

Berpirsiyarî: Sorumluluk (reponsibility)

Bahane (kurdî): bahane (excuse)

Berçavî: nesnel (objective)

Bervacî: ters (reverse)

Berdevk: sözcü (spokesman)

Berxwedan: direnme (resistance)

Berfireh: geniþ (thoroughly, in detail)

Beg (kurdî): bey (sir, lord, man with high title)

Bêdadî: adaletsizlik (unjust,contrary to low)

Bêaramî: huzursuzluk (disturbance, absence of tranquility)

Bêzîkirin: nefret etmek (to detest)

Birêvebirinî: yürütme (administration)

Biryar: karar (decision)

Bûyer: vakýa, hadise, olay (event, occurrence)

Bejî: kýrsal (terrain)

Bajarok: kasaba (little town)

Bêhtir: daha fazla (more)

Bêguman: þüphesiz (no doubt)

Berfirehkirin: geniþletmek (to broaden, to widen)

Balafirgeh: hava alaný (airport)

Birîn: yara (wound)

Birrîn: katliam (massacre, jenoside)

Bandûr: eðemenlik (rule)

Bêgav: mecbur, zorunlu (having no choice)

Berketî: üzgün, kýrgýn (concerned, worried)

Beyanî: sabah, þafak vakti (dawn, morning)

Beþdarbûn: katýlma (participation)

Berjewend: çýkar (benefit)

Bêhempa: eþsiz, emsalsiz, tek (unique)

Bêhaydar: habersiz (unaware)

Bêzar: rahatsýz, aciz (disturbed, unwell)

Bihnvedan: ara vermek, istirahat, mola (to rest, to pause)

Berpirsiyar: sorumlu (responsible, in charge)

Bizav: hareket (movement)

Bijin: evli (married)

 





 

 

C

 

Cihêreng: muhtelif, deðiþik (various)

Civak: toplum (society)

Cûre: nevi, çeþit (kind)

Cûrbecûr: deðiþik (of various kinds)



 

 

Ç

Çîn: sýnýf, katman (class)

Çand: kültür (culture)

Çandinî: tarým (agriculture, farming)

Çêl: bahis, anlatým (tale, mentioning)

Çêlkirin: bahsetmek, anlatmak (to mention, to talk about)

Çaresnûsî: kendi kaderini tayin etmek (self-determination)

Çendemî: muvakkat, geçici (temporary)

Çêr: sövgü (oath)

Çalakî: eylem, aksiyon (action)

Çavdêrî: gözetleme, denetleme, nezaret (observation)

Çapemenî: basýn, (press)


 

 

D

Dadgeh: mahkeme (court)

Dadimendî: adalet, hukuk (judicial, justice)

Dadgir: savcý, mudde-î umum (prosecutor)

Dadger: Hakim, yargýç (judge)

Dadgerandin: yargýlamak (judicial process)

Daxuyanî: beyanname, bildirge (declaration)

Derfet: firsat, îmkan (chance, possibility)

Destlêdan: dokunma (to interfere with, touch)

Destlênedan: dokunmazlýk (immunity, to not interfere with)

Doz: dava (case, issue)

Dolîwgerî: devlet (state)

Drav: para (kurdî), malî, (money)

Dillewitok: iðrenç (disgusting)

Dûrî: sürgün, nefi
(exile)

Dîmen: manzara, görüntü (view)

Desthilatdarî: hakimiyet, iktidar (rule, yoke)

Dirinde: vahþi, barbar (wild, savage)

Dirindetî: vahþet (wildness, savagery)

Delamet: vazife, görev (duty)

Dubare: tekrar (repeat)

Dirûþm : slogan, þîar (slogan)

Dêlindêz: merasim (ceremony)

Destûr: yönetmelik (constitution, regulation)

Dijûn: cünübet, necis, çok kirlenmek
(dirty, unclean)

Daniþtin: celse, oturum, oturmak (session, sitting)

Dabeþkirin: bölmek, taksim etmek (divide)

Destbest: hazýrol (attention)

Destmest: rahat

Demsal: mevsim (season)

Dager: sembol, simge (symbol)

Dilxweþî: mutluluk, saadet (happiness)

Dojeh: cehennem (hell)

Dîl: esir (prisoner)

Destpêk(î): ilk, baþlangiç, iptidaî, ilkel (beginning, primary)



 

 

 

 

E

Encam: netice, sonuç (result)

Endam: üye (member)

Erk: vazife, görev (duty)

Erkdar: görevli, yetkili (responsible)

Efser: subay (officer)

Ewc: doruk (culmination, climax)

Endîþe (kurdî): endiþe (worry)

Erînî: olumlu (positive)





 

 

F

Felek: dünya (world)

Ferîþtah: melek (angel)

Firavîn: öðle yemeði (lunch)

Fêrkarî: öðretim (teaching)

 

 

 

G

 

Grîng: önemli, mühim (important)

Gel: halk (folk, people)

Gerînende: yönetmen, idareci, müdür (headmaster)

Gelî: halksal (popular)

Girse: kitle (the masses)

Girtîgeh: cezaevi (prison)

Grûh: grup (group)

Guman: þüphe, kuþku (doubt)

Gelþ: sorun, mesele (issue, problem)

Giregirê dewletî: devlet ileri geleni, temsilcisi (high ranking state officials)

Gefdan: tehdît etmek (threat)

Gef: tehdît (threat)

Gengaz: mümkün, olasý (possible)

Gardiyan: gardiyan (guard)


Genîbûn: kirlenmek (get dirty)

Guhestin: aktarmak, alýntý (to change, move)


 

 

H

Helwêst: tavýr (attitude)

Hevdem: modern, çaðdaþ (modern, contemporary)

Hele: yanlýþ (wrong)

Helez: ilginç, enteresan (interesting)

Henî: alýn, cephe (front)

Herêmî: lokal, mahallî (local)

Hukumgeh: yartgýtay (supreme court)

Hêman: öðe (element)

Ho û merc: þart ve þeraît, koþul (conditions)

Hunerî: sanatsal (artistic)

Hêlgir: taraftar (follower, supporter, ally)

Hêsan: kolay, rahat (easy)

Hukumkirin: cezalandýrmak (sentence)

Hes(t): duygu (feeling)


Hin(de): birtakým (some)

Heman: ayný (same)

Hilberîn: üretim (production)

Hizir: düþünce (thought)

Hizirî: zihniyet (mentality)

Hingê: o zaman, o halde (then)

Hincet: bahane, sebep (excuse)

Hov: vahþi (wild, svage)

Hêriþ: hücum, saldýrý

Hilawistin: asmak (hang up)

hwd: vesaire, vesaire (etc.)

Hîç (kurdî): hiç (none)

Hêlan aský (hanger, hook)

Heste: çakmak (lighter)

Herî: en (the superlative: most)

Hoparlor (fransî): hoperlör (speaker)

Hevbeþ: ortak, müþterek (common)

Hêlperest: dalkavuk (supporter, flatterer, oportunist)

 

 

J

Jêderk: dýþký (droppings)

Jixweber: kendiliðinden (by oneself, otomatically)

Ji lew re: bundan dolayý (therefore, because of that)

Jinavbirin: imha etmek, tasfiye etmek (elimination)

Jîrik: yön verici, danýþman (advisor)



 

 

 

K

Kargêrî: tesîr, etki (effect)

Karguzar: becerikli (handy)

Karguzerî: faaliyet, eylemlilik (action)

Karxane: fabrika (factory)

Kadkirin: bahsetmek, anlatmak (mention, relate, narrate)

Ked: emek (labour)

Kedxwar: sömüren, sömürgeci (exploiter, colonialist)

Kedxwarî: sömürücülük (exploitation, colonialism)

Kêrhatî: faydalý, yararlý (useful)

Kedî: evcil, ehil (tame)

Keleþ: korsan (pirate)

Kêmandam: handikap, sakat (handicap)

Kêþe: sorun (issue, problem)

Kûj: açý (angle)

Keys: fýrsat (oportunity)

Kirêt: çirkin (terrible, ugly)

Kêlî: dakîka (minute)

Kenar (kurdî): kenar, yan (side)

Kun: delik (hole)

Kesayetî:
þahsiyek, kiþilik (personality)

Kert: derece (degree)

Kujek: katil (murderer)


 

 

L

 

Laîk: laik (secular)

Lawij: aðýt, beyit (lamentation, wailing)

Layangîr: taraftar (supporter, follower)

Lawazî: zayýflýk
(weakness)

Lehengî: kahramanlýk (heroic)

Leþkerî: askerî (military)




 

 

M

Maf: hak (right)

Mam: deve kuþu (vulture)

Mafê çarenûsî: kader tayin hakký (self-determination)

Mafdar: haklý (right)

Mêjû: tarih (date)

Mijar: konu, mevzu (topic)

Miþe: birçok (a quantity)

Mûçe: maaþ, ücret (salary)

Maliþtin: temizlemek, tozunu almak (clean)

Mebest: maksat (intention)

Mist: avuç
(clenched fist)

Misoger: muhakkak (guaranteed, absolute)

Meþq: alýþtýrma, ödev
(exercise, homevork)

Meþqkirin: alýþtýrma, deneme, sýnama (try)

Mîralay (kurdî): albay (colonel)

Mikurandin: ittîraf ettirmek (confess)

Mikurhatin: ittîraf etmek (confess)

 

 

 

N

Nexwe: zaten, hulasa (indeed)

Navgîn: araç (tool)

Nik: yan, taraf (side)

Niwandin: temsîl etmek (represent)

Nifþ: nesil, kuþak (generation)

Nijadperest: ýrkçý, rasist (racist)

Neçê: kötü (not of good quality, bad)

Nîþan: gösterge (indicator)

Nimûne: misal, örnek (example)

Nirxandin: deðerlendirmek (value, estimate)

Nakokî: çeliþki (conflict, animosity)

Notirvan: nöbetçi (guard, watch)

Nepenî: gizli, saklý (hidden)

Nîgargeh: sahne (stage)

Nehemdem: çaðdýþý (out of date)

Nûçe: haber (news)

Navendî: merkezi (central)

Neyînî: olumzuz (negative)

Nemirovane: gayri insani (unhuman)


 

 

O

Ol: din (religion)

Oldar: dindar (pious, religious)

 

 

P

Parastin: savunma (defence)

Parêz(g)er: savunucu, mudafî, avukat (lawyer)

Peyman: anlaþma, sözleþme (agreement)

Pêwîstî: gereklilik (necessity)

Pêtî: hakîkî, asýl (original)

Pêwendî: iliþki, alaka (connection, relation)

Perwerde: eðitim (education)

Pejirandin: kabul etmek (acceptance)

Pile: seviye, düzey (level)

Pirsiyarî: sorgulama, sorgu (questioning)

Payin: bekleme, nöbet (wait, watch)

Pêþgotin: mukaddime, giriþ (introduction, preface)

Pêzanîn: tecrübe, deney (experience)

 

 

 

 

Q

Qanûn: kanun (law)

Qijik: karga (crow)

Qanûna bingehîn: anayasa (constitution)

Qedexe: yasak (prohibited, forbidden)

 

 

 

R

Rade: seviye, düzey (level, degree)

Ramyarî: siyasî, politik (political)

Rêkxistin: oluþum, örgüt (organisation)

Reftar: pratik (practical)

Rûxandin: çökertmek (demolish, destroy)

Rik: kin (obstinate)

Rawestandin: durdurmak (to stop)

Rex hev: yanyana (beside each other)

Ro: güneþ (sun)

Roj: gün (day)

Rêvebir: yönetici (supervisor, person in charge)

Rêvebirina Awarte: sýkýyönetim (exceptional administration)

Rûmet: þeref, onur (honour,fame)

Reh: damar (vein)

Riste: cümle (sentence)

Rawiþtî: ahlaki (ethics)

Rojpergal: gündem (agenda)

Rojev: gündem (agenda)


 

 

 

S

Sazgeh: daîre, kuruluþ (institution)

Sazî: kurum, müessese (institution)

Selimandin:
ispat etmek (prove)

Sedem: sebep (reason)

Seretayî: ilkel, primitiv (primary, beginning)

Sûd: fayda, yarar (use, advantage)

Serfirazî: zafer (victory)

Serkariya Avadaniyê: îmar Müdürlüðü (restructuring administration)

Seyandin: sývamak (plaster)

Serkarê ewlekariyê: emniyet müdürü (head of security)

Serteserî: ebediyet, ilel-ebed (eternal, for life)

Serbilindî: gurur (pride)

Stirî: diken (thorn)

Serinc: dîkkat (observation)

Stûr: kalýn (kurdî), (thick)

Sixêf: kötü söz, sövgü (swear word, absurd)

Serheng: teðmen (lietenant)

Sertîp: baþçavuþ (sergeant-major)

Sergan: Yüzbaþý (colonel)

Serferman(dar): genel kurmay baþkaný (supreme commander)

Serdar: maraþal
(marshal)

Sîxur: casus, ajan (spy)

Sotin: yangin (burning)

Serjimartin: sayým (counting)

Serbir: cellad (executioner, hangman)

Sexbêrî: bakým, tedavi (treatment)

 

 

 


Þ

 

Þan: 1 þöhret, 2 hücre (1 fame, 2 cell)

Þanenav: imza (signature)

Þênî: ahali, halk (population)

Þikbe: koðuþ (hall)

Þehriyar: vali (governor, mayor)

Þiyan: kudret, yeti (strength)

 


 

 

 

T

Taybetî: özellikle (especially)

Tax: mahalle, semt (district, street)

Temen: ömür, yaþ (age)

Têkilcih: ilgili, iliþkin (connected, concerned)

Têkilî: iliþki (connection)

Tund: yoðun, kesîf (intensive)

Tûþbûn: rastgelmek, uðramak (meet, come across)

Tixûb: hudut, sýnýr (border)

Tîpnivîs: daktilo (typwriter)

Têkuz: tam, mükemmel, kamîl (perfect)

Taze: yeni, taze (kurdî) (fresh, new)

Tendurustî: sýhhat, saðlýk (health)

Telaþ (kurdî): telaþ (alarm, rastlesness)

Tibab: miktar, meblað, sayý (amount)

Tedirgîn (kurdî): tedirgin (restlessness)

Tevkuþtin : katliam (massacre, genocide)

Tov: tohum (seed)

Tek (kurdî): tek (odd, one only)


 



 

 

 

V

Veristin: çözülme, çözüm (solution)

Viyan (vîn) : îrade, istek (aim, desire)

Vebirîn : katliam, soykýrým (massacre)

Vexwandin: davet etmek (invitation)

Vebir: kesin (definite)



 

 

 

W

Wîst: îrade, istem (will, intention)

Wate: anlam (meaning)

Watedar: anlamli (significant)

 

 

X

Xal: nokta (point)

Xwerû: hakîki, asil (original)

Xweza: tabîat, doða (nature)

Xwedê gravî: sözde, göstermelik (not real)

Xeter: tehlike
(danger)

Xoþxan: marþ (-söylemek) (singing in marching-step)

Xweserî: hususiyet, özellik (specific)

Xwardemenî: gýda, beslenme (provisions)


 

 

 

Y

Yar: dost (friend)

Yezdan: Îlah (God)

 

 

 

Z

Zibil: çöp (garbage)

Zaniyarî: bilim, bilinç (science, knowledge)

 

 

Yargýtay Ilgili Dairesine Sunulmak Üzere Askeri Yargýtay Baþkanlýðýna - ANKARA

Esas No: 1981/96
Karar No: 1983/811
Adý: M.Mehdi
Soyadý: ZANA
Baba Adý: Hilmi
D.Tarihi-Yeri: 1939- Silvan/Diyarbakýr

Konu: Diyarbakýr Sýkýyönetim Komutanlýðý 1 Nolu Askeri Mahkemesinin 1981/96 Esas, 1983/311 Karar nolu ve 20.10.1983 tarihli gerekçeli kararýna karþý savunmamdýr.

Diyarbakýr Sýkýyönetim 1-Nolu Askeri mahkemesinin 26.10.1983 gün ve sayýlý gerekçeli kararý ile hakkýmda verilen 24 yýllýk cezaya iliþkin savunmam iliþikte sunulmuþtur. Gerekenin yapýlmasýný bilgilerinize arz ederim.

Eki: Yargýtay ilgili dairesine sunulmak üzere Askeri Yargýtay Baþkanlýðýna yazdýðým savunmanýn nüshasý olup 68 (el yazmasý) sayfadan ibarettir.

 

 

 


 

 

Savunmamýn Tarihi Gerekçesi


Sayýn mahkeme heyeti! Savunmama baþlarken özellikle þu hususu açýklamamda yarar olduðu inancýndayým. Aslýnda savunma yapmayacaktým. Çünkü mahkemelerinizin baðýmsýz davranacaðýna ve objektif karar vereceðine inancým yoktur. Ama siyasi davalarýn halk kitleleri nezdindeki etkisi, gelecek nesillerin geçmiþteki olaylarý deðerlendirebilmesine ýþýk tutmasý bakýmýndan, bu savunmayý ve tutukluluk süresi içinde maruz kaldýðým haksýzlýklarý ve gördüklerimi, açýklama gereðini duydum.

Yine bilinmelidir ki yazacaklarým suçlu olup olmadýðým (ki suçlu deðilim) veya bana verilen cezanýn haklý haksýz olduðu ile iliþkisi yoktur. Savunmam sadece tarihi bir sorumluluktur.

Savunmamý münkün olduðu kadarýyla öz ve somut olaylarý içerecek bir þekilde yazacaðým. Ilkin savunma ve savunma hakký nedir, onu özetliyelim.

Birey, toplum, doða iliþkilerinin özünü oluþturan öðelerden birisi de savunmadir.Önceleri, yani ilkel insanlarda içgüdüsel olarak ve daha çok fiziki korunma ihtiyacýndan doðan savunma, toplumsal yaþamýn ilk evrelerinde ve giderek sýnýflý toplumlarda, hayatýn her alanýnda ihtiyaç duyulan en önemli bir korunma aracý olmuþtur.

Çikar çatismalarinin yogunlastigi ,emegin bölüsümünde adaletsizliklerin ortaya çiktigi sinsifli toplumlarda,ezilen durumda olan emekçi kitlelerin (genis halk kitleleri) savunma ihtiyacinin önemini de beraberinde getirmistir. Egemenlerin (köle sahipleri, feodal beyler,burjuvalar) emegin ve yasamin diger alanlarinda olusturduklari (devlet,egitim,kültür,sanat) sonuç olarak gelip yargida da ve biçim olarak savunma hakkini ortadan kaldirmasinda ifadesini bulmustur.

Insanligin en eski dönemlernden beri savunma hakki bireyin en temel ve vazgeçilmez hakki oldugu kabul edilmistir. Insani insanligi en çok rendice eden ve ugrastiran sorun olmustur. Biliyoruzki sömürücü ve sömürüryü sürdürmek için gerici zoru varlik nedeni olarak gören hakim siniflar, tarihin her döneminde yargiyi hem kuram olarak , hem isleyis olarak kendi çikarlarini ve düzenlerinin devamini saglayacak biçiminde örgütlenmislerdir.

Bütün bunlara ragmen Devleti elinde tutan sömürücüler her olanaktan yararlanarak tüm kitle iletisim araçlarini, güçlerini hak ve adalet’ten yana , olduklari yönünde kulanirlar. Savunma hakkina saygidan söz ederler. Fakat bu bir kandirmacadan baska bir sey degildir.
Çünkü esas savunma hakki; zorun sömürünün,ahlaksizlik ve ikiyüzlülügün teshiri demektir. Emegin nasil cendereye alindiginin ortaya konulmasi demektir. Zülüm ve zorbaligin açiga çikarilmasi, iskencenin lanetlenmesi ve yargilanmak üzere insanligin vicdanina sunulmasi demektir. Bu nedenle hakim siniflar ve onlarin tüm kurumlarinin temelde çökertilmesini hukuki sekilden baska bir sey olmayan yasalar ve ideolojik olarakta düzenin savuncularini halka empoze etmeye çalistiklari dünya görüslerini çürürtülmesi ve iflas anlamina gelen savunmamdan yana olamazlar.

Savunma bireyin hiç bir baski altinda kalmadan ve savunmanin tüm araçlarindan yararlanarak özgür iradesiyle hakliligini kanitlama yoludur.
Devamli olarak yok sayilan ve tikanan bir yol (savunma hakki) ve onun yöntemlerinin elde edilmesi, gelistirilmesi hiçte kolay olmamistir. Insanlik bu ugurda büyük mücadeleler vermis ve savunma onun dokunulmazligini kutsalligini böylece elde etmistir. Bugün bu hakki muhafaza etmek ve daha ileriye götürmek içinde kiyasiya bir mücaddaleyi sürdürmektir.

Hele bizim durumumuzda olan halklarin mücaddelesini veren insanlarin bu ugurda disedis bir mücaddele sergiledikleri bilinmektedir. Çünkü günümüzde hala savunma hakki ve onun kullanilmasi en ilkel ve acimasiz yöntemlerle engelenmektedir. Insanlar sorgusuz sualsiz en katti iskencelerden geçilerek zindanlara tikatilmakta, asilmakta, kursuna dizilmekte yada en agir cezalara çarpilmaktadir.Yargilamalarin baslangici olan polis sorgulamalari halen iskencenin her türlü metodu kullanilarak yapilmaktadir.Üstelik insan haklarinin en üst seviyede formüle edildigi günümüzde de hala bu baskilara bas vurulmaktadir. Ancak günümüz insaninin bu konuda duyarli olmasi ve gelisen teknik ile iletisimin ulastigi asama nedeniyle çabuk duyulmasindan ve tüm insanlikça lanetlenmesinden ötürü mümkün oranda bu gizlenmeye çalisilmakta ve yine her türlü araci kullanarak inkar edilmektedir.

Savunmada sinirlama olamaz. En önemlisi özgür iradeyle savunma yapilabilir. Bugünkü egemen güçler insan haklarina sahgili olacaklarini ve onun (insanin) savunma dahil hiç bir hakkinin kullanilmasini engelenemeyecegini HELSINKI bildirgesine imza koyarak kabul etmistir. Ve sözde en yetkili agizlar buna bagli olduklarini herzaman söylemektedirler. Oysa gerçek hiçte böyle degildir. hiçte böyle degildir. Yakalandigim andan itibaren karsisina çikarildigim her merci (polis,savci, cezaevi,mahkeme) kendi yöntemlerine göre yargilamis ve bilinçli bir sistemlilikle savunmasiz birakilmam için ellerinden geleni yapmislardir. (Bu konudaki genis izahati ileride elle alacagim.)

Mahkemelerin amaci asla hukuku uylamak hakliligi sahibine teslim etmek olmamistir. Amaç artik acizlige düsmüs ve insanliga kan, gözyasi, açlik vetalandan baska bir sey olmayan sömürü düzeninin varligini bir müddet daha sürdürmesine yargi yoluyla hizmet etmekten baska bir sey degildir.

Yargi tamemen yürütmeyi temsil ettiginden yürütmenin içyüzünü yargilamalarda ortaya koymus ve bugünkü yürütmenin insanliktan neden tecrit oldugunu çiplakligiyla ortaya koymustur.

Yine yarginin yapildigi salonlardaki baski ve yargilama sonuçlari diger taraftan acimasiz cezalara mahkum edilen halkin evlari olan devrimciler, demokratlar ve ilerici yurtseverlerin geçirdikleri yargilama biçimlerinin ne kadar korsan oldugu açikça ortadadir. Yapilan yargilanmalar dahi insanlik adina utanç vericidir.

Yukarda degindiklerimle meseleye biraz olsun nokta koymaya çalistim. Yine bugünkü ortama nasil gelindigimize bir göz atalim. 12 Eylül harekati "Vatan millet Sakarya" için yapilmamistir. Her ne kadar zaman zaman bu isin basini çekenler halk kitlelerine bu tür konusmalar yapmislarsada bunun böyle olmadigi herkesçe bilinmektedir.

Biraz açalim:

Ekonomik , siyasi ve askeri olarak disa bagimli olmadan dolayi ekonomik politikayi IMF ve Dünya bankasinca Siyasi ve Askeri politikanin Beyaz Saray Pentagon ve Brüksel’de (Nato üssünde çizilmesi, sekillendirilmesi yada en iyimser yorumuyla bu güçlerin agirliklaarini tasimasi demektir.Disa bagimlili Ekonomik yapidan dolay Dünyadaki ekonomik bunalim (1970 -1980) haliyle yine yansidi.

Türkiyeye yansiyan ekonomik bunalimin bir sonucu olarak enflasyon döviz darbogazi, dis ticaret açigi agir dis borç yükü , issizlik, ödeme dengesindeki açmaz v.b. olgular mevcut ekonomik yapiyi çöküsün ve iflazin esigine getirmis bulunuyordu. Bu ekonomik kriz karsisinda uluslararasi mali çevrelerin örgütleri devreye girmekten geri kalmiyordu. Zira bunlarin milyonlarca dolari borç olarak T:C sirtindaydi. Eger bu paralari geri getirmezlerse kendileri de büyük sikintiya düseceklerdi. Iste IMF reçetelerinin altinda yatan gerçek uluslararasi tekellerin bu çikarlari ve kaygilaridir. Ancak IMF Dünya Bankasi, OECD’nin aci reçeteleri ve <<yardimlari>> Türkiye’de <<Tünelin ucundaki isigi >> gerçek haline getiremiyordu. Yani IMF reçeteleri ekonomik politikalari halk yiginlarina yoksulluk, sefalet, aci, izdirap getirmekten baska bir ise yaramiyordu. Hayat pahaliligi, zamlar, issizlik, uygulanan ücret ve taban fiat poltikalari emekçi halk yiginlarina gün geçtikçe yasami çekilmez hale getiriyordu. Ekonomideki kriz ve çikmaz 1980 yilina geldiginde daha siddetlenmis ve adeta iflasin çanlari çaliyordu.

Bu bunalimin çikmazindan kurtulmak amaciyla <<24 ocak kararlari >> adi verilen IMF’nin ekonomik politikasi uygulanmaya baslanir.24 ocak kararlari bunalimin tüm faturasini emekçi halk yiginlarinin sirtina yükleniyordü. Ücretlerin ve tarim ürünlerinin taban fiatlarinin dondurulmasi ve giderek asagiya çekilmesi tüm temel ihtiyaç maddelerine dönüsümlü zami öngören IMF patenli 24 ocak kararlarinin hayat hakki bulmasi için her türlü toplumsal muhalefetin bastirilmasi kisaca siyasal ve sosyal istikrarin saglanmasi zorunluydu. Ayrica bu yeni ekonomik politikanin basari sansi Türk ve Kürt Halkinin Devrimci mücadellesinin ezilmesinden veya etkisiz hale getirilmesinden geçerdi.

Özetle ekonomik kriz sosyal çalkantilarla Türkiye devrimci muhalefeti Kürt halkinin mesru sorununun boyutlanmasi karsisinda panige kapilan egemen çevreler kararlarini düsüncelerini uygulaya bilmek için kendi kadrolarini isbasina getirmeleri gerekiyordu. Ve bunu yaptilar.

Sikiyönetim altinda gerekli hazirliklar ve planlar yapildiktan sonra ( ki bu hazirliklar 1978’de baslamistir) 12 eylül 1980 günü mevcut yönetime askeri bir darbeyle alasagi edilerek yönetime tamamiyla elkonuldu. Yasama, yürütmegörev ve yetki bes kisilik Askeri konseyce yüklenildi. Parlamento fesedildi. Anayasa rafa kaldirildi, siyasi faaliyetler yasaklandi. Grev ve toplu sözlesme gibi temel haklar tamamen yok edildi. Basin susturuldu. Eski Osmanli zihniyeti hotlatilarak Abdülhamit dönemindki iskence baski,zülüm v.b uygulamalarla halk kitleleri susturulmaya çalisildi.(Bugün Prag’daki bir meydanda Osmanlilari sembolize eden anit onlarin çirkin yüzünü sanatsal bir harikalikla ortaya sergilemektedir. Bugünlerin içyüzü gelecek nesillerin her türlü sanatsal ve kültürel çalismalarina konu edilerek lanetlenecegi unutulmamalidir.

Bu zülüm ve katiamlarla iki üç yilik bir sürede ciddi bir engelle karsilasmadan kurumlasmasini tamamladi. Bu degisiklik tüm kurumlarda gerçeklestirilsdi. Bunu burada birakip mahkemelerin durumuna bir göz atalim.

Kurulu bir düzen ve düzenin adli mekanizmalari is basinda iken neden özel Askeri Mahkemeler kurulmaktadir? Bu bir avuç burjuvanin direktifleri dogrultusunda muhalifleri sindirmek için olusturuldu. Tamamen yürütmenin denetiminde olan bu mahkemelerin bagimsiz davranmasi veya <<hukuk>> adina adelet dagitmasi sözkonusu olabilir mi? Elbetteki hayir. Bu tür kuruluslarin içerisinde zaman zaman gelecegini düsünerek insanliga ve dogruya ters düsmemek için gelecekte çoçuklarinin basi egik toplum içersinde dolasmamasi için bagimsiz düsünebilen münferit yargiçlarde çikabilmektedirler.Bu durumuda gözönüne alan yürütme güçleri isbasinda bu tür sahislari tasfiye etme yoluna giderek bunlari saf disi birakmistir. Buda yeterli görülmemis Devlet Baskani Mahkemelere ve yargiçlara yol gösterir mahiyete tavsiye ve açiklamalarda blunuyorsa (örnegi 5-6 eylül 1985 gecesi t.v haberlerindeki konusma) (yine 6 eylül 1985 tarihli günü gazeteler)ve ülkenin <<adli >> merci yargiçlarindan hiçbir ses çikmiyorsa bu onlarin yürütmeyle uyum içerisinde olduklarini ve beraber çalistiklarini gösterir. Buda ülkede << adli >> ve << bagimsiz >> mahkemlerin var oldugu söylenemez. Mahkemlerin adil olabilmesi için mahkemelrin bagimsiz olmasi gerekir.Bagimsiz mahkemeler millet iradesine dayali demokratik bir seçim sistemiyle isbasina gelmis hükümetlerce anayasanin teminati altinda bagimsiz yargi organlarrinin ve hakim teminatiyle kurulu olan bu mahkemeleri yürüten yargiçlar adil ve bagimsiz olabilir.
12 eylül öncesi Türkiye’de mahkemeler yukarida belirtigimiz sekliyle kurulmus ve çalisiyorlardi. 12 eylülden sonra bütün siyasi ve bir çok davalar Askeri mahkemelere verildi. Sikiyönetim Komutanliklarinin yetki ve denetlemeleri genisletirerek hersey onlarin emirine vererek yurutuldu, Ayrica bütün yargiclarin siki bir eleme içinde atamalari yapildi. Bu tür Mahkemeler bagimsiz olabilirmi? Kaldi ki ilerde belirliyecegim gibi Mahkeme heyeti her durusmada anlatilan baski ve usulsuzluklere karisamiyacaklarini ,yetkilerininolmadigini her durusmada acikça beyan ediyorlardi.

Mahkemelerin çalismalarina biraz daha yakkindan bakalim. Anayasada din, dil, irk gözetmedenherkes kanun önünde esittir der, yine anayasada herkes her türlü düsüncesini söz yazi veya resimlen diledigi se-kilde söyleme hakkina sahiptir. Hiç kimse savunmasindan ötürü hiç kimse mahkeme huzurundaki beyanlarindanöturu suçlu tutulamaz Bir mahkemedeki yargilama esnasinda insanlar yargiçlar huzurunda düsündüklerini söylemiyor ve savunma yapamiyorsa yada mahkeme huzurunda söylediklerinden ötürü yeni bir cezaya çarptiliyorsa ve o
verilen ceza yargitayda tastik oluyorsa bunun adalet ile ilgisinin olmadiginin taktirini yine insanlara birakiyorum.
Söyle ki verilen cezada gösterilen gerekçe sarf ettigim su sözlerden olmustur.
Yasasin Kurd Halkinin devrimci mücadelesi Kahir olsun Fasizim. Kullandigim bu sözlerden dokuz yila yakin bir cezaya çarpitildim. Isin ilginç yani ceza bana teblig edilmeden yargitaya gönderilmis ne zaman hangi dairenin bakacagi durusma tarihi bildirilmeden savunmamiz alinmadan verilen bu ceza tastik edilmistir. Halbuki bana verilen ceza Özgürlük Yolu Davasindaki konusmalarimdan dolayi aldigim cezanin gerekçeleriylen aynidir.
Özgülük yolu davasinda zaten onbes(15). 24 yil ceza aldim ayni mahiyete ikinci kez bana ceza verilmesinin TCK. ile bagdasir yani yoktur. Mahkeme zabitlari okundugunda bu konu anlasilacaktir.

Ayrica bes büçük 5,5 seneden beridir yerel Askeri Mahkemelerin almis oldugu kararlarin sürümcemelere terk edilmesi yargitaya geç intikal etmesi bu intikal eden devalarda birçok tutuklunun verilen cezadan ziyaade cezayi çekmesine ragmen yargitayin cezayi tastik etmesi halinde aylarca hata bir iki yil dahi fazladan birçok tutuklu birakilmiyor sirf daha fazla yatsin diye ellerinden gelen tüm çabayi sarfetmektedirler.
Bu düsüncenin ve hareketin ne kadar Adalete ve Insanliga sigdig taktirini yine insanliga birakiyoruz.

Biraz yargilama sebebine ve aldigim cezanin nedenine deginmek istiyorum.Neden yargilaniyorum? Daha önceki savunmamda da belirtigim gibi yüzyilardan beri baski, zulum ve her türlü cagdisi uygulamalarin pençesinde inim inim inliyen insanligin acikça katiledildigi açlik ve sefaletin hüküm sürdügü adi ve varligi inkar edilen, sistemli olarak yok olus sürecine itilen Kurd halkinin bir ferdi oldugumdan dolayi yargilanmaktayim ve aldigim cezada kurd oldugumdan verilmistir. Baska bir gerekçe olmadigi da dava dosyasina gözatildiginda görülecektir.
Insanlarin ayri ulustan olmalari, egemenligi elinde bulunduran ulusun diger uluslari ezmesi, her türlü haklarini gaspetmesi zoraki uygulama ve yöntemlerle, asimlasiyon politikasiyla “ kendine benzestirme” çabalari çagdas insanlik hukuki içinde ne ile tabir edilebilir ? Inaniyoruz ki bunun çagdasli, barbarlik ve hertürlü medeniyetten nasibini almamis kof bir düsünce ve politikadan baska bir isimlendirmesi olamaz.

Bu bize uygulananlardan birde tersinden bakip bugünkünün aksini düsünür isek yani ezen ulus ezi-
len ulusun yerinde olsaydi diger bir deyisle Kurdler bugün iktidar ve egemen güç olup Türk egemen siniflari-
nin yaptigi uygulamalari Türk halkina yapmaya kalksaydi dogru olurmuydu ? Bizce bunun cevabi büyük harfler
le elbeteki HAYIR olacakti . Çünkü mesele sadece Kurd meselesi degildir . Esas mesele basindan beri belirtigimiz gibi Türkiye’de gelisen Devrimci Demokirat hareketin ve Kurd meselesinin geriletilmesi ve de burjuvazinin sümürüsünü idame ettirmesini sagamaktir. Kurd meselesi Türk toplumunda tabu halinde oldugundan burjuvazi “ memleket elden gidiyor” sloganiyla dikkatleri baska tarafa çekmek için bu tür yaygaralari atar.Yine yönetim kademesinde yer alan söven karekterli kisiler çagdisi irkçi duygularini tatmin için her türlü yolu mubah görmektdirler. Bu yüzden gerek Türkiye Devrimci Demokirat muhalefette gerek Kurd muhalefetine karsi sinif çikarlarina göre sindirme programlari uygulamaktadir. Onun icin esas olan kendi sömürüsüdür.

Buda gösteriyorki mesele Kurd-Türk meselesi degil Burjuvazinin kendi kurulu düzenini sömürü çarkini döndürme meselesidir . Nitekim iskence zulum ve hertürlü çag disi uygulamaya maruz kalan bizler kadar bir o kadar da Türk halki da maruz kalmistir.
Su halde bugün ister Kurd ister Türk halkinin olsun aydinin, isçinin, köylüsünün , emeklisinin tüm çagdas düsünceli insanlarin görevi çagdas insanligin mahkum ettigi irkçiliga ve hertürden gericilige karsi koymasi ve bu konuda üzerine düseni yapmasi asgari insanlik görevidir. Insan oglu gelecege yönelik ve çagdas gelisme parelelinde ileriye adim atmasa basina bela olan bu melun irkçilik ve hertürden gericiliklen mücaddele etmese gelecek nesilerin lanetlemelerinden kurtulamiyacaktir.

 

Kürt Sorunu

Gelelim konumuzun temelini olusturan Kurd sorununa Ne olacak? Nereye gidecek?

Yüzyilardan beri çesitli egemenlikler altinda yok edilmesine çalisilmis olan Kurd ulusu , Özeliklen T. C.dönem inde egemen güçler ( T. C. egemen siniflari) in kendi söven idolojileriyle yogurup kendilerine benzetmek için yogun bir çaba sarf edildi. Yaygin benzestirme kurumlari “ Okullar” v b. yaninda hertürlü yasaklanmalar ve önlemlerle uygulanmaya konulmasylan politikasinin bugüne kadarki sonucuna baktigimiz da bazi tahribatlar yaratmissa da Kurd halkinin Türklestirmesini sagliyamamistir ve sagliyamiyacaktir da çünkü günümüze kadar kendini getirebilmis bir halk yasak.v.b uygulamalarla yok edilemiyecegini insanlik tarihininin evrimimden biraz haberi olan insanlar dahi bunu bilmektedir. Birtakim suni tedbirlerle ( parayla tutulan sözüm ona tarih yazarlari, para karsiligi arastirmalarini satip gerçeklerden uzaklasan zavalilar.) bu halk bugün inkar edilmek gibi zavalica bir politika (!) yapilmak isteniyor. Ben burada Kurdlerin varlgi ile ilgili bir konuya yer vermek geregini duymuyorum. Çünkü böyle bir seyi tartismaya, birakin insanlari kargalar dahi güller.

Asimlasiyoncu Türklestirme politikasina biraz daha bakalim ve soralim. Bu politikalar bizi Türklestirdimi? Büyük bir HAYIR ! Tam tersine Kurd çocuklarinin, gençlerinin benliklerinden uzaklastirmak için alindiklari okullarda zorla ögretilen egemen Ulusun dili vasitasiyla bilinçle tanisma firsatini buldular.

Halklarin Kurtulus mücaddelelerini sinifsal mücadeleyi özcesi toplum bilimiyle tanisip bilinçlesmislerdir. ve onun isiginda kendi halki içinde faalliyetlere girerek halkin örgütlenmesini saglamislardir. Buda gösteriyor ki silah geri tepmistir. Devrimci aydinlarin halk arasindaki faalliyetleri ciddi boyutlara varan halk muhalefetinin örgütlenmesinin saglanmasi egemen güçlerin bu gelismeler karsisinda korkuya kapilmalari düzenlerini sürdürmek için baskici uygulamalarin dozacini artirmaya yönelmislerdir. Dün oldugu gibi tekrar Halk kurtulus mücaddelelerini üstelenen örgütlere saldirmislardir. Örgüt elamanlari tutuklanmis zindanlarda insanoglunun düsünemiyecegi iskencelere maruz birakilmis bununlada yetinilmemis hiç bir örgüt bagi olmayan binlerce genç, yasli halktan unsurlar (Kurd olduklarindan dolayi) iskencelere alinmis iskence kiskacinda iskencecilerin hazirladiklari ifadelere imzalatmaya zorlanmislardir ardindan göstermelik yargilamalarla en agir cezalara çarptilmislardir.

Gördügüm iskencelere ilerde deginecegim. Tutuklamalar disinda, basta kirsal alanlar olmak üzere ( Köyler, Kasabalar) gece gündüz demeden Kumandolar vasitasiylan Kurd halkina yapilan baskilarin feriyadini Dünyada Duymuyan kalmadi. Baski zulum jenositler, iskenceler, bugün burada çikan uygulamalar degildir.Insanlik tarihine baktigimizda egemen güçler kendi sömürü çarklarinin dönmesinin devamini saglamak için her dönemde bu tür uyg ulamalarla ve politikalara yönelmislerdir. Egemen guüçer bu baskici makanizmasina karsi ezilen sinif ve halklar
daima mücadele etmislerdir bu mücadeleler çogu zaman binlerce insanin kaninin dökülmesine yüz binlerce insanin sakat kalmasina sebeb olmuslarsada bu mücadeleleri durduramamistir.

Yine tarihe bakigimizda ezilen uluslarin siniflarin mücadelesini durdurma hayaline kapilanlar en güçlü olduklari dönemlerde dahi hakli davanin mücadelesi önünde tuzla buz olmus ve hak etikleri yeri olan tarihin çöp tenekesine atilmaktan kurtulamamislardir.

Bunun böyle oldugunu enaz bizim kadar bilen egemen güçler ömürlerini biraz daha uzatmak için neden bu kadar gürültü çikariyorlar? Neden bu kadar eziyet? Neden bu kadar kan döküyorlar daha dün ortadogunun en güçlü Sahi, Filipinlerin Markosu kaçmak zorunda kalmadilarmi? O halde tüm bu olanlar niye?

Bir avuc hakim sinif mensuplarinin çikarlari için biribirine düsman edilmeye çalisilmakta hata bilinçli bilinçsiz bazi çevreler dahi buna alet edilmektedir. Biz hiçbir zaman Türk halkinin düsmani degiliz tam tersine halklarin kardesliginden ve halklarin kardesigini zedeliyen her türlü faliyetin egemen güçlere ve irkçi söven
lerin isine yaramaktan baska hiç birsey kazandirmiyacagini savunmaktayiz.

Daha kötüsü egemen güçler halklari biribirine düsman ettirmek, onlarin dayanisma ve kardeslik bilincinin gelismesini engelemek için ekonomik, sosyal ve siyasal alanda bir takim farkli uygulamalara giderek bu yolla düsmanligi körüklemektedir.

Sosyal ve siyasal alanda huzursuzluk iki halkin kin nefret duygularini ve giderek biribirini yemeden baska bir yere götüremiyecegi gerçegi açiktir. Ama egemen güçler ve söven duygular araciligiyla bu tür oyunlar hiç bir zaman halklarin kardesligini engelemiyeceklerdir cünkü gelisen dünyamizda Insanlar hizli bir gelisim ve degisim içinde oldugu açiktir. Dünyadaki bütün kavgalara baktigimizda ezilen baski altindaki halklar kavga verirken baska ülkenin insanlari savasan halklari maddi ve manevi yardimina kosuyor. Kurtulusu için her türlü destegi, saglamaya çalisiyor. Artik dünya insani siyah-beyaz su irk bu irk sen, ben demeden insanoglunun gelecegine zararli olgularin karsisinda mücadele etmektedir.

Dünyanin bir kitasindan baska bir kitadaki ezilen halklarin yardimina kostugunu hata savasmaktadir.Inaniyorum ki kisa bir zamanda bütün halklar elbirligiyle giderek daralmakta, olan sömürü alanini kisa zamanda ortadan kaldiracaktir.Insanoglunun basina bela olmus bu igrenç savasin ve bu igrençlikten saltanatini süren slah patronlarini ortadan kaldirarak, yok edecektir. Bunun emarelerini günümüzde görmekteyiz. Bir Güney Afrikada Siyah- Beyaz kavgasinda ezilen Siyahlarin gasp edilen haklari için bütün dünya insan destegi Siyahlarin yaninda bulunmaktadir. Isin en güzel yani Afrikada kurulmus olan sirketler ve bu sirketlerin yaratmis oldugu sömürü, baski,zülüm müsebbiplerinin mensübü oldugu ülkelerin insanlari tarafindan protesto yapilmakta telin edilmekte, hata kendi hükümetleri tarafindan Güney Afrika’daki isbasindaki hünhar hükümete anbargo koymakta ve ekonomik siyasal iliskilerini askiya almaktadir. Bütün bunlar insanoglunun bu bilince varmasindan ve bu bilincin yaratmis oldugu aktif yardim, destek eylemleri hergün biraz daha büyümekte ve güçlenmektedir.

Fasizmin sömürü makanizmasi ve kaleleri yikilmakta tüm Dünya halklarinin daha da kucaklasmasini saglamaktadir.günümüzde uyanmis toplumlar insanlik için tehlikeli gördügü savaslara sebep olan hatta havayi dahi kirletecek her türlü tesisin kurulmasina karsi koyacaktir. Avrupadaki hava alanlarinin genisletilmesi nükleer santiralarin kurulmasina karsi eylemler, protestolar bunun canli örnekleridir. Inaniyorum ki yakin gelecekte insanlar, insanoglunun yasamina kasteden zarar veren hertürlü çalismalari durduracak Silah ve benzeri seyleri üreten fabrikalarin üzerine yürüyerek yakip yikacaktir bu uzak degildir.

Iste bunun içindir ki Türkiye’de Türk ve Kurd halkinin basina bela olan bu igrenç zihniyeti,bir an önce insanin insani sömürmedigi su irk bu irk demedigi insanlarin insan gibi yasiyabildigi irkindan, mezhebin -den, dininden, renginden ötürü hor görülmedigi, sosyalist bir düzende Türk ve Kürt halklarinin esit kosullar altinda yasama haklarina kavusmasiyla yürüyebilecegi aksi taktirde baski, zülüm,tüm kan dökmeler,zindanlar devam edecektir, bunlar kimin isine yariyacaktir? Gelecek nesilere neler birakilacak? Fayda mi verecek ? Elbete hayir. Yine bir avuç para babasindan baska hiç kimsenin isine yarayamiyacaktir.

Bu böyle mi nihayi olacak? Böyle mi devam edecek? Tabiki hayir olacagi Kürt halkinin mücadelede yanliz kalmasi en tabi haki olan kendi kaderini tayin etmekle Türkiye’den kopacagidir. Bunu durdurmaya hiç kimsenin gücü yetmiyecektir.

Gelecek nesiler bunlara sebebiyet verenlere, buna göz yumup görevini yapamiyanlara lanetler yagdiracagi gibi bu geçmiste yapilan ve dahada yapilacak yanlislari alinlarinda birer kara leke gibi tasiyacaklarin- dan kimsenin süphesi olmasin. Onun içindir ki diyorum, bügünkü Kürt halkinin mücadelesinde Türk halkinin aydinlari, emekçileri, köylüsüle Kürt Halkinin bu hakli davasinda omuz vermeleri gerekir.

O halde hep beraber insan haklarini gasp eden bu zülüm cenderesini bu sömürüyü Kürt ve Türk halki hep birlikte savasalim, ortadan kaldiralim. Hep beraber kardesçe güzel günlere dogru....

Yine kim ne yaparsa yapsin Kürt halki hedefledigi hakli mücadelesinden alikoyamiyacaktir. Bu davayi yürüten bir çok militanin tutuklanmasiyla, genis halk yiginlarinin iskence tezgahindan geçmesiyle bu kitlenin zindana atilmasiyla bu mücadeleyi bittirdigini ve bittirebilecegi düsüncesine kendilerini kaptiranlar aldaniyorlar. Oysa bu tür uygulamalar devrimci mücaddelenin çeliklesmesini, yani deneyimlere sahip olmasina ve daha güçlenip mücaddeleyi biraz daha zafere yakinlasmasina yardimci olur. Baski , zülüm zorbalik ve iskenceler Kurtulus mücaddelelerini engeliyebilseydi bugün çagdas insanlik içindeki yerini almis olan birçok halk, yok olmus olmasi gerekirdi.

Bu demektir ki bu yöntemlerle gerici zor uygulamalarina basvurmak ileriye dogru giden tarihin akisini durdurmaya çalismaktir. Bu Günesi balçikla sivamak istemekten baska birsey degildir.Tarihin geçmis günleri ve günümüzdeki olaylar bunu ispatlamistir.

Eger bu tür uygulamalar , baski, iskence ve hertürden gerici “zora” dayali girisimler meseleleri çözmüs olsaydi bes yildan beri cezaevinde yapilan çirkin müameler bir netice verseydi verecekti ( egemen güçlerin lehine). Ama görüyorüz ki bu iskence ve zülüm onlarin lehine netice vermedigi gibi bilakis yapilan uygulamalar tutuklularin dahada güçlenmesine kendi gücünü gösterme firsatini beraberinde sagladi.

Insanlar inançlari ugruna yapilan zülüm ve iskenceyi protesto edip kendilerini yakmazlardi. Ölüm oruçlarina girip hayatlarina son vermezlerdi, kendilerini asarak iskenceyi protesto etmezlerdi. Iste gerici zora karsi inancin kahramanligi iste iskence ve zorbaliga karsi hakli olmanin verdigi cesaret ve kahramanlik burada
örneklendi. Zülüm politikasi birkez daha iflas ettirildi.

1981 yilinin baslarinda devleti yönetenler zaman zaman yaptiklari açiklamalarda: Tüm devrimci hareketlerin yüzde doksanbesinin (95)çökertildigi seklinde beyanlarda bulunarak kendilerini avutuyorlardi. Nitekim ayni agizlar daha sonra örgütlerin yüzde 70 kadar güçlerini koruduklari seklinde beyanatlarda bulunmuslardir.

Mücaddeleleri ugruna hayatlarini hiçe sayarak fedakarliklar gösteren insanlarin onurlulugunu görmemezlikten gelip bu mücaddelenin çökertilebilecegi ve durdurabilecegi inancinda olmak deve kusu misalli kafasini kuma sokmaktan baska bir sey degildir, yani kendi kendini aldatmak gibi zavalica bir düsüncenin ta kendisidir.

Tarihi Isyanlar

Tarihin geçmis dönemlerindeki bazi olay ve katliamlara kisaca deginecegim. Çünkü bunlar herkesce bilinmektedir. Bunlarin sonuclarinda bizi buraya kadar getirmistir.

Seyh Sait döneminde Kurdistanda yuzlerce yer yakilip yikildi, Onbinlerce Kürt öldürüldü, binlerce çocuk atesler arasinda can verdi,Diyarbakir Dagkapi ve Ulu Cami önünde yüzlerce Kürt Asilarak idam edildi, binlerce insan Yargi bahanesiyle alinarak yolarda kursunlandi, arkalarindan kaçarken vuruldu raporlari tutuldu. Dört-alti (4-6) yaslari arasindaki çocuklar babalarinin yerine Annelerinden koparilarak sürgünlere gönderildi.

Yil 1938, Dersim olaylarinda ayni acilar yasatildi. Dersimde ki vahset daha acimsiz oldu. Erkekleri etkilemek için kücük çocuklar babalarinin gözleri önünde bogazlari kesilerek kanlari Munzur çayina akitildi. Resmi rakamlara göre yanilmiyorsam (94 000) doksan dörtbin insan katledildi . bunlar sadece tespit edilebilinen miktar, bütün Köyler yakilip yikildiktan sonra sag kalan köylülerde sürgünlere gönderildi.
Sason hareketi zamaninda özellikle köyler yakilirken kadin, çoluk çocuk demeden toplatilip samanliklara kapatildi ve ardindan atese verildi. ´Hawar, Hawar´ feryatlari arasinda can verildi, Dahada vahsicasi ve barbarcasi yakalanan erkekler ayaklari ellerine baglanarak ve kafalarini bacaklarinin arasindan geçirilerek
girtlaklari testereyle kesildi. Arkasindan künyelerini kulaklarina asilarak kafalari Kozluk Kaymakamligina gönderildi. Binlerce Sason ve Kozluklu insan Sürgüne gönderildi.

Yapilan bu uygulama ve katliamlarin aynisi Agri’da da yasandi. Ordada kursuna dizilen insanlar atlarin kuyruklarina baglanarak Sokaklarda cesetleri teshir edildi. Bütün köyler yakilip yikildi , Köylülerin çogu sürgüne gönderildi.

Bunca badireler atlatan iskence ve insanlik disi hertürlü baski ve uygulamalara maruz kalan bir halk varligini günümüze kadar getirebilmis ve bir çok ulusal degerlerini koruyabilmisse gelecekte de varligini koruyacagindan kimsenin kuskusu olmasin.

Peki çözüm nedir ne olacak?

Ben sosyalist bir insanim, Sosyalistler olaylara bilimsel bir açidan bakmak zorundalar. Toplumun bakis açilari ve toplumsal olaylari çagdas bilim isiginda degerlendirirler.

Yasadigimiz döneme damgasini vuran temel çeliski Emek- Sermaye çeliskisidir.Yine çagimizin çözümleyici çeliskilerinden biride Ulusal sorundur.

Iç pazara hakimiyetini kuran burjuvazi sömürü çarkinin genisletilmesi için kendi sinirlarinin disina çikarak, baska halklari da kendi denetimine alarak onlarin var olan degerlerini sömürmek için beli bir sömürü politikasi olusturur , hakim Ulus burjuvazisi egemenligine aldigi halkin degerlerini talan ederken kendi düzenini de sürdürme amacindadir , bunu sürdürebilmek için ilkin halklar arasinda düsmanliklara yol açacak savaslar ortaya atar, örnegin egemen halki medeni ezilen halki ise barbar ve geri kalmis bir toplum olarak gösterir. Bunun gibi bir çok örnek gösterebiliriz. Burjuvazi bu tür politik oyunlarlan düsmanliklari iyiden iyiye artirip kendi egemenligini saglamlastirma yoluna gider. Egemenlik altina alinan halkin kendi ulusal degerlerine sahip çikip insanlik tarihindeki gelismelerin isiginda kendi sorunlarini çözebilme amacina yönelmesi kaçinilmaz olur
Iste o zaman Ulusal sorun çözümleyici sorun durumuna geçer, çeliski ezilen halklarlan egemen güçler arasindaki yani ulusal sorun birinci plana geçer diger çeliskileri geri planda birakir,zaten çagrimizin kosullarinda yürütülen ulusal sorun çözümü mücaddellesi esnasinda emek sermaye çeliskisinin çözümünde de hizmet eder, ancak her dönemde bas çeliski degisebilir, fakat temel çeliski degismez.Bu çeliski temel çeliskinin çözümünde bir anahtardir.

Bu sorun hem egemen hem ezilen uluslarin devrimcilerinin omuzuna sorumluluk yükler. Bu yük halklarin kurtulusunu saglamak için objektif kosunlarin saglikli degerlendirilmesi sonunda tespitler yaparak bunun isiginda kosullara göre mücaddele yöntemini gelistirip sürdürmeleridir,aksi halde egemen olan burjuvazi tarafindan istenen ortam yaratilmis olur ki buda her iki halkin giderek biribirine karsi sogumasina sebep olur.
Biz uluslarin kendi kaderini tayin etme haki ilkesini benimsiyoruz, uluslar isterse beraber isterse ayri yasama hakina sahiptir ve bu hak ancak o halklarin iradesine bagli bir seydir, su halde ne yapmak gerekir? Bugun Türkiye’de Kürt halki üzerindeki hertürlü egemenlik zorlan sürdürülmektedir. Egemen güçlere karsi muhalefette ki yerlerini alip mücaddelelerini sürdüren Kürt halkinin aydinlari okumuslari gençler ve diger halk kesimine karsi, egemen güçler en acimsiz yöntemlerle bunlari sindirmek için zindanlara atmakta zülüm ve iskenceye maruz birakilmaktadir.

Bu zülüm ve iskence cenderesinin ortadan kalkmasinin çözümü Kürt ve Türk halklarinin müsterek çabasiyla ortadan kalkabilir, Kürt halki üzerindeki baskilara karsi Türk aydinlari yazariylan basiniyla isçis ile emekçisiyle bir bütün halkiyla kendi egemen güçlerine karsi koyup Kürt Halkina destek vermesi gerekir. Halklarin kardesligi burdan geçer, aksi taktirde Kürt Halkinin mücaddellesi kendi çabalarina birakilirsada yanliz ba-
sina kendi mücaddellesini yürütür. Ancak Halklarin biribirinden uzaklasmasinin ve ayri mücaddelle ortamina itmenin sorumlusu Kürt halki degil, ezen ulusun aydinlari devrimcileri olur: Buda asirlardan beri kader birligi yapmis iki halkin biribirinden kopmasina sebep olur, bunu burada bagliyayim.

 

Vahsi Iskenceler

Sayin Mahkeme Heyeti! Savunmamin bu bulumunde yakalandigim günden basliyarak polis iskencehanelerinde ve kaldigim ceza evlerinde yapilan uygulamalardan, gördüklerim ve duyduklarimdan olusan bölümler yazacagim.

Istanbul’dan getirildikten sonra Sehitlik Karakolunun bir hücresine alindim. Burada bekletildikten sonra dönemin emmiyet müdürü Karakola geldiginde beni hücreden alip zati devletlinin huzuruna çikardilar içeri girer girmez kükreme ve bagirmalarla karsilastim. Emiyet müdürü ben kimim ulan deyip böbürleniyordu.
Konusmasina devam edip ben Diyarbakir’a tayin olurken beni karsilamadigin gibi yanima da gelmedin bu davranisini unutmadim simdi sana gösterecegim seklinde tehditler savurmaya basladi, zavali kendi aklinca beni korkutup öyle intikam alacagini zanediyordu öyle zavali bir pozisuyonundaydi ki devletin emmiyet müdürü oldugu protokol kaidelerinden habersizdi, tehditlerini bitirdikten sonra beni hücreye aldilar.

Hücreye atiktan bir müddet sonra diger üç arkadasimla beraber sorgulamaya götürüldük. Henüz yoldayken gözlerimizi bagladilar. Sorusturma yerinin kapisina geldigimizde ( gelen konusma seslerinden anladigima göre) büyük bir beklent coskusu vardi , kapida iner inmez bana yetisenler yumruk, tekmeden dipçik darb-
elerine kadar Allah Allah deyip Allahini seven vuruyordu, Gözlerim bagli oldugundan vuranlarin kimler oldugunu veya sayilari kaç kisi olduklarini ögrenemedim.

Bu arada benim yapabilecegim bir tek sey vardi oda barbar saldirilar karsinda dislerimi sikmamdi, Arabada gelirken bazi tahminler yapiyordum. Ama bu kadar insanlik disi kaba bir muameleyle karsilasaçagima ihtimal vermemistim. Her ne kadar benden nefret ettiklerini biliyorsam da Bu sehirin (Diyarbakir) belediye baskani oldugumdan halkin istek ve oylariyla is basina gelmis bir durumda oldugumdan halka azda olsa saygi
duyup onlarin iradelerini temsil eden birine bu kadar kötü davranmiyacaklarini düsünüyordüm.

Oysa ilerde anlatacagim olaylarda da görülecektir ki düsündüklerimin tersine esas nefret edilen ben degilim. Bu halkti, bunu su konusmalardan anladim. Sürekli olarak avazlari çiktigi kadar bagiriyorlar sen Kürtsun simdi Kürtler seni kurtarsin seklinde söylenip duruyorlardi.

Bizi evella küçük bir odaya alarak beton üzerinde oturtular. Ben yedigim dayaktan bitkin düstügüm sesimden anlasilmis olacak ki beraberimdeki arkadaslarim, gözbaglarinin bir kösesinden bana bakmak istediler, bu davranilarini gören nöbetçiler arkadaslarimi dipçiklemeye bassadilar. Epey hirpaladiktan sonra bozuk Türkçe-siyle kürtmüsün ? türkmüsün seklinde soru yönelti. Ben Kürt oldugumu söyleyince ses çikarmadan çekti gitti.

Gece olmustu o sirada baska bölümlerde bagrismalar iniltiler haykiris sesleri durmadan kulaklarimizi tirmaliyordu aniden bir patirti duyarak irkildik içeri girdigini anladik. Bu arada biri koluma girip beni çekmeye basladi. Oturdugum yerden biraz sürüklendikten sonra ayaga kalkmayi basarmistim. Iskence odasina alindim iceri girdigimde yere oturtuldum, elindeki demir çubukla biri rastgele vurmaya basladi.ikinci sahis yapmayin
etmeyin sözcüklerini sarf ediyor ve her firsata karin bosluguma yumruklar saliyordu. Bu dayaklarin etkisiyle oturacak halim dahi kalmamisti, görmedigim halde vucudumun her tarafinin sistigini, burnumdan kanlar aktigini his ediyordum.

Iskenceci caniler benim bu halime kahkahalar atiyor, niçin belediye baskani oldun? Kim sana dedi belediye baskani ol? Çoktan bu ani bekliyorduk seklinde bagiriyorlardi. Hem de dayak atmaya devam ediyorlardi.Artik bende konusacak hal kalmadigini görünce biraktilar. Ve salona diger tutuklularin arasina attilar.

Burada epey zaman geçtikten sonra kendime biraz geldim, Etrafimdan gelen seslerin neler oldugunu arkadaslarimin burada olup olmadigini anlamak için gözbagimi hafifçe siyirip baktigimda kimisi kollarindan kimisi Isa gibi çarmiha gerildiigini kimisi yerde kanlar içinde kivranirken kimisininde oturdugu yerde inledigini gördüm.

Gece bu inlemeler arasinda gözlerim bagli beton üzerinde geçti. Sabahleyin tekrar iskence odasina alindim. Burada bes kisi anladigim kadariyla benimle pazarliga gelmislerdi. Sandalyeye oturtuldum. Bunlardan biri bana yönelik olarak bak senin bir seyin olup olmadigi bizi ilgilendirmiyor ancak sana bir metin verecegiz
sen bunu imzaliyacaksin ne kendini yor nede bizi, sunuda biliyorsun ki dedigimizi yapmazsan sag çikmasin buradan söylemesi üzerine ben herhangi bir durumumun olmadigini ve kendim söylediklerimin disinda sizlerin hazirladiginiz bir belgeyi imzalamayacagimi söyleyince tekrar iskence cenderesine alindim.

Geldigim gün gördügüm iskenceden dolayi zaten bitkin düsmüstüm, üzerimde duracak halde olmadigimdan yerde durmadan beni tekmeliyorlardi, bir türlü tatmin olmuyorlardi, getirdikleri elektirik soku aletinin kablolarini ilkin el parmak uçlarina bagladilar. Birkaç kez araliklarla soku verdikten sonra ceryani kesip üzerimdeki elbiseleri çikardiktan sonra daha evel hazirlanmis olan çarmiha gerdiler. Sayisini hatirliyamiyordum, çünkü
askida bayilmistim.gözlerimi açtigimda beton üzerinde yatiyor buldum kendimi.

Agzimdan ve burnumdan tekrar kanlar akmaya baslamisti . kanimin fazla akmasindan olacak ki panik içinde alelacele pamuk getirir kanamayi durdurmaya çalistilar,kanama hafifleyinceye kadar odada bekletildim. Ve daha sonra iki kisi ellerimden çekip diger tutuklularin yanina sürüklüyerek götürüldüm.

Tutuklular arasina gittigimde etraftan gelen çiglik sesleri dahada artmisti ve birkaç yerden birden geliyordu bu çigliklari zorunlu olarak dinleyince bu seslerden birinin kadin çigligi oldugunu anladim. Kadina durmadan iskence yapilmakta oldugu gelen seslerden anlasiliyordu. Konusmalara kulak kabartigimda birini kadinin karsisina çikarip "bak söylemesen karini s……m." seklinde tehditler savuruyorlardi, Erkekten ses çik-
mayinca onu disari çikariyorlar ve erkek disari çikarilinca kadinin çiglik sesleri tüm salonu sariyordu, bu götürülüp getirilmeler bir kaç kez devam etti. Bir ara kadinin sesinin tamamen kesildigini ve çikartigi seslerin bir miriltiya dönüstügünü his ettim. O an kadini yerden sürükliyerek bize yakin bir yere getirdiler. Bu kez kadinin kocasini iskenceye alip ayni sorulari soruyor cevap istiyorlardi. Bu iskenceler devam etti etti etti…. Sonucu-
nu tam hatirlamiyorum, çünkü o an kendimden geçmistim.

Sonradan sorusturmamiz bittiginde iskence gören sahisin bu cezaevinde, (Diyarbakir) yine iskence ileÖldurulen Ali Saribal Kadinin da esi oldugünu ögrendim.

Devam edelim.

Ayildigimda polislerden birinin beni tekmeliyerek ´hey ulan Mehdi Zana bu ne hal?´ diye sordu. Ben de yattigim yerden; ´ne olmus ki?´ dedigimde bu kez ´ne olacak´ deyip kahkaha atti, ben de bu kez ona sunlari söyledim politikada bu tür seyler olur, politika sanki güres minderi gibidir, bazen insan alta düser bazende üste çikar, ama biz üste çikinca sizinki gibi geçici olmayacak ebediyen üste kalacagiz. Deyince çekip gitigini gittigini ayak seslerinden anladim.

Çiglik seslerine bu kez yeni bir sey eklenmisti Arabesk müzigi ile inleme çigliklari, arabesk müzigin olusturdugu kargasa sesleri ve bunun insanda yaratmis oldugu psikolojik etkinin nasil oldugunu ancak o pozisiyonda yasiyan insanlar bilebilir. Tüm bunlar saatlerce devam ettigi bir sirada nöbeti devr alan bir polis yanimiza geldi, konusmaya basladi. Polisin sandalyesinin hemen yaninda ellerim kelepçeli sirt üstü yatiyordum, polis Allah Kuran ayet vaazleri veriyor arada birde olanca gücüyle iki ayagini karnimin boslugu üstüne birakip tekmeliyordu. Bununla kendi dini vecibelerini yerine getiriyordu.. Gecemiz böyle geçti.

Ertesi gün yine iskence seanslarina gidip gelirken çok aci bir yalvarma ve haykiris sesi duydum. Iskence bittikten sonra bu sahsi yanimiza getirdiler, kendisini tanimak istedim, gizliden baktim ve ondört yaslarinda bir çocuk oldugunu gördüm. Bu çocuga iskence yaptiklarinda sorduklari su idi. <<Örgüt arkadaslarini söyle>> çocuk iliskim yoktur diye haykirinca,<<polisler seni s…..iz o zaman söylersin>> diyorlardi, o anda yanimda duran çocuk çiplakti, gelip bir daha iskenceye aldilar. Çocugun donuna el atinca <<çocuk ne olur bana karismayin ne diyorsaniz yaparim>> diye yalvarmaya basladi. Polisler ha söyle yola gel deyip çocugu biraktilar. O anda sesler artik anlasilmaz bir durumda devam ediyordu, neler konusup, ona neler imzalatiklarini bilmiyorum. Çocugu tekrar yanima getirdiklerinde bir ara yolunu bulup bana hitaben, dayi benim hiç birseyle ilgim yok gördügüm iskenceden okul ve mahalle arkadaslarimin isimlerini verdim. Acaba onlara ne yaparlar diye üzgün ve bitkin bir sekilde söylüyordü. Ben, getirirler biraz döverler sonunda birakirlar , diyerek onu tesseli etmeye çalisiyordum.

Baska taraftan gelen bir feryatla irkildim. Kulak kabartim konusmalari dinlemeye basladim, bir taksi söfürünü getirmislerdi söfürün kafasina sigarasizlik vurmustu ki bir sigara için yalvarip yakariyordu . Iskenceciler sigara vermedikleri gibi onun bu haline kahkaha atiyorlardi. Bu arada polislerden biri üst olmanin gururuyla <<tabutakini getirin>> deyip etrafi susturdu. Tabutaki sahisi getirdiler, hemen elektirik sokuna bagladilar. Soka baglanan sahsa cereyan verildiginde iniltiyi geçmiyen bir ses çikardiginda bu sahsin uzun bir sure tabuta birakildigini anladim.Açlik ve susuzluktan olacak ki dayanma gücü kalmamisti, sorgusu o halde devam etti.

Bir müddet sonra bizi yemege (!) kaldirdilar. Bir masanin etrafinda gözlerimiz bagli bizi siralayip elimize birer kasik takistirdilar. Yemeyin. Komutla yenecegini ,birakin deyince, kasiklari birakmamiz gerektigini, aksi halde neler olacagrini tahminini bize biraktigini seklinde bir nutuk dinledikten sonra yemekler tabaklara konuldu. Komut bekledik. Son sayi on seklindekomut verildi. Daha ikinci kasiktayken sayi on olmustu. Ellerinden kasigi birakmayanlara olanca güçleriyle vurmaya basladilar. Iyi bir meydan dayagi atildiktan sonra yemek bitti, deyip aç aç bizi tekrar salona aldilar. Her yemek saatinde olaylar tekrarlaniyordu. Yine bir yemek zamaninda tutuklulardan biri bu durumu hesaplayip bir parça ekmegi cebine koymustu. Bekleme salonunda yerde oturmus bir vaziyete gizliyken arkadasin cebindeki ekmegi fark ettiler, bütün ekip ve nöbetçiler basina ususup onu bayiltincaya kadar dövdüler. Aslinda hepimiz o kadar açtik ki ayni duruma düsebilirdik.

Sorusturma sirasi benimle yakalanan arkadaslarima ( Aydin, Refik, Nuri'ye) gelmisti. Bunlar siraylan iskenceye aliniyordu. Bu götürüp getirmeleri bir kaç defa devam etti.Gördükleri iskence ve eziyetlerin dozajini onlarin çigliklarindan anliyabiliyordum. Bir ara onlardan biri yanima oturma firsati buldu. Neler sorduklarini ögrenmek istedim, iskenceci polisler onlara sizi yakan Mehdi Zana’ dir. Onunla ilgili bazi seyleri kagitlara geçirdik. Bu kagitlari imzalayin sizi birakiriz dediklerini ve gördükleri iskencenin nedeni bu belgeleri imzalamamadiklarindan dolayi imis. Günlece onlara falaka, askiya alma, elektirik soku ve çesitli kaba uygulamalarda baski yaptilar. Bunlar bir gün iskence odasina alinip götürüldüklerinde çigliklar, feryatlar birden bire kesilince birseylerin
oldugunu sezdim. Bir müddet sonra Aydin HASAR ‘i yanima yigdilar. Aci içinde inliyor, kivraniyordu. Hafifçe yanastim. Nasilsin? Deyince iyiyim. Dedi, ama inlemesine devam ediyordu. Gece oldu nöbetçi bizi tuvalete götürdu. Aydin Hasar içeri girmeden pantolonunu soydu. Kirli bir bezle kanayan yarayi siliyordu. Kendisine baktigimda kasiklarindan kan akiyordu Gördügüm manzara karsisinda ne yapacagimi bilemiyordum. Ona yanasarak kendinize eziyet ettirmeyin. Benden yana ne imzalatmak istiyorlarsa imzalayin. Yeter ki bu eziyetten Kurtulun dedim. Yerimize döndük.

Ertesi gün sorgulamalar devam etti. Arkadaslarim imza atmamakta direnince bu kez polisler<< ya imzalarsiniz yada karilarinizi buraya getiririz>> diye tehdit ettiler. Bu tehdit üzerine Aydin Hasar <<agabey karimi getirmeyin ne istiyorsaniz yaparim>> deyip önüne sürülen metni imzaladi. Bulundugum salona getirilince bana <<agabey karimi getirmemeleri için seninle ilgili bir belgeyi imzaladim, kusura bakma>> deyince bende ona üzülmemesini, bu durumun normal oldugunu söyledim.
Polisler bir sey yapamamamin, beni suclayici bir sey yaratmanin üzüntüsüyle gitgide daha da saldirganlasiyorlardi.

Iki gün geçmisti, sabahleyin polisler arasinda büyük bir telas ve heyecan yasaniyordu. Her günden farkli olarak o gün mesai 9,30 da baslamisti. Beni hemen iskence odasina alip eski sorulari tekrar sormaya basladilar. Bu kez kaba dayaktan çok saç ve sakalimi yoluyorlardi. Tabi elektirik soku yemegin yanindaki salata gibi. Buradaki iskencenin mezesi durumundaydi. Elektirik verme isi bittiginde beni yüzükoyun yere yatirdilar. Iskencecilerden biri sirtima çikip biride durmadan kafama vuruyordu. Bir müddet böyle devam etti. Daha sonra üzerimdekileri çikarip tekrar çarmiha gerdiler.Çarmihta gerili vaziyete dururken karin bosluguma ve gögsüme durmadan yumruklar iniyordu. Tabi laf atma ve hareketler isin cabasi olarak devam ediyordu.

O günkü askida bulundugum sirada vermis olduklari elektirik soku bütün bedenimi sariyor, acilar içinde kivraniyordum. O güne kadar hiç bagirmadigim, halde o gün artik acilara dayanamayip bagiriyordum, ner
deyse yüregim agzima geliyordu. Bu acilara dayanamayip bayilmistim. Gözlerimi açtigimda çirilçiplak vaziyete
pis sular içinde boylu boyuna uzanmis bir durumda oldugumu anladim. Her tarafim sizliyordu.

Basucumda oldugunu his ettigim birisi hafifçe kafami tekmleyerek <<bu ne hal>> diye bagiriyordi. Cereyan verildigi sirada çirpinmadan dolayi gözbagim biraz asagiya kaymisti. Göz baginin kenarindan baktigimda o dönemin kurmay baskanin basucumda oldugunu gördüm. Konusmasina devam edip iste sonun böyle olur. Kendince tatmin oluyordu. Polisler etrafinda daire olusturup onun konusmalari çok önemli bir seymis gibi dinliyorlardi. Benim kurmay baskaniyla daha evel karsilasmam olmustu. Tanismamiza degineyim.

Belediye baskani oldugum dönemde Kurmay Baskani, hemserisi olan ve Diyarbakir’da mutahitlik yapan Laz Osman lakabiyla taninan Osman'in kaçak insaatina rushat vermem için bir kaç kez teklifte bulundu: Imar müdürlügünce ruhsat verilmesi sakincaliydi. Bu yüzden ben bu isin olmayacagini söyledimse de bir gün Laz Osman yanima gelerek Kurmay Baskani'nin selamlarini sunduktan sonra. << Size bir hediye sunmak istiyorum.>> Deyip, ikiyüzellibin tl (250 000) masama birakti. Ben düsüncelerimden dolayi bir an bütün kanim beynime siçramis bir vaziyete kendisine sunu söyledim. Böyle bir teklifte bulunmamasini gerektigini söyledim. Ve parasini eline tutusturdum. O sirada Belediye Imar teknisiyeni olan Mehmet Kaya’yi çagrirtim. Kendisine Laz Osman’a durumu izah etmesini söyledim. Görevli gerekli izahati yapti. Benimle Laz Osman arasinda geçen konusma ve teklife Mehmet kaya sahittir.
Yanima gönderdigi hemserisinin isi görülmediginden Kurmay baskani beni telefonla arayip "böyle olmamasi gerektigini" söyleyip telefonu hemen kapatti.

Bu bir tehditti bu tehditler yeni degildi. Ve daha öncede yapilmisti.

Belediye Baskanligim döneminde Kuvet Komutanlari Diyarbakir’a gelmislerdi. Burada kaldiklari üçüncü günün aksam yemeklerinde beraber olduk ilk gece orduevinin rofunda yemeye oturmadan ayakta sohbete dalmistik. Bu arada genel Kurmay baskani ve Kuvet komutanlari Batmana gidislerine degindiler. Bu gezilerinden biraz sitem ettikten sonra Batman TPAO isletme yöneticilerince sereflerine verildigi ögle yemegine Batman Belediye Baskani Serafetin Bagdu hastaligi neden ile katilmadigini kendisini evinden hasta yatagindan alarak yanlarina çagirdiklarini, Sahabetine hitaben <<aklinizi basiniza toplayin. Dünya’yi tas eder basiniza geçiririz>> dedgini söyler söylemez o esnada Kara Kuvvetleri Komutani << Kürt falan yoktur, hepimiz Türküz>> deyince, bende Biz Kürdüz siz Türksününüz niçin Bizden kaçiyorsunuz kolunuzdan tutmusuz siz kolunuzu çekiyorsunuz kol koparsa günah bizim degil, dedim. Aslinda Sahabetin bagdu ile ilgili söyledikleri “kizim sana söylüyorum, gelinim sen anla” sözündeki gibi bana sarf edildigini biliyordum. O esnada biraz bozulmustu. Diger Kuvet Komutanlarindan ses çikmiyordu.

Gecemiz o havayla geçti. Yine ertesi aksam Valinin vermis oldugu yemekte beraberdik. Ben Komutanlara Diyarbakir Belediyesinde misafir olmalari gerektigini söyledimsede Komutanlar red ediyorlardi. Bu israrim üçüncü geceki ikinci Hava taktik Kuvet Kumutanligi yemeginde de hiç olmasa Belediyeye tesrif edip
bir çay içmelerini söyledim. Diyarbakir sehrine gelmisken Belediye ye ugramamalarinin iyi bir intiba birakmiyacagini dedimsede bir türlü kabul etmediler.

Gittiklerinden bir kaç gün sonra Batman Belediye Baskaninin istifa ederek Batmani terk ettigini duydum . Yanilmiyorsam istifanin en büyük etkeni Kuvvet Kumutanlarinin anlatiklari olaydi. Iste bana o gün özel olarak hazirlanan ve hergünden fazla yapilan iskencelerin nedenini anlamistim. 'Dünyayi basiniza geçiririz' bu olmaliydi. Bugün için söylemisti, bunlari anlatmamdaki kasit Vatan Memleket elden gidiyor sloganlarinin Vatan ve Millet olmadigi , bu sloganlarin altinda yatan gerçek dayandiklari burjuva sinifinin çikarlarini savunurken kendi kisisel çikarlarini da bu kisve altinda gizleme yoluna gidilmektedir. Özcesi çogunun derdi budur. Yoksa 'vatan millet' siari bir uyutma sloganindan baska bir sey degildir.

Sorusturma adi altinda yapilan iskenceler devam ediyordu. Bir türlü bitmek bilmiyordu. Bir ay dolmak üzereydi. Beni tekrar bir odaya aldilar. Odada daktilo sesi geldiginde ifadenin yazilacagini anlamistim. Odada benden baska dört polis vardi. Önceden hazirlanan metni imzalamami söylediler. Ben hazirlanan metni okumadan imzalamiyacagimi söyledim. O anda kafamama inen darbeyle sandelyeden yere düstüm. Yerde tekme tokat vurmaya basladilar. Ve beni kaldirdilar biri elime tutusturdugu kalemle kendileri elimden tutup imza gibi birseyler çizdiler. Nitekim metin incelenirse imzanin nasil oldugu görülecektir.

Imza merasiminden sonra odadan çikarildim. O gece evraklarimiz doldurularak göz alti dedikleri yere gönderildim. Gittigimiz yerden sonra ögrendigim kadariyla eskiden 2 nolu cezaevi olarak kullanilan binaymis.

Yanliz basima içinde iki ranza bulunan bos bir odaya kapatildim. Ihtiyacimi karsilamak için günde yanliz 2 defa tuvalete çikariliyordum. Yemek zamanlarinda basimda bekliyorlardi. Yemek ve tuvalet zamani disinde kalan diger tüm saatlerde ellerim arkadan kelepçeli bir vaziyete birakiliyordum.Görevliler gece yattigimda ellerimi önden kelepçelemeleri hususunda yaptigim müracatte ters yüz edildim, ve yukardan bize böyle emir verildi denildi. Bu vaziyete bir hafta bekletildikten sonra çikarildigimiz savcilikta tutuklanip 1 nolu dedikleri cezaevine gönderildik.

Burada 6 hücrenin bulundugu kapkara bir yere koydular beni arkadaslarimdan ayirip tek basima bir hücreye kapatilar. Hücreyi biraz tanitmakta yarar var, 17 asirdaki zindan bölümlerinden biri gibi nemli ve içerde bulunan daima tikali olan tuvaletin kokusu ile karisik agir koku, beyni parçaliyor gibiydi. Bir buçuk (1,5) metre eninde iki buçuk (2,5) metre genisliginde suyu, isigi ve havalandirma deligi bulunmayan bir yerdi.Yemek zamani kapi mazgali açilir yemek içerç verildikten sonra mazgal kapatiliyordu. Tabi o mis kokulu yerde yemek yiyebilene askolsun. Üçgün böyle birakildim. Sik sik söylemem üzerine mazgal penceresi dördüncü gün açildi. ben istedigim için açildigini zan etmistim. Megerse o gün ziyaret oldugu için açilmisti.

Ziyaret yerine gittim. Burada karsilastigim sahne karsisinda yillardir siyasi hayat içerisinde biri oldugum halde tüylerim diken diken oldu. Bir tutuklunun annesi ziyarete gelmisti, Kürtçe konusma yasagi oldugundan tutuklu kürtçe konusamiyordu Gelen ziyaretçi oglunun konusmadigini görünce Kürtçe feryatlarla agit yakmaya basladi. Ziyaretçi konusma yasagi ve gardiyanin demokiles kilici gibi ogluna tutulan coptan habersiz oldugundan oglunun konusma yetisini kayip ettigini zanediyor, agliyor ve feryatlar agitina devam ediyordu. Bu sahneyi görünce insanlarin anlasma araci olan dillin yasaklanmanin ne kadar vahsice ve çagdisi bir politika oldugunu karsimda bulunan güçlerin iç yüzünü bir kez daha lanetliyerek düsündüm.

 


Kogus

On gün hücrede tutuldiktan kogusa alindik üç gün gibi kisa bir süre burada kaldiktan sonra hepimizi arabaya bindirip meshur 5 nolu ( sonradan iki nolu oldu) getirdiler.

Ilk tehdit seminerini dinledikten sonra 8 kogusa alindik. Aradan bir kaç gün geçtikten sonra koridorlarda patirti ve çiglik sesleri gelmeye basladi. Ikinci haftanin ziyaretine çiktigimizda koridorda gardiyanlar rastgele tekme tokat tutuklulara girmeye basladilar. Genel bir panik havasi ceza evinde his ediliyordu. Bize atilan bu dayaktan sonra bir takim seylerin bizden istendigini biliyorduk.Derken Karsimiza kol uzat.Neden egri duruyorsunuz? Kürtçe konusuyorsunuz v.b. bahaneler göstererek havalandirmalara saldirdilar. Tek gördükleri tutuklulari koridorlarda dögmeler ortaya çikti.

O dönemde Cezaevi için güvenlik amiri sifatini tasiyan Mevlut Akkoyun isminde havaci bir basçavus idi. Elinde kalind zincirlerlen dolasiyor sayimlara herbirinin elinde dövme aletleri bulunan bir gurup gardiyan ile giriyordu. Bu davranislarinin kurala uymadigini söyleyen tutuklulara <<burada orman kanunu geçerlidir, güçlü olan kazanir>> gibi esas amac ve gayesi ortaya çikan zaaflar sarf ediyordu.

Gün geçtikçe baskilar dozaji artiriyordu. Artik geceleri kogus basmalari baslamis basilan koguslardan tutuklular aliniyordu. Götürüldüklerü koridor kösesinde bayiltilana kadar dövüyorlardi.

Derken birgün kogusumuza gelip esyalarimi dahi toplamama firsat birakmadan alel acele disariya çikardilar, koridora geldigimde nereye götürüldügümü sorunca 35 -Kogusa götürecegiz. Bende kogus degisikli oluyor zanettim derken bir kapidan içeri girdigimde 35 kogus dedikleri yere gelmistik. Burasi sol blok hücreleriydi.

Bu ara 4. kattan çikarilip beton ranzadan (tahta demir yerine sade beton) baska bir sey bulunmayan iki, iki buçuk (2-2,5) ebatinda bir hücreye (4. hücre) konuldum. Subat ayi idi, Hücrede üzerinde oturulacak bir sey bulunmadigindan o soguk havada usumeye baslamistim. Dolasmaktan baska yapilacak bir seyim bulunmadigindan, iki adim ileri iki adim geri gidip gelmeye basladim.

Ilk gece dikkatimi çeken su oldu. Diger hücrelerde bulunanlar siraylan çesitli bahaneler uydurarak koridora çikariyorlar burada dövüyorlardi. Bunlar devam ederken on günüm dolmust., Koguslardan getirilen yedi kisi hücreme konuldu. Hücreler birer kisiye göre yapildigi halde sekiz kisi kaliyorduk, Uyku zamani ise yer olmadigindan üzerimdeki elbiselerin bir kismini tuvaletin üzerine örterek bir kaç arkadasi da oraya yatiriyorduk.

Birgün beni hücreden çikardilar. Koridorda beni bir kenara çekerek, baslarinda iki astegmen olan oniki kisilik bir kafile üzerime çullanip sallapati ellerindeki malzemelerlen (zencir, sopa, kalas, hortum v. b.) dövmeye basladilar. Doymuyor olacaklarki ayagimi falaka tahtasina geçirip bir müddet öyle dövdüler. Basimda oturan astegmenlerden biri <<nasil oluyor Mehdi Zana Kürtlerin belediye Baskani olmak kolay mi?>> seklinde bagiriyordu. bu konusma yeni degildi. Sorguya alindigim ilk günden bu lafi söylemeye baslamislardi. Ve bunu iskencelerine gerekçe yapiyorlardi. Bitkin bir vaziyete iki üç gardiyan sürüklemesiyle hücreme götürüldüm.

Hücre arkadaslarim benim durumumu görünce etrafimi çevirip alelacele yüzümdeki kanlari temizlemeye basladilaer ve ilgilendiler.
Yanimdakilerin benimle ilgilendiklerini gören gardiyanlar hücremin önüne gelerek onlara agiz dolusu hakaretler edip <<bununla ilgilenmeyeceksiniz. Yoksa sizide ayni duruma koyariz >>gibisinden tehdit ettiler.

Olaylar hizli olmaya baslamisti. Ama iskenceden baska birsey degildi. Tutuklulari kisisizlestirmek için yapiliyordu tüm iskenceler. Bu iskence karsisinda tutuklular panik içindeydiler. Geceleri gelen çiglik sesle-
ri bir dakika olsun bizi yatirmuyordu. Öyle bir duruma gelmistik ki dayak yiyecek halde degildik. Hücreden çikarmak için gündüzleri avukatin var idare çagririyor gibi gerekçelerle hücreden çikariliyor ve dövülüyorduk.

Hepimizde su inanç hakimdi; hepimizi burada imha edecekler.

 

Ölüm Orucu

1981 Mart ayinin basinda bir gece sonradan ismi Diyarbakir zindanlarindaki iskencecilerin basi olarak tarihe geçecek olanlardan ESAT OKTAY YILDIRAN yaninda bir kaç muhafizi ve elinde Kurt köpegi ile
içeri girip kirk (40) hücreye birden seslenerek. <<Beni dinleyin ben buraya yeni atanan komutaninizim.Dört yil kadar burada kalacagrimç Bütün söylenen kuralara uyacaksiniz. Benden sonra komutaniniz gördügünüz gardiyanlardir. Onlarin her dedigini yapmak zorundasiniz Ben yukaridan tam yetki ile geldim. Hiç bir merci benim isime karisamaz. Mahkemeler dahi benim dememle hareket edecektir. Istedigim adami saliverir istedigime ceza verdiririm. Hepiniz Türksunuz. Ben Kürdüm diyenler akibetlerini düsünsünler size üç gün müddet.>> deyip gitti.

Bizden istenen ve adina kural denen seyler neydi? Hersey den önce Türk olacaktik, elimizi uzatip coplanacaktik, sirt üstü falaka vaziyetinde uzanacak ve gardiyanlar bizi dövecekti. Bize ana baci küfüredilince biz emiredersin diyecektik. Gardiyan yere tükürünce biz yalayacaktik. Arkadaslarinizi tokatlayin komutu gelince yerine getirecektik. Çene üzeri sürünün denildiginde sürünecektik. Dik tutulan copun üstüne oturun denilecek oturacaktik. Günlerce yemek verilmese istemiyecektik.

Mahkemede iddia makaminin istegi dogrultusunda konusulacakti. Biribirinize binin denildiginde binilecekti. Doktor (!) elbiseli sahis gezdirilince biz iyiyiz diyecektik. Iskanceler sirasinda herhangi bir vaka oldugunda yere düstüm denilecekti. Laik denilen devlete zorla dua okunacakti. Istersen baska dinden ol, gene okuyacaktin. Ve daha niceleri sayabilecegimiz adina kural (!) denen ve birakin çagdas toplumlari, en barbar dönemlerde dahi insanlardan istenmeyen bu yüzkarasi uygulamalar yeni gelen idarenin gerçek niyetini bize gösteriyordu.

Iskenceci yüzbasi gittikten sonra tutuklular karsi karsiya bulunduklari ciddi durumu degerlendirip 14 arkadas kendilerini feda edip iskencelere karsi aktif eyleme geçme karari aldilar. Bu arkadaslardan biri karari bize su sözlerle açikladi. <<Biz ölüm orucuna baslama karari aldik. Isbasina gelen yöneticilerin hepimizi iskence
ile imha karari aldiklari açiktir. Bu genel ve kitleye yönelik olan iskencecileri durdurmak, yüzlerce arkadas ölecegine bizler böyle bir eylemle ölüme gitmemizin yaratacagi etkiyle cezaevi genelinde uygulanan iskenceler durdurulabilinir inancini tasimaktayiz. Bu andan itibaren (4 Mart 1981) eyleme baslamis bulunmaktayiz. Bu iskence durdurulmadan eylemimiz sürecek ve belki de ölecegiz…..Bize güvenin ve desteginizi, kisiliginizi, onurunuzu koruyarak bize güç verin.>> Bu konusmayi gardiyanlar idareye haber etmislerdi.

Bize verilen üç günlük süre kaldirilmis ve gardiyanlar denilen iskenceciler büyük bir kinle saldiriya geçtiler. Geceleyin alt kata bulunan idam cezasi almis iki arkadasin hücresinin önünde kalaslarla toplanip bu arkadaslara hitaben kahkahalar arasinda <<sizi idam edecegiz ve hepinizi biz çekecegiz>> gibi laflar kullanarak ellerindeki sopalarla onlari dövmeye kalktilar. Tabi diger hücrelerede saldiriyi ihmal etmediler. Ertesi sabah ölüm orucuna girenlerin hepsini birinci kata ikiserli olarak hücrelere yerlestirdiler bizi birinci kattan üçüncü kata çikardilar. Bu düzenlemeden sonra dayak atmaya agirlik verdiler.

Eylemin devam ettigi günlerde doktor (!) gelip ölüm orucuna girenleri kontrol ediyor onlarin durumunu idareye rapor ettikten sonra, idare ona göre iskence ediyor, ve onlari eylemlerinden vazgeçirmeye çalisiyordu.

Diger katlarda da dayak ve diger iskence yöntemlerinin yaninda bir kisiye göre hazirlanmis hücrelare 20- 30 kisi doldurarak bu yolda da tutuklulara eziyet çektiriyorlardi. Ekmek yiyecek verilmiyordu. Açlik, yokluk, pislik, öyle bir seviyeye gelmisti ki tutuklular dayak yediklerinde dahi bagiramiyorlardi. Bit salgini hat safhada idi.Firsat buldukça kendilerini bitlerden arindirmaya çalisan tutuklular her defasinda 100,, 150 tane rahatlikla öldürüyorlardi. Gardiyanlar zaman zaman bitleri kibrit kutularina doldurup götürüyorlardi.ne yaptiklarini bilmiyorduk. Özellikle kisin soguk sifirin altina düstügünde kaloriferler hiç yanmiyordu. Bu durum aylarca sürerdi. Ekseriyetle kaloriferler Nisan mayis aylarinda yanardi.

Bir gece cezaevinin o dönemdeki müdürü olan Alaattin Bayar (Binbasi) yine pesine taktigi gardiyanlarla gelip kat kat gezdi. Dördüncü kata ki hücrelerde tutuklular üstüste yigdirildiklarindan teprenme olanaklari dahi yoktu. Binbasi adam dövdürmek için kapilari açtirinca gardiyanlar 2 tutukluyu disari çikardilar. Binbasinin içkili oldugu halinden belliydi. Yere düsen tutuklulara hitaben söyleyin ulan Türkmusunuz, Kürtmusunuz diye bagiriyordu.Tutuklular ses çikarmayinca giderek hirçinlasiyordu. Ve adeta çilginlar gibi hareket ediyordu. Tekmelerle çocuklarin kafasina vuruyordu, vuruyordu. Her vurusta oh cekip tatmin olmaya çalisiyordu. Birkaç dakkika sesler kesildi. Katimiza geldigini gördüm. Hücremin önünde durarak biz böyle yapariz deyip küfürler savurmaya basladi. O anda bir gardiyan gelip <<Komutanim yukarda vurdugunuz tutuklunun kani durmuyor deyince binbasi telas içinde orayi terk etti.

Dayak günlük yasantimizin bir parçasi olmustu. Günde enaz iki defa mutlaka tüm tutuklular dayaktan geçiriliyorduk. Bu dayak ve iskenceler sabah aksam bizzat iskenceci yüzbasi Esat denetliyordu. Tatmin olmadigi günlerde geceleri (gece yarisindan sonra ) da gelip gardiyanlara iskence yapmalari hususunda talimat veriyordu. Gardiyanlar da yerine getiriyordu.

Binbasinin gece gelisinin ertesi gün sabahleyin yüzbasi Esat gelerek beni hücreden çikardi, ikinci katin ön salonuna getirildiigimde iskenceci Esat ve alti gardiyan ellerindeki cop ve sopalarlan üzerime saldirdilar. Yüzbasinin talimati üzerine ayaklarimi falaka agacina baglayarak dövmeye basladilar. Ben dayak yerken iskenceci Esat dört köse oluyordu. Bu dayak esnasinda üst çene yan dislerimden biri kirildi. Yüzüm gözüm kan içinde idi. Yari baygin bir hale düstükten sonra Yüzbasi beni hücreme götürmelerini söyledi. Ayaga kalkip yürüyecek halde degildim. Gardiyanlar ayaklarimdan çekip yerden sürükliyerek hücreme götürdüler. Hücreme getirildigimde ellerim tutamiyacak halde oldugundan elbiselerimi hücre arkadaslarim biryandan çikarmaya çalisiyor bir yandanda içinde bulundugum halime gizliden gizliye agliyorlardi.

Bir saat sonra tekrar iskenceci yüzbasi Esat gelip Hepimize seslenerek 'Ben bu isin kursunu gördüm, kitabini okudum. Siz bu isi ongün bir ay bilemedin iki ay götürürsünüz. Ben hepinizi Türk yapana kadar bu isin pesini birakmiyacagim. Sakin olaki disarda ki bazi mihraklardan medet umayiniz. Biz Türküz. Türkün Türkten baska dostu olamaz. Türkten baska bütün Dünyanin anasini s..riz' gibi anormal insanlarin dahi yapamiyacagi bir konusma ve tehdit savurarak çekip gitti. Hemen pesinden Gardiyanlar içeri girerek bizleri zorla hücrelerden koridora çikardilar. Ne kadar esyamiz varsa hücrelerden disari attilar. Kirilacaklari kirdilar kitaplarimizi defterlerimizi yirtilar. Sigara, kibrit, çakmak, kalem, ve tezbihlerimizi kendilerine aldilar. Oguzbeylerinin talanci karekterlari bir kez daha kendini gösteriyordu. Zaten o günden sonra sigara yasagi konmustu.

Günlük uygulanan hücre hücre disariya çikarilip dögülenlerin disinda, gözlerine kestirdiklerini tek tek çikarip zencirlerle ayaklarini baglayip bas asagi projüktör demirine asiyorlardi. Ve coplarla kalaslarlan dayak atiyorlardi. Nitekim bu yöntem sonucunda Cemal Kiliç’ a atilan dayak sonucun da gece durumu fenalasti. Zaten
bir deri bir kemik kalmisti. Haber verildiyse de, hastahaneye kaldirilmadi. Sabah götürüldiysede Kurtulamiyarak sehit oldu (bu olay 1982 yilinda olan bir olaydi).

1981 nisan ayiydi. Bir gece saat 01 de gardiyanlar bütün katlara dolmustu. Baslarinda subaylar vardi. Basla, emriyle gardiyanlar demir, çubuk, cop, kalas v.b aletlerle dayak atmaya basladilar Bizim 4. cu kata sira gelmisti. Burada ki arkadaslar birden ve toplu olarak seslerini disariya ulastirmak için HAWAR diye bagiriyorlardi. Bütün katlar o anda tek bir sesle zindanin derinliklerinden halka seslenerek hawar diyorduk. Çünkü biliyorduk ki bu yoldan baska sesimizi disariya ulastiracak baska bir yol yoktu.

Toplu bagirmamiz karsisinda korkakliklarini göstererek toplu olarak panik içinde kaçtilar. Ogüne kadar suskun olan tutuklularin bagirmasi onlari öyle ürkütmüstük korkak insanin davranisini panik içinde kaçarak gösterip gittiler.

Ertesi gün susuzluk had safhaya varmisti. Gardiyanlar su istiyorsunuz deyip daha evel karistirdiklari deterejanli suyu tutuklularin üzerine döküyorlardi. Küfürler ediyor, kahkahalarla <<alin için, daha ne istiyorsunuz nankörler>> deyip bagiriyorlardi.

Ekmek bir kaç günde bir üzerimize atiliyordu. Yemekler getiriliyor, gözlerimizin önünde tuvalet deliginde asagi dökülüyor, bize verilmiyordu.

Bir gece koridor basinda önce ayaklarin sesi geldi. Sonra dört kisinin çirilçiplak yan hücreye konuldugunu gördüm. Kim olduklarini ögrenmek için duvara vurup sordum. Ama okadar dayak yemislerdi ki konusacak halde degilerdi. Ertesi gün bunlarin devrin üç milletvekili ( Bunlardan biri Devlet Bakani olan 65- 70 yaslarinda bir sahisti ) ve digeri avukatti. Bunlar gördükleri iskence gördükleri iskence-sonradan getirilen elbiselerinden anlasiliyordu. Çünkü elbiseler kan içindeydi. Bunlarda diger tutuklular gibi günlük dayaktan nasiplerini aliyorlardi. Öyle bir hale gelmislerdi ki kendi dayagimizi unutmustuk. Onlarin yasli olmalaridan dolayi dayak yediklerinde çikardiklari sesler yüregimize hançer gibi saplaniyordu.

Geceleri yatma diye bir sey yoktu. Nöbetçi gardiyan eline aldigi bir sopa ile önüne koymus oldugu tenekeye vuruyordu. Ayrica <<Co>> adindaki kurt köpegi zencirle pencereye baglanirdi. Karsisina ulasamiyacagi bir köseye bir et parçasi atilirdi. Köpekte ulasamadigi için sabaha kadar havlardi böylelikle bizide yatirmazdi uykusuz birakirdi. Özellikle uykusuz birakmak için bu yönteme bas vuruyorlardi.

Ölüm orucunun giderek uzamasi idarenin panige kapilmasina sebep oluyordu. Buda idarecileri yeni yöntemler bulmaya zorluyordu. Doktor elbisesi giymis hipokrat yeminini unutmus sahis sik sik gidip gelmeye baslamisti. Ölüm orucundakilerine atilan dayaklar sirasinda artik onlardan ses çikmaz olmustu.

Ölüm orucundakilerden Ali Erek bir gece alinip götürüldü. Götürülen yerde kendisine zorlan yedirlen kuru ekmek burusmus yemek borusunu kesmesi sonucu bogazi parcalanmis. O haliyle tekrar getirip tekbasina bir hücreye attilar. Garip bir inlemeden baska ses çikarmiyordu. Bu inleme iki gün araliksiz sürdü. Ve ikinci
gece (gece yarisi) sesi kesilince gelip götürdüler. Ali Erek beton ranza üzerinde can vermisti (sonradan kesin ögrendik.)

Ertesi gün dördüncü katta ki hücrelerdeki arkadaslari önce koridora çikardilar sonra bu insanlari bir hücreye doldurdular, bir hücreye altmisbir (61) iken diger hücrelere ellinin üzerinde insan doldurulmustu.

Iki (2) metre genislik bir buçuk (1,5) metre uzunlugundaki bir hücreye altmis insanin yerlesmesi nasil olur? Düsünülmeli geceleyin balik istifi gibi üst üste yigilan bu insanlar inleme sesleri sabaha kadar sürüyordü. Yemek, uyku, su zaten yoktu. Var olan bir sey vardi yönetim bizi yok etmek istiyordu. Bizlerde inadina yasiyorduk. Bitlerle, farelerle kucak kucaga, aç, susuz, sigarasiz da olsa yasanilmali diyorlardi tutuklular.

Birinci kata ölüm orucunda olanlar vardi. Onlarin durumu içaçici degildi. Onlardan biri ölmüstü. Ama yönetim dahada can istiyordu. Ve baskilarini yogunlastiriyordu. Bu kez tek tek götürülüp çesitli psikolojik iskencelere maruz birakiliyorlardi. Ve eylemlerini birakmalari isteniyordu onlardan. Bu yöntem bir müddet denendi. Ama kar etmedigini gören yöneticiler eylemin (ölüm orucunun) 43 gününde yüzbasiyi gönderdiler. Yüzbasi bize <<sizden bir sey istemiyorumç dedi ziyarete çikarken siraya girin disiplin kurallarina uyun eylemi birakirsiniz dediklerimin disindan sizden bir sey istemiyorum.>> dedi Eylemdeki arkadaslar kitle önünde verilen bu sözü kabul edip eylemi biraktilar.

Ne var ki ilk gün verdikleri sözün üzerine ilk gereken tibi müdahele yapilmadigini görünce yalan atiklarini anladik. Dördüncü gün gelip hücremizin kapisina dayandilar. Eskiden istediklerini gündeme getirip dayak atmaya basladilar.



Sahte Mahkemeler

Yine eylemin sona erdigi gün PKK ana davasinin mahkemesi açilmisti. Iskenceler son hadindeydi. Aç, susuz sürekli dayaklarin yipratigi insanlar gece 02 de mahkemeye götürülmek üzere koridorlara çikardilar.
Tarih 21 nisandi. Tutuklularin üzerinde yirtik elbiseler, kimisi ayakabisiz, bitler açikta üzerlerinde tür atiyordu. Öyle bir haldeydilerki bazi askerler dahi bu durumlarindan etkilendikleri davranislarindan belli oluyordu.

Mahkemeye çikanlar cezaevindeki iskencelerin durdurulmasi, can güvenliginin saglanmasi mahkeme heyetinden istemislerdiç Mahkeme heyeti <<bizi ilgilendirmez>> deyip kestirdi atti. Ikinci günde ceza evindeki iskeceleri içeren ve durdurulmasi isteyen dilekçe bir tutuklunun sortunun içinde gizlenerek götürüp mahkeme heyetine verildi. Dönüste mahkemecilerden bir grup geri getirilmedi. Bize öyle bir giristilerki sanki mogol muharebesindeydiler. Hepimizi bayiltincaya kadar dövdüler.

Mahkemeden getirilmiyenler karsi hücrelere götürüldüklerini duyduk. Karsi hücrelerin birinci kati pislikle (tuvalet pisligi) doldurmuslardi. Arkadaslarin var olan elbiseleride üstlerinden alinarak çiplak bir vaziyete bu pisligin içine atmislardi. Kendilerine ya kural(!)lara uyarsiniz yada ölünceye kadar burdasiniz>> gibi tehditler savurulmus. Daha sonra içlerinde bulunan evli bir arkadasi çiplak bir vaziyete koridora çikarmis. << ya kuralara uyarsin yada karini da senin haline koyup buraya getiririz>> demisler. Arkadasta kadinlar kogusunda bulunan esinin, içinde bulunan durumunu görmemesi için uymayi kabul etmis. Digerleride birkaç gün sonra eylemi birakip tekrar bizim bulundugumuz hücrelere geri getirdiler.

Karsi hücrelerin ise yaradigini gören iskenceciler Mahkemeye çikanlari oraya götürüyorlardi. Dönüste “Yemen “ olmustu. Giden gelmiyordu. Gelende eylemi birakarak geliyordu.

Tutuklularin mahkemelerde (!) kolordu ve mahkeme heyetlerine iskencelerin durdurulmasi yönünde
yapilan çagrilarda olumlu bir netice alinmiyor, söylenene kulak dahi asilmiyordu. Kolordu ve Mahkemeler ceza
evinin durumunu gayet iyi biliyorlardi. Hata birlikte hareket ediyorlardi. Mahkeme dönüslerinde tutuklularin
yedigi dayaklari hiçbir kalemin dökemiyecegi inancindayim. Nihayet 24 Mayis tarihinde tutuklular kurala uyacaklarini söylemek zorunda kaldilar.

Durumumuzun mahkemelerde sik sik dile getirilmesi sonucu birgün idarecilerden biri gelip <<mahkemeleride aciz ediyorsunuz istikakin budur,>> Biz madem istikak budur diyorsunuz. O halde bize paramizla ekmek aldirin dedik. Kabul edip çarsidan ekmek getireceklerini söylediler. Alacagimiz ekmegin sayisini bildirdik. Iki gün istedigimiz miktarda ekmek geldiysede, daha sonraki günlere istegimizin disinda her hücreye sekiz on ekmek fazla getirmeye basladilar. Biz paramizin olmadigini, fazla gelen ekmekleri alamiyacagimizi söylediksede ,bize su cevabi verdiler. << aciz dediniz size ekmek aldirdik simdide fazladir istemiyoruz diyorsunuz siyaset yapiyorsunuz getirdiigimiz ekmekleri almak zorundasiniz,>> denildi. Bize zorla satilan ekmekler her tarafi doldurmustu. Biz istememekle siyaset yapiyormusuz. Bu hangi mantiga sigardi, anliyamiyorduk.

Derken ilkin paramizla aldigimiz çarsi ekmegi kesildi, sonra karavanadan gelen ekmek. Dört kisiye bir
Ekmek, oda bazi günler verildi, bazi günler hiç verilmedi. Verildiginde de yüzümüze firlatilarak veriliyordu.
Yemek ise bes kisiye bir tabak sicak sudan ibareti. Sular bilincli kesiliyordu unutmadigim bir gerçegi anlatmak
istiyorum. Iki gün iki gece hiç su verilmemisti bana. Susuzluktan agzim dilim kurumus, dudaklarim çatlamis bitkin bir vaziyete beton üzerinde yigilmis tek basima yatiyordum. Hücremde gece saat dokuz siralarinda yanimdaki duvardan vurdular. Kendimi parmakliklara zor ulastirdim yan hücredeki arkadaslar bana bir kasik su uzatmislardi. Aldim içtim. Içtim. Diyorum. Ama su bogazima ulasmamisti. Susuzlugum dahada arti sabaha kadar uyuyama-
dim. Baska su olup olmadigini sorunca yagmur borusundan sizan borunun kenarindaki bir çukurdan su aldiklar-
ini benim payima bir kasik düstügünü söylediler.

Mayis ayinda mahkememiz vardi. Mahkemeye sunulmak üzere 24 sayfalik bir dilekçe (Savunma) yazmistim. Gelipdilekçemi yirtilar. Mahkemeye çikmadan önce bu yöntemi (susuz birakma) sistemli olarak devam etirildi.

Egitim adi altinda sistemli iskence yapiliyor, saatlerce tek ayak üstünde bekletiliyorduk. Aylarca günde on ondört saat kipirdamadan zorlan ezberletilen marslari söyleterek bekletiliyorduk. Zaman zaman gelip
tutuklularin eline beser sigara almalarini istiyor, ve bes sigarayi birden yaktirip içtiriyorlardi.Zaman zaman sigaralari yaktirmadan tutuklulara yedirmeye çalisiyorlardi. Bazen daha rahat iskence yapmak için revire götürülecegiz diye disari çikarip koridorda revir kapisina kadar dövüyorlardi. Revire vardigimizda Doktor gelip alayli <<tansiyon yükselmis>> deyip dalga geçiyordu. Bu dönemde revire giden herkes hastaligi ne olursa olsun uyusturucu tabletlerin disinda birsey vermiyorlardi.

Dört aydan sonra havalandirmaya çikarildik. Havalandirmada çeneüstü sürünmemiz için durmadan dö-
Vüyorlardi. Ben yapamiyordum. Yedigim dayaktan her tarafim morarmisti. Agzim kaniyordu. Dönüste tekrar arkadaslar beni omuzluyarak tasidilar. Birara geçirdigim disk kaymasi tekrar nüks etmisti. O günden sonra kalkamiyordum. Dayaklari sirt üstü yatigim yerden ayaklarimi demir parmakliklardan disari çikartilarak yiyiyordum.

Gelen paramiza elkonuyordu. Bununla yazi makineleri ve boya aliniyordu. Bu boya ile duvarlara ve hücre içlerine irkci-söven sloganlar yazdiriliyordu. Osmanlilarin yaptigi çirkinlikler ve barbarliklar böbürlene böbürlene duvarlara yazdiriliyordu. Tabulastiriliyordu. Kantinden getirilen esyalar bize zorlan satiliyordu. Karavanadan çikan kuru yiyeceklerden ve (helva, peynir,zeytin, reçel v.b) bize parayla satiliyordu.

Avukatlar gelmeye baslamisti. Çikarildigimiz zaman önce bir meydan dayagi çekiliyor ve <<avukata gelmemesini söyleyin>> diyorlardi. Biz avukatin karsisina çikarildigimizda yirmi saniye kadar gösterilip geri çektiriliyorduk. Dönüste görüsme yerinden hücrelere kadar gelinceye deng yerden süründürülerek getiriliyorduk. Hücreye konulmadan yine dayagimizi yiyip hücreye konuluyorduk.

Yil 1982 iskence vahseti doruktaydi. Tutuklular tüm kuralara uydugu halde baski yöntemlerine her
gün yenileri ekleniyor. Bunlardan birini örnek vereyim. Bir kogustan getirilen iki zayif sahsiyetli unsuru dördüncü katta tek basina bulunan arkadaslarin gözü önünde cinsel temasta bulunmaya zorluyorlardi. Bu dönemlerde mahkemelerde süçü kabul ettirmek, diger bir deyisle itiraf ettirmek için hertürlü maddi ve manevi iskence yapiliyordu.

Biraz mahkemelere gidis gelisleri uygulamalara deginmek istiyorum.

Sabah erkenden aç karinla bulundugumuz yerden alinip salona götürülüyordük. Arama adi altinda türlü eziyetlere maruz kalirdik. Örnegin elbiselerimizin çikartilmasi, yani anadan dogma soyunma, küfür dayak v.b. eksiksiz yerine getirilirdi. Ara salona alinir alinmaz arkadan elerimiz kelepçelenir, yüzümüz duvara basimiz yere
egik hiç kipirdamadan saatlerce durdurulurduk. Kelepçelerimiz o kadar sikilirdi ki ellimizden kan gelmediginden
mosmor olurdu. Bütün mahkemeciler salona doldurulunca coplar kalaslar basimiz üzerinde oynarken çesitli marslar okutulurdu. Mahkeme saati gelinceye kadar böyle devam ederdi. Sira sayima gelince (mahkemeye gideceklerin sayimi) copla kafamiza vurarak saydiriyor dis avluya çikariyorlardi. Burada bekleyip ve en fazla yirmi kisi alabiiecek tümden kapali, adina cenaze arabasi dedigimiz arabalara ortalama olarak 60- 70 kisi üst üste doldurulurduk, bizimle beraber arabaya bir gurup gardiyanda binerdi arabanin içi hava alsin diye bir basin geçemyecegi ölçüde olan delik, arabanin içine giren gardiyanlar tarafindan disariyi seyir etmek için kullaniliyordu. Küfür dayak hakaretler mahkemeye varincanaya kadar sürerdi. Buna ek olarak bazilarimiz gardiyanlarin sandelyeleri olarak kullaniliyorduk. Yani mahkemeye varincanaya kadar arabada hep sirtimiza dayak zoruyla oturuyorlardi. Mahkemede konusmamamiz için tümümüz tek tek coplanarak tehdit ediliyorduk. Özellikle mahkemede aleyhimize söylenen beyanlari karsi konusmamiz engeleniyordu.

Genel dayak ve hakaretten baska içimizde bir iki kisi kurban olarak seçilir ve çogunluktan ayri bir dayak faslina tutulurlardi. Bunklara diger tutuklulara küfür ve hakaret etmeleri için baski yapiliyordu. Tabi arabadan inerken kurban seçilenler baygin halde arabadan indirilirdi. Arabadan indirilen atmisi (60) askin tutuklu durusma salonuna yapisik küçük bir odaya sikistiriliyorduk. Daha dogrusu istif ediliyordu. Tabi buradaki dayak fasli isin cabasi idi.

Nezaret denilen bu küçük odada yere çöktürülür baslarimiz yere egik bekletilirdik. Gardiyanlar tutuklulardan bir kaçinin sirtina uzanir, ayak topuguyla kurbanin kafasina topukla tempoli vururdu. Tabi tutuklunun kafasindan kan gelinceneye kadar. Kan akinca bu kez ikinci kurban kani yalamasi için zorlanirdi.

Uygulanan iskenceler arasinda bir uygulama vardi ki bugün bile anlatirken yere bakmak zorunda his ediyorum kendimi. Söyle ki durusma salonuna gelen ziyaretçilerimizden özellikle bayanlar seçilir ve hangi tutuklunun akrabasi oldugu tespit edilirdi. Bundan sonra o tutukluya yüklenilir agiza alinmiyacak küfürler edilirdi, falanca <<gelen su ismindeki kadin senin annen mi? Bacin mi? Onun surasi…..>> denilecekti. Çirkefli küfürler savrulurdu. Kisacasi yapilan bu insanlikla bagdasmayan davranislar yedigimiz dayagi soluyarak çildirabilmemiz için elden gelen her türlü sadistligi asan ve günümüzde ismi bile henüz bulunmayan bu davranislar, Demokirasi, kardeslik ve insanlik adina yapiliyordu. Baris ve kardesligin teesüsü için uygun bir davranis biçimi bulunmustu. Ilerde bu davranisin semeresinide alacagimiza inaniyorum. Isin en ilgini ve aci yani bize uygulanan bu baski ve iskenceler, durusmalari yürüten savci, yargic ve diger görevlilerin gözleri önünde cereyan etmesiydi.

Durusma salonuna kelepçe ile girer tek tek otutulurduk burada elimiz çözülmeden karsi duvarda panoya gözler dikilir ve hiç kimildamadan saatlerce bekletilirdik. Bu bekleyis esnasinda yine basimizdaki gardiyanlar keyfi coplamalar ve tehditler sürer. Mahkeme heyetinin gelmesinden bes dakika önce kelepçeler cözülürdü.

Durusma yoklamayla baslardi, tutuklular cezaevinde yolda (arabayla gelirken) mahkeme salonunda yapilan iskenceler tehditler, açlik, susuzluk, iftira suçu kabulenmeye zorlanma v. b. durumlari söz konusu edince her defasinda kizarak bizi ilgilendirmez. Biz karisamayiz seklinde azarlanirlardi. Heyetçe ayni uygulamalar avukatlara da yapilirdi. Israr eden olursa ilkin mahkeme salonundan atilitdi. Bir iki gün sonrada yanimiza cezaevine getirilirdi. Tutuklu olarak avukatlara ayni muamele yapilirdi hemde savunmus olduklari saniklarin yanina getirilerek adata bakin sizi savunan adamada iskence yapiyoruz dercesine hareket ediyorlardi. Nitekim Avukat Hüseyin Yildirim bunlardan birisiydi.

Durusma bittikten sonra hakimlere karsi konusan kisi dövülmeye baslanirdi. Mahkeme salonunda kelepçeler takilir ve yan nezarethane denilen odaya alinirdik. Orada konusan sahis yere yatirilarak temiz bir dayak atilirdi. Arabaya bindikten sonra arabada da dayaklar devam ederdi. Bizi biribirimize düsürmek için <<bu arkadasiniz konusmasaydi sizi dövmiyecektik>> dedikten sonra konusan arkadasa dönerek <<konusmasaydin bunlari dövmezdik>> gibi kendilerince politika yapiyorlardi. Biz arabaya binmeden durusma yargiçlari cezaevi yetkililerine telefon ederlerdi. Ve cezaevinin durumunu anlatigimizi söylerlerdi. Gerekeni yapin diye tavsiyelerde bulunuyorlardi. Biz arabadan iner inmez salonda adam basina iki üç gardiyan beklerdi. Verilen emirle dayak atmaya baslardi Tabi ikinci komut dur deyinceye kadar devam ederdi. Komutan kendini tatmin etmek için gözüne kestigi tutukluyu döverdi. Mahkemeden dönen kafilede ben olursam subaylarin hedefi ben olurdum. Beni vurduklarinda büyük bir haz duyuyorlardi. Eger beni vurma zevkine erismiyen bir subay olsaydi. Mutlaka bir bahaneyle beni dövme yo-
larini arardi. Ya sayim esnasinda ya arama esnasinda yada avukata ve benzeri yerlere gidis gelislerde, döverlerdi.
hiç unutmam, bir 35 kogus hücrelerindeyim. O gün arama yapildi. Yeni üç astegmen birde tegmen gelmislerdi.
Aramada bütün elbiselerimizi yirtilar. Yatak yorgan üstümüze dagitildi. Hiç birsey saglam kalmamisti. Aramayi yöneten astegmen beni fark edince diger astegmenleride çagrirarak sirayla beni dövdüler. Ben o anda dayagi degil yapilan tahribati nasil düzeltecegimizi düsünüyordüm. Bu durumlar tekrarlanan olaylardi.

Yine mahkemeden geliyordum. Kantinin yaninda kelepçeli bekliyordu. Yan koridorda iki subay ve bir
çok gardiyanin kahkahalari gürültüleri arasinda feryat çigliklari sesleri geliyordu Baktigimda iki tutuklu çirilçiplak soyulmus, makatlarina sigara yerlestirilmist. Duman çikiyordu. Sigara atesi makatlarina yetismisti ki bagirip kivraniyorlardi. Insanin tahamül etmesi imkansizdi. Gardiyanlar o kadar siki ve kiskivrak yakalamislardi ki sadece aci ve feryatlarla haykirabiliyorlardi.Isin en ilginç yani orada gardiyanlar, subaylarla bu yaptiklarindan haz duyuyorlardi. Hücreye geldigimde o gün hep düsündüm.

Insan oglu var oldugu günden bugüne gelisi gecirmis oldugu evreler gelismeler bugünku düzeye gelisi
hangi emeklerden geçtigi insanlik ugruna kendini feda edenler insanin rahatlamasi için yaratigi teknik imkanlar.
Hastaliklara çare bulmak için kendini feda edenler. Dünya insaninin irklar arasi kavgalarin kalkmasi. Insanlarin
kaynasmasi için çabaliyanlar. Daha güzel bir dünya yaratmak. Dünyanin basina bela olan irkçiligi, sömürünün
kalkmasi için hayatlarina çesitli protesto yöntemleriylen son verenleri, bugünü yaratanlari düsünüyordüm.

Birde burada ki insan oglunun aklin hayalin almadigi, akil almaz insanlik disi bu vahsete isim bulamiyordum.

Ancak içimde onlara siz busunuz, iste baskada sözüm yok dedim.



Türlü Iskenceler

Derken Mart 1983 te cezaevi yogun bir iskence kiskacina aliniyor, mahkemelerde konusanlar çok agir bir sekilde dayaktan geçiriliyor bu yeni saldiriyla bereber koguslari dagitmaya ve yeni bir ispiyon agi olusturmaya basladilar.

Daha ileride özel bir baslik altinda yine kogus yasantisindan kesitler yazacagimdan su anda deginmiyorum.

Ayni dönemde savunmalarla ilgili olarak sahsima yapilani özetliyeyim. Zaten dar olan savunma olanaklarindan bende payima düsen zorlugu çekiyordum. Savunma yapmamam için her yola bas vuruldu. Davamiz savunma asamasina geldigi günlerde hücreden alinarak cezaevinde özel bir baski altinda tutulan 12 kogusa götürüldüm. Bu kogusa bizden bir kaç ay önce 35 kogustan (hücreden) getirilen arkadaslardan olusmustu. Burada iken tam savunma günlerimiz yaklasmisti. Bu kez 36 kogusa götürüldüm. Yani 36 kogus denilen sag blok hücrelerine alindim. Ongün sonra oradan alinarak sorusturma denilen fakat aslinda iskence yapilan yere götürüldüm.

Sorusturmaya alinmam nedeni yakalanan silahlarla ilgiliydi. Gider gitmez, ifademi verip gerekeni yaptim. Ilk gittigim gün isim bitmisti. Geri getirilmem gerekiyordu. Ama her nedense üç hafta orada bekletildim. Orada iken görevlilerin iskencelerine maruz kaldim. Bir tatmin tahtasi gibiydim. Hiç bir sorgulanma durumu yokken, eski seyler söyleniyor bu nedenle hertürlü hakarete maruz kaldim. Ikinci kez sorusturmaya alindigimda bir degisiklige, gelismeye tanik oldum. Buda iskencelerin dahada gadarca yapilmasiydi. Hiç nefes aldirmiyorlardi.Yapilan hücrelere insanlar alinir. Su bosaltilir ve sabahlamalari saglaniyordu uçaklasma dedikleri çarmiha geriliyorlardi. Insanlarin uyumalari belli bir saate kadar engeleniyordu. Yogun bir dayaktan geçiriliyorlardi. Saat 02 de 03 de sol kol üzerinde olmak kosuluyla yatmak mümkün oluyordu. Bu esnada ufak bir kipirdama görevlilerce derhal dayaklan cezalandiriliyordu

Aslinda polisin iskence odasindan önce yaptigi iskence tutuklularin bekleme odasinda asker gardiyanlarin sürekli yapmis olduklari coplamalar çiglik ve bagirma sesleri, tirnak basmalar yerden süründürmeler, açlik, susuzluk yirmidört saat durmadan yapmis olduklari uygulamalarin yaratmis oldugu bunalim ister istemez tutuklu oradan kurtulmak için bir an önce siram gelsinde ne olursa olsun imzalayip buradan kurtulayim düsüncesi hakim oluyordu. Ondandir ki çogu iskence odasina alininca askiya alinip elektirik verilir verilmez. <<durun ben istediginizi imzaliyayim>> derdi. Ve çogu kendisine iftira atarak ne oldugunu bilmedigi metni imzalayip gidiyorlardi.

Bu arada iskencelerden yüzüm gözüm sismis ayaklarim ayakabiya girmiyecek durumuna gelmis ve saglik durumum görülür bir sekilde bozulmustu. Buda oradakilerini tedirgin etmisti beni cezaevine gönderdiler.

Cezaevine getirildikten üç gün sonra mahkemeye çikarildim. Tüm olan biteni anlatim. Buna karsilik yapilan tek anlamli sey savunmami yapabilmem için bana bir haftalik süre tanimalari oldu. Bu süre içinde genisçe anlatigim zaman yoklugu içinde bir süre dayak altinda ancak ondört sayfa savunma yapabildim.

Savunmamla ilgili bir baska eylem kalmisti. Cezaevi idaresi mahkemeye çikmadan önce metinleri (sa-
vunma metinlerini) toplardi Bu yetkiyi kimden ve ne amacla aldiklari bizce malum oldugu gibi bir dayanagi da
Yoktu. Amaç savunma metnindeki gerek mahkemenin gerekse cezaevi idaresinin hesabina gelmeyen bir takim
Yerleri çikarmakti.Bunlar bazen Kürt halkinin varligi bazende yapilan iskencelerin anlatisi idi. Her nedense bu ve buna benzer konular onlari çok rihatsz ediyordu. Hata kendi savunmamda Kürt oldugumu Kürtlerle ilgili yazilar yazdigim için mahkemeye çiktigimiz sabahi bazi subaylar bu rihatsizliklarini hem bana hemde Kürtlere küfür ve hakaretler savurarak dile getiriyorlardi. Nitekim mahkeme dönüsü, hepimiz dayaktan geçirildik.

1983 Agustos ayi baslarinda bulundugumuz 12 kogus dagitildi. üçer beser kisi olarak koguslara dagitildik. Ben tek basima altinci kogusa verildim. 6 kogus kapisinda durdurulup kogus gardiyaniyla beraber bes gardiyan tarafindan arama bahanesiyle esyalarim karistirilmaya baslandi. Elbiselerim parçalaniyor bir yandanda dayak yiyiyordum. Dayak sirasinda basima vurulan bir cisimle kendimi kayip ettim. Gözlerimi açtigimda basimdakiler bir yandan beni soymaya çalisirken bir yandanda küfürler savuruyorlardi. Ellerim ayaklarim mosmor kesilmisti. Ben düstükten sonra gardiyanlardan biri subaylara haber vermisti. Gelen astegmende küfürler savurarak beni kogusa itikten sonra kogusa yönelik su hitapta bulundu.<< Kimse bununla konusmasin.>>

Kogusa girdigimde herkes ayakta çit çikaramiyordular. Don katiyla esyalarim kucagimda yere çömelmis etrafima bakiyorum tanidik varmi yokmu diye. Gardiyanlar kapiyi kapatiktan sonra çekip gittiler. kogus arkadaslari hemen beni yataga oturtular. Mazgaldan gardiyan gördü. Küfür ederek <<ben birazdan size gösteririm>> dediginde ben yüzümden dayak yiyeceklerini düsünerek bayagi üzülüyordum.Çünkü kogus icindekiler sürekli gözleri mazgalda olacaklari düsünürler gardiyan yanina biekaç arkadasini alarak tutuklulari havalandirmaya çikarir yere yatirilir ayaklar onbes santim havaya kaldirirdik, ardindan kogusun içinden birkaç unsur seçilir. Karsi karsiya getirilir ve onlardan biribirlerini tokatlamalari istenirdi. Arkadaslarini tokatliyan kurtulur digerlerine ise lagimdan çikan insan pisligi yedirilmeye çalisilirdi. Cezalandirma yöntemlerin en agirlarindan biride gardiyan kizinca dört bes gardiyan daha çagririr ve gözüne kestigi birkisiyi önce soyar sonra tutuklunun ayaklarindan tutularak feryat çigliklari arasinda makatina cop sokulurdu. Tutuklu bayilinca kirlenen cop getirilip tutuklulara yalatilirdi.

Havalandirma iskence sonrasi bitince kogusa alinirdik. Yikanmak yasakti. Içeriye girilir girilmez tekrar
nizami siraya girilir. Yemek gelinceneye kadar mars söylenir yürüyüs yapilirdi. Sigara molasi yoktu. Istirhat yoktu Zaten kimse böyle birsey düsünemezdi. Tutuklularin o anda düsündükleri havalandirmada makatina cop sokulan ve sürekli makati kanayan yerde kivranan arkadasin haliydi. Hasta ve yaralilarla ilgilenmek yasakti. Eger biri ilgilenseydi kendisine ayni duruma sokuncaya kadra iskenceye tabi tutulurdu. Eger kogus sorumlusu idarenin adamiysa hastalarla kimsenin ilgilenmesine müsaade etmezdi. Çünkü hastayla ilgilenen fedakar arkadaslar sorumlularla beraber dayak yerlerdi.

Yemek gelince bazen hemen mars kesilir ve belirlenen en kisa sürede yemek yenir. Tekrar egitime baslardi. Yine yemek geldiginde eger gardiyan keyfi yerinde degilse, yemek içeri verilmez. Tuvalete dökülürdü. Bunun nedenini bazen biz sormadan kendileri belirtirdi. Daima gerekçe ayni olup söyleydi. Disarda egitim güzel olmamis, disiplin bozulmus v. b. Bize gelen yemeklerin niteligini anlatmadan geçemiyecegim.

Bütün yemekler mazot kokardi. Özeliklen pilavlara kum, kirik ufaltilmis tas parçalari karisitirilarak bize getirilirdi. Bu tür yemekleri tuvalete dökerdik. Sulu yemeklerde ise hayvan yünü, hamam böcegi, fare gibi seyler çikardi. Yemek fasli böyle atlatildiktan sonra gardiyan sigara izni vermisse bir sigara içilir ve tekrar egitime geçilirdi. 1982 den sonra kitap okunmaya basladi. Bu kitap okuma sekli çok ilginçti. Sanirim dünyanin hiç bir yerinde görülmüs sey degildi.

Kitabi birkisi eline alir ve baslar kelime kelime okumaya. Bu kelimeyi okuduktan sonra durur digerleride toplu halde tekrarlardi. Virgül ve noktaya geldiginde kitap okuyan kisi nokta veya virgül der geriye kalan tutuklular avazlari çiktigi kadar tekrarlardi. Bütün imla isaretleri için bu geçerliydi, Bu böyle sürüp giderdi. Ögleden sonra havalandirma saatinde disari alinirdik. Mevsim kis olsa uygulamalar yazdan farkli olurdu. Tabi biçim olarak mesela esoftman altinda birsey giyilmeye izin verilmez. Giyenlerde cezalandirilirdi. Bu cezada tüm kogusa yansirdi. Zaten disari çikilir çikilmaz bir iki tür atilir. Sonrda kar buz demeden yerden süründürmek için çesitli bahaneler uydurulurdu. Sürünme faslindan sonra havalandirmadaki kar ve buzu elimizle orta yere toplamamiz istenirdi.Bu da bitikten sonra içimizden biri buzun ortasnda oturtulurdu.Yada buz kümesi üzerinde balik istifi gibi kule yapmamiz istenirdi. Alta kalip bayilanlara kimse karisamazdi. Göz göre göre ölüme yada en azindan donma derecesine varan bir uygulamaya maruz birakilirdik. Bu mevsimde saçaktan akan yada havalandirmanin bir kösesinde biriken yagmur sulari çesitli zamanlarda tutklulara içirilirdi. Bu zaten sik sik basvurulan uygulamalardandi.

Kimi zaman tutuklular vucut yapilarinin iriligine ufakligina göre ikiye ayrilirdi. Iri olanlar zayif olanlara bindirilip kosturulurdu. Bundan ileri gelen rihatsizliklari varin siz düsünün.

Bütün bunlardan sonra sürünerek kogusa girerdik. Elbise degistirmeye izin verilmez. Bazen de degistirmemize izin verilirdi. Ama yikanmamiz için izin verilmezdi. Aksam yemegine kadar mars ve kitap okuma devam ederdi. Ara sira gardiyan lütüf ederse bir sigara içerdik. Aksam yemegi ve sayimdan sonraki uygulamalar ise sabaha kadar degisik sekilerde sürerdi. Bu yöntemlerden biri adam basina dört bes marol veya lahana getirilir. Bes dakika içinde bitireceksiniz denilirdi. Tabi yikamak yasak ve geriye hiç birsey kalmiyacakti. Gece su içmek, tuvalete gitmek, yasakti. Eger tuvalete yada su içmeye giden olursa ertesi gün kogusun cezalandirmasina yeterdi. Eger yasak konulan kogusun sorumlusu idarenin adami ise yada kogusta idarenin adami var ise tuvalet ihtiyacini görmek olanaksizdi. Yok eger bu durum sözkonusu degilse ve kogusta ispiyoncu yoksa kogustakiler nisbeten rahat ederlerdi. O de su idi. Tuvalete gidis gelisler yasak oldugu ve gidenler gözetlemeden görüldükleri için tutuklular ihtiyaçlarini temin edebildikleri süt kabi gazete naylon torba v. b seylerin içine bataniye altinda gidermeye çalisirlardi.

Bir yöntem;

Gece yarilari 01-02 de bir grup gardiyan yanlarina co isimli Kurtköpegi ile beraber kogusa dalar tutuklulari uyku sersemligi ile dayaktan geçirir yanlarindaki köpegi saldirtirlardi, bu arada içeri giren gardiyan kümesi kogusu tarumar eder elbiseleri yirtarlardi. Bu tahribatan sonra tutulular kilot katina soydurularak blok koridoruna alinirdi, Bu gece dayagindaki amaç koridora yankilanan iskence çigliklarinin diger koguslardaki tutuklular üzerinde yaratacagi etkiyi kullanmakti. Böylece gerilim ve panigi sürekli kilmak istiyorlardi.

Bir baska yöntem de;

Bir insanin geçebilecegi yükseklikteki ranza ve döseme arasinda yerde sabahlamakti. Gece yemekten sonra gardiyan<< Kayibol komutu >>verirdi; En geç bir dakika içinde kayibolma zorunlugu vardi herkes yüzü koyun ranza altina yerlesirdi ve gardiyanin kalk komutunu beklerdi. Artik bu bir saat mi iki saatmi sürerdi belli olmazdi. Bazen sabaha kadar sürerdi bütün kogus o sogukta beton üstünde uzanir beklerdi. Sabah gardiyan gelir kalk komutunu verir ve hemen yemek düzenine geçilirdi.

Yemek gelir tam dua okunmaya baslardi ki.<< Kes ulan sesiniz iyi çikmiyor>> diyerek çorbanin tuvalete dökülmesini isterdi.

Bu yemek dökme isi gardiyanin kizginligi ile yapilmiyordu yukardan verilen sistemli talimatlarla yapiliyordu. Beton üstünde yatmis bir insanin çorbaya düsecegi ihtiyaci gözönüne alinarak dökülüyordü, bu yapilanlarin gardiyanlarin kendi kafalarindan yapmadiklarini agizlarindan kaçiriyorlardi. Ve üsten emir edildi ne yapalim diyorlardi.

Bu baski zülüm insanlik disi barbarca baskilar elbete bazi yanlisliklar yaratirdi. Bunu yapan çok kötü bir
dayaktan geçirilirdi. Dayagi yiyen bayilirsa zayif karekterini yitirmis kisilerden biri çagirilir bayilanin üzerine isemesi için emir verilirdi. Gardiyanlar bu yolan kendilerini tatmin ederlerdi.

Kogusta sürekli mars talimi mars ezberleme zorunlugu vardi..Hele kogusa yeni gelmis birine istiklal marsinin tümünü Atatürk’ün gençlige hitabesi bir günde ezberlemesi için zaman verilirdi. Ertesi gün gelip marsi ezberledin mi? <<Oku bakalim>> denirdi. Kim istiklal marsinin on kitasini ve gençlige hitabeyi bir günde ezberliyebilirdiki? Üstelik gece erken yatma zorunlugu ve gündüz yapilan egitime ragmen bu mümkün degildi.

Kogusa okuma yazmasi olmayan yeni gelen birisi olursa, gardiyan iki kisiyi görevlendirip<<Siz buna marslari ezberletmeklen meskul olacaksiniz.>> derdi. Kendilerine görev verilenler durumu ögrecilerine izah ederlerdi. Ögrenmesen sana sunu sunu yaparlar, ayrica bizde ayni muameleye tabi tutuluruz. Bu durumun olmamasi için gayret etmeleri isterdi. Ertesi gün sabah yeni gelenler ile onlara hocalik edenin sayimdan sonra kapiya çagririlirdi, yeni gelenlere <<oku>> denirdi neyi okumalari gerektigi dahi söylemeye tenezul etmezdi. Çünkü bir günde ezberlenmiyecegini gardiyan biliyordu. Amaç geldigi günden gözünü korkutmak iskence, yapmakti. Bunda da epey basarili olduklarini söyliyebilirim.

Yenilerle ögretmenleri ön salona cikarirlardi. Ardindan kogustan bidonlarla su çikarilir bosluga dökülürdü. sürün talimatiylan yere yatirilip süründürülürlerdi. Yerdeki sular kuruyuncanaya kadar islem devam ederdi

Yine kantinden paramizla aldigimiz esyalar minet, küfür, hakaretlerle verilirdi, (2-3 ayda bir). Hemen ertesi gün arama bahanesiyle kogusa girilir, bizi havalandirmaya çikarirlardi. Iki üç saat arasiz egitim(mars yürüyüs) yaptiktan sonra dayak ve köstekle içeri alinirdik.içeri girdigimizde karsilastigimiz manzara gerçekten
Basli basina bir vahseti. Bütün elbiselerimiz kantinden aldigimiz esyalarla iç içe altüst olmus, ortada duruyordu.
Bu karisimi söyle tarif ederek abartmis olmayiz. Lezo sikilmis dis macunlari, tursil, peynir, yag, tiras sabunu bütün bunlari biribirine karismis durumda bulurduk. Böylece kantinden aldigimiz esyalar heba edilmis olur kantinden yararlanmaz olurduk. Zaten kantin alip almamak idarenin elindeydi. Ister aldirir ister aldirmazdi. neden yararlanmiyorduk? Peki neden aliyorduk kantinda? Çünkü bazen aldigimiz kantin esyalarini atlatabiliyorduk.Yine bazen istemedigimiz mallar bize zorla satilirdi. Örnegin yazdigimiz kantin listesine yazdiklarimizin gelmesi yerine büyük miktarda detrejan, sabun, tuz, karabiber, v.b. madeler gelirdi. Içecek suya hasret kaldigimiz dönemde onbinlerce liralik sprey, kolonya aldirilirdi. Buda kogustakilerin kullanmasi için degil gardiyanlarin keyfi kullanimi içindi. Aldigimiz bu esyalarda içeri verilmez gardiyanlarca disarda birakilir kendileri kullaniyordu.



Ziyaret

Birazda ziyaretten söz edelim. Ziyaret listesi içeri verilmeden gardiyan tarafindan çata pata mazgal deliginden okunurdu. Isimi okunan disari alinir, ismini anlamayan yada gardiyanlarin ismini atlattigi biri oldumu vay haline. Hemen ikiserli koldan siraya girilir uygun adim mars komutuyla sanki ziyaret yerine degilde kusatmaya marslarla Allah Allah sesleri ile gidilirdi.Ziyaret yerine varilir varilmaz durdurulurduk. Ziyaret görevlisi nutkunu atmaya baslardi. Söyle: Kürtçe konusma yok, mercimekten bahisetmek yok derdi.

Kürtçe konusma yasagi:

Kürtçe konusmak yasak yani insanoglu için anlasma araci olan dil yasak ediliyor. Bütün bu büyük yanlislik niçin? Neden? Bunun sorusu bizzat bunu yapanlarin bugün bar bar bagirdiklari sorunun içindedir. Uzun zamandan beridir hemen hemen hergün televiziyonda, radiyoda, gazetelerde. Bulgaristandaki Türkler asimle ediliyor isimleri degistiriliyor.Türklere ait bütün yapilar yiktiriliyor diye avazlari çiktigi kadar bagiriyorlar. Eger böyle bir durum varsa, bizde yapilan bu insanlik disi muameleyi tasvip etmiyor ve kiniyoruz.

Bu durumun yakismadigi vahset oldugunu söylüyenler, sokaklarda, meydanlarda protestolar düzenliyenler, öyleyse sirtlarindaki kanburu neden görmüyorlar? Dogu ve Güneydogu anadoludaki bütün köy isimleri Kürtçe den Türkçeye çevirmek, degistirmek ve yahut baska isim takmak nufüs müdürlüklerine yollanan talimatlarla Kürtçe isimleri degistirmek bir çogu hakkinda dava açmak, mahkemeye vermek, neyin nesidir.

Kürtçe band, plak, radio yasaklanmis bu yüzden, yüzlerce Kürt hakkinda dava açilmis, tutuklanmistir. Bunlara ne diyorlar. Isin daha aci yani cezaevinde Kürtçe konusmak yasak oldugu için ziyaret günlerinde Türkçe bilmiyenler karisiyla, çocuguyla sadece yüzyüze gelerek ziyaret yapmakla yetinmek bogazlari aglamaktan dolu aglayamayan bu insanlara reva görülen bu zülüme ne denilir. Dünyanin neresinde insanlarin kendi dilleriyle konusmalarinin yasaklandigi görülmüstür. Gerçi bunlar eskiden beri reva görülen uygulamalardir.Eskiden de Kürtçe konusmalardan kelime basina para cezasi verilmiyor muydu? Okularda Kürtçe konusmalar tesbit edilip cezalandirilmiyor muydu? Bütün bu yapilanlara acaba ne denir?

Simdi ziyaretle ilgili kaldigimiz yerden devam edelim.

Düdük çalinir herkes kabinelere kosardi. Esas durusumuz bozulmadan kabinelere yerlesmeye çalisirdik. Süre bir dakika oldugundan sekizinci kabineden sonrakiler yetisemezdi.Yetisip kabinelere girenlere ise ziyaretcilerin karsisinda küçük düsürülmeleri için hertürlü küfür ve hakarete maruz birakilirlardi.Örnegin genç bir tutuklunun ailesi karsisinda yüzüne tükürülür, tokatlanir, hata çok çirkin küfürler edilirdi. Hele bu tutuklu evli ve gelende karisi ise söylenen sözleri ve edilen küfürleri, ben buraya yazmaya utaniyorum. Gerisini varin siz düsünün.

Ziyarete gelen görüsmecilerimizin durumu da bizimkinden pek farkli degildi. Nizamiye kapisindan ceza evinin içine alinincaya kadar sürünmeden tuttun da tokatlanmaya, hertürlü hakarete maruz kaldiklari elbiselerindeki çamurdan yüzlerindeki parmak izlerinin kizarikligina kadar anlasiliyordu. Hele disarda yapilan aramalar görüsçülerimiz için tam bir iskenceydi.

Bu görüntü içinde ziyaret yerinden döner dönmez toplu dayak fasli baslardi. Onbes yirmi gardiyan binbasinin denetiminde rastgele dövmeye baslarlardi, Tabi Co adindaki köpekte komutanlarla birlikte saldiriya katilir, ve yakaladigi bacagi dislerini geçirmeden birakmazdi. Bir iki tutuklu hemen blok merdivenlerinin parmakliklarina baglanir soyundurulurdu. Kurt köpegi özel egitildiginden saldirir saldirmaz kasiklari dislemeye çalisirdi. Acidan bagiran tutuklunun aci feryadini dinleyip keyif yaparlardi. Bu olaylardan dolayi tutuklular görüscilerine gelmemelerini söyleyip duruyorlardi. Çünkü ziyaret eziyet ve iskence günüydü.

Cezaevine yeni gelen tutuklular evela 36 kogus denilen hücrelere konulurdu. Hücrelere götürülen kisi daha idare bölümünde iken Yüzbasi ESAT ve Üstegmen ALI OSMAN AYDIN gardiyanlari çagrirarak <<Bu arkadasa önce banyo yaptirin sonra kogusa götürün derlerdi. Onlarin banyo dedikleri 35. kogusun hücreleriydi.
Orada üç hücre insan pisligiyle doldurulmustu. Yeni gelen biri bu pislik içinde yüzdürülürdü. Sonra baska baska hücreye atilirdi. Yani aç susuz birakilirdi. Çesitli bahanelerle sürekli dayak atilirdi. Her zaman pismanlik duyuyoruz demeleri için sürekli telkinde bulunuyorlardi. Bunlarin yatmalarini önlemek için her türlü gürültü ve
müdahele yapilirdi. Pislik dolu olan hücreler 8- 9- 10 ncu hücrelerdi. Bunlardan biri daima boç bulundurulurdu ve yüzme havuzu olarak kulanilirdi.

Bu hücrelere konanlar hiç yemek yemezlerdi. Tuvalete çikmamak için tutuklu kendini aç birakirdi. Iki gün burada bekletildikten sonra normal hücrelere alinirdi.

Birde her katin basinda karanlik kapali hücreler vardi. Bunlara kör hücreler denilirdi. Bu hücrelerde pencere olmadigi için isik girmezdi. Fare doluydu.

Buralara durumu daha agir olanlar konulurdu. Ve gözler bagli olarak dayak atilirdi. Bu hücrelerde daha çok tutuklunun elleri iki tahta arasina sokularak tirnaklari ezdirilmeye çalisilirdi. Bunun acisindan çikan çiglik
sesleri bütün hücreleri dehsete sokardi. Iskenceye maruz kalan kisi bayilincaya kadar uygulama devam ederdi
Tutuklu bayilinca, fareler arasinda birakilip gidilirdi. Baygin tutuklu ayildiginda kendisini fareler arasinda gözleri bagli elleri tutmaz vaziyete tekrar bagirmaya baslar. Bu durum bazen bir bazen iki gün sürerdi.

Bu yüzdürme, dayak, hakaret, süründürme, erkek organina ip baglanip çekmeler ve boyamalar,çiril çiplak pislik içinde oturmalar, ayaklardan asip, sigara söndürmeler ve diger uygulamalarin tümü iki sey için yapilirdi.

Birincisi; kisiyi itirafa zorlamak kisiliginden etmek, ikincisi; onu kogusa günderirken hertürlü uygulamaya hazir duruma getirmekti. Bunun yaninda eger idarenin adami olma durumunda sahislik varsa bunlar ajan kursuna alinir, egitildikten sonra adamlarinin bulundugu koguslara gönderilirdi.

Bazen geceleri subayin nezaretinde gardiyanlar aniden kogusun kapisini acar <<toplanin>> derlerdi. Ellerinde resmi yazi, mühürlü bir kagidi okumaya baslarlardi. Falankesin oglu falan kesin idamina karar verildi. Seklinde okuduktan sonra ismini okuduklari tutukluyu götürürlerdi. Bu tutuklu bos bir kogusa götürülür, burada önceden hazirlanan ip ve sehpanin yanina getirilince telkin yapilir, sehpaya çikartilirdi. Idam sandalyasina çikarilan tutukluya pismanlik göstermesi ve idareye yardimci olmasi halinde idaminin durdurulacagi söylenirdi. Bazende hiç bir sey söylemeden elleri baglanir gözleri örtülür, boynuna ip geçirilirdi. Bu uygulamaya maruz kalanlarin cogu suurunu kayip etmistir.

Bunlari anlatirken bir kogus veya tüm koguslar ayni, ve bundan degisik uygulamalar yapilmadi degil.
Biribirinden farkli farkli uygulamalarin yapildigi bir kogusata yapilanin baska bir kogusta yapilmadigi olmustur bizim bu yazdiklarimizda olmustur.
Cezaevinde uygulanan iskenceler bes asagi bes yukari biribirine benzememekteydi.



Çocuk tutuklular

Yaslari 10- 16 arasi olan tutuklularin bulundugu çocuk kogusunun yasantisina deginecegim.

Çocuk kogusunun adi 31. kogus olarak bilinir. Bir kogusta kalan I.E ismindeki arkadasin anlatigina göre çocuk kogusunda yapilan uygulamalar ve yasam biçimi:

Cezaevinde uygulanan baski ve iskence yöntemlerinin bir baska biçimiyle geldiler bu kogusa: insanliktan nasibini almamis iskenceciler bu kogusta kendi piyonlari olan Hava korsanlari (Yilmaz Yalçiner, Ömer Yorulmaz, Meki Yasikaya -1980 yillinda Diyarbakir uçagini kaçiran korsanlar) araciligiyla savunmasiz genç çocuklarin beyinlerin çok degisik biçimde zehirliyerek kendi soyunu inkar ettirme temelinde soysuzlastirma egitimiyle çocuklarin üzerine gittiler.

Kogusta bu uygulamalari kabul etmiyenler hava korsanlari tarafindan en siddetli bir sekilde cezalandirilirdi. Korsanlar idareden aldiklari tam destekle çocuklarin üzerine gidiyorlardi. Kendilerinin yola getiremediklerini, idareye ispiyon eder, gardiyanlara dövdürüyorlardi. Buda kar etmese bu genç çocuklari hücrelere gönderiyorlardi.

Cezaevinde zaten varolan açligin daha katmerlisini korsanlar uyguluyorlardi. Kendileri gibi yapmiyanlara genellikle yemek vermiyorlardi.Onlara kantin aldirmiyordular. Ayrica yine bu tür unsurlarla kimsenin konusmasi yasakti.

Bir çocugun hiç bir seyle ilgileri olmamasina ragmen ceza evlerinde olmalari yetmiyormus gibi birde burada porogramlanan ve adina egitim (!) denilen uygulamalari yerine getirmeye zorluyorlardi. Burada egitimi bir cümleyle açiklarsak irkçlik, Osmanlicilik, ve dincilikti.

Ister müslümanlik olsun, ister baska dinden olsun herkes günde bes vakit namaz kilmak zorundaydi. Bu çocuklar arasinda müslüman olmuyanlar (Yezidi, Ermeni) vb üzerindeki baskilar daha yogundu. Bunlar sik sik hem gardiyan hemde korsanlar tarafindan dövülür namaz kilmaya zorlanirdi. Bu çocuklar inanmayarakta olsa namaz kilmak zorunda birakilmislardir. Bu kogusta da diger koguslar gibi açlik, susuzluk, iskence ve baski vardi. Içecek su verilmez. Verilen su ile zorunlu olarak abdest alinirdi.

Yine bu çocuk kogusundaki egitim (!) adi altinda 14- 15 yaslarindaki çocuklara uzun yaz günlerinde
beslenmenin ve gidanin çok sinirli olmasina ragmen sicakligin normal 40 dereceye vardigi, bu günlerde bu agir
yük altinda çocuklarin hastalik, zayiflik, yas küçüklügü vb. Bir takim nedenlerden dolayi bayginlik geçirmeleri
umursamadan oruc tuturulmustur. Çünkü en ufak bir aksilik çikarmalari halinde baslarina gelenleri çocuk olma-
larina ragmen çok iyi biliyorlardi. Bu oruçlu halde birde mahkemeye gidip geliyorlardi. Çektikleri eziyeti varin
siz düsünün.

Bunlar olurken korsanlar bos durmayip, idareyle olan iliskilerini dahada siklastirarak iskenceci Esat (Yüzbasi) ve iskenceci üstegmen ALI OSMAN’in danismani durumuna gelmislerdiç Sürekli bu cezaevinde bulunan insanlarin <<vatan hayini, koministler>> oldugunu söyleyip idarenin tutuklular üzerinde daha etkin iskence yöntemlerini uygulamalarini sagliyorlardi. Onlar adina gizledikleri maskeyi kullanarak, bir iskenceci kesilmislerdi çocuklarin basina.

Korsanlar rahatlarini pekistirmek için bunlarada yetinmiyerek idarenin direktifiyle saat 04-05 sabah
namazi kildirmak seansiyla basladiklari güne, sayimindan sonra asagi yukari 09 da dershane denilen iskence odasina alinarak ögle yemegine, saat bire kadar egitim ad altinda 54 marstan olusan derste marslari bagirarak sürdüryorlardi. Mars söylendiginde en ufak bir yanlislik yapan kisi yerden süründürülerek dövülürdü.
Egitim bu yöntemle devam ediyordu. Bu esnada korsanlar bütün çocuklari biribirine karsi ajanlastirarak onlarin
arasina kin ve nefret duygularinin yerlestirilmesine sebep oluyorlardi. Kim ne demis! Kim ne yapmis ! kim kime
ne konusmus biçiminde biribirlerini ihbar etmeye zorluyorlardi.

Ögleden sonra ders genellikle imtihan biçiminde oluyordu. Verilen dersleri herkes ögrenmek zorundaydi. Bu derslerin çogu çok agir ve yogun oldugu için çocuklar bu derslerin altindan eziliyordu.
Görüsmecilerin çocuklarina getirdikleri bir kaç kurus korsanlar tarafindan gasp ediliyor kitap, defter, kalem, boya vb. malzemeler aliyorlardi. Geriye kalan parayida istedikleri gibi kullaniyorlardi. Böylece ekonomik olarakta çocuklar üzerinde büyük bir baski kurulmus oluyordu.

Uygulanan egitim (!) sisteminin bir devami olan gazeteler ise günde yirmi tane aliniyordu. Alinan gazeteler korsanlarin denetiminden geçiriliyor çogu zaman çocuklara okutulmuyordu. Büyük sef Yilmaz Yalçiner, gelen gazeteleri alir, siyasi konularin yazdigi yazilari keser, kadin resimlerinin üstünü boyayarak sansürü gerçeklestiriyordu. Siyasi yazilarin kesilmesine gerekçe, sapik ideoloji, resimlerin kesilmesi üstlerinin boyanmasi ise ahlaki bozdugundan dolayi, seklinde gösterilyordu. Halbuki çiplak resimleri hiç bir zaman doyunca seyiretmeden ,hiç bir zaman boyamazlardi. Kogustaki çocuklari o kadar güzel egitiyorlardiki (!) cezaevinin bir diger kogusunda kardesi veya akrabalari olan, çocuklara onlardan nefret etmeleri gerektigini, çünkü onlarin birer munafik, kafir katli vacip insanlar olduklari söyliyerek beyinlerini yikiyorlardi. Namaz kilmayan herkes onlarin düsmani idi.

Yine bu çocuklara namaz kildirmak için sogugu 20 dereceye varan bir havada onlara boy abdesti aldiriyorlard. bu su ile yikanan çocuklar hastalanarak yataga düsüyorlardi. Tabi müdahele yasak oldugundan bu hastaliklar giderek gelisiyor, tuberkoloza dönüsüyordü.

Aksamlari bay korsanlar, cezaevinin hiç bir yerinde olmayan televiziyonlarini seyirediyorlardi. Idare birde, onlara radyo hediye etmisti. Radyo ve televiziyon kogusun içinde yer alan küçük,kendi odalarinda izlerler ve dinlerdi. Diger odalardaki çocuklarin bunlardan (TV, Radio) dan yararlanmalari söz konusu degildi. Sadece
pazar günleri bir saat herkese seyiretirilirdi. Seyiretrilen programlari korsanlar tespit ederlerdi.

Bu koguslarda diger tüm koguslarda uygulandigi gibi idarenin kafasina esttigi bir günde gelip egitimden sonra, hemen içeri alinip kilot katina soydurulup üçer dörder siralar halinde dizildikten sonra verilen komutla uy-
gun adimlarla harbiye marsi esliginde marsi bagira bagira, banyoya götürürlardi. Banyoya alindiklarinda, daha önce dört bes gardiyan ellerinde musluklara takili hortumlarla çocuklari beklerdi. Bu gardiyanlar kimi soguk, kimi sicak suyu açar, çocuklarin üstüne sikarlardi. Bu islem bittince sabunlanmalari istenirdi. Sabunlandiklarinda bu kez sayi üç denilir. Banyoyu bosaltmalari istenirdi. Sabunlu haline bakilmadan bir an önce banyodan çikmaya çalismalari, apayri bir vahset arzediyordu. Hele bu islakliktan sonra soguk kis günlerinde insanlarin banyo denilen iskence haneden kogusa kadar süründürülerek geri götürmelerini adlandirmak istemiyorum. Kogusa geldikten sonra sayim yapilacak diye saatlerce çiplak haleriylen bekletilirdi. Bütün bunlar kural, disiplin, islah etme diye yuturulmaya çalisiliyordu.
Yukarida çok kisa degindigim çocuk kogusundaki uygulamalar egitim ve çocuklari islah etme adi altin-
da yürütülen cezaevi politikasi düzene yarasir bir sekilde uygulanmistir.

Hele çocuklara uygulanan bu
iskenceler Birlesmis Milletlerin çocuk yilli olarak kabul ettigi yila rastlamasindan dolayi bunu kutlamak gerekir.

Diger koguslardan, biraz kadin kogusuna deginmek istiyorum.

Kadinlar kogusuda kural diye ortaya konan çirkeflikleri anlatabilmek için orada olmak gerekmezdi. Çünkü erkek tutuklular üzerinde uygulanan baski, iskence makanizmasi kadinlar kogusu üzerinde de aynen uygulanmistir. Gündüz devamli asker denetiminde havalandirmada mars, yürüyüs, sürünme yaptirilarak dayak atiliyordu. Atilan bu dayaklar kadinlar kogusu bitisigindeki koguslarca rahat duyuluyordu. Dayakta da
tutuklularin kadin olmalari dikkate alinmis olacak ki duyulunca insani titretecek derecede igrenç küfürler baslarindan eksik edilmiyordu.

Subay denetiminde kogus basilarak, tutuklu bayanlar yataklarindan çikarilir, bayanlarin yatagina askerler uzanir ve cesitli laflarla tutuklular adata çildirtmak isteniyordu. Hata tutuklulardan biri, bu sapikliga varan davranislar üzerine intihara bile tesebus etmisti.

Aramalar askerlerce yapilmaktaydi, bu konudaki uygulamalari burada yaziya bile geçirmiyecegim kadar ahlaksizca idi.

Kadinlar kogusundaki uygulamalari genis bir sekilde açiklayacak durumda olmadigimdan bu kogustaki Bizzat yasamis olan PKK- Elazig gurubu sanigi Sakine Polat’in açiklamalari mahkeme tutanaklarinda mavcuttur


Büyük Katliam

Cezaevinde uygulanan imha politikasi geregince yapilanlari özetledikten sonra bu iskence cenderesi içerisinde meydana gelmis bir takim olaylari ve bu olaylar sirasinda katledilan tutuklularin katiledislerine deginecegim.

Yukaridaki bölümlerde belirtigim uygulamalarin (iskencelerin) giderek bir vahsete varmasi cezaevindeki tutuklulari çesitli arayislara sevk etti. Bu bazen kisi bazinda toplu olarak bir takim tepkileri beraberinde getirdi. Siraliyalim bunlari.

35 kogus denilen sol bloktaki hücrelerde bulundugumuz bir sirada ki bu dönem iskence ve baskilarin en yogun oldugu bir dönemdi.

Siddetli baskilar artik mars ezberletmek, yürüyüs yapmadan çikmis direkt olarak insanlarin düsüncelerine yönelmisti. Tutuklular samimi itiraf adi altinda baskalarini suçlamak, yönelen suçlamalari kabullenmek için özel iskencelere tabi tutuluyorlardi. Bu uygulama özellikle bulundugumuz hücrelerde her an gündemdeydi. Bu baskilardan hepimiz nasibimizi aliyorduk. içimizdekilerden biri Mazlum DOGAN
Bütün bu gelisen iskencelere düsüncelerinden taviz vermeyerek, tirmanan iskence dalgalarini kirmak için çok anlamli bir gün olan 1982 Mart 21 Navroz gecesinde hayatina son verdi. MAZLUM DOGAN kisisel olarak iskencelere dayanmadigi için mi yasamina son vermisti? Elbeteki hayir. O basta iskence olmak üzere, gerek cezaevinde, gerekse disinda egemen güçlerin uyguladigi baski ve sömürüye karsi koyulmasi gerektigi için ölümü seçti. Mazlum Dogan öldügünde bile tutuklularin yüregine insanlik tohumlar ekmisti.

MAZLUM DOGAN’in ölümü cezaevi idarecilerini ve onlara yön veren egemen güçlere büyük korku salmisti. Korkunun saldirganliga baski ve iskencelerin dozu habire artiyordu. Ama kar etmiyordu artik.

21 Mart protestosunun ardindan iskenceciler bu kez 33. kogusta dört yigit tarafindan kahr ediliyordu. 17- 18 Mayis 1982 gecesi bu kogusta bulunan FERHAT KURTAY- NECMI ÖNEN- ESREF ANIK- MAHMUT ZENGIN adli tutuklular bulabildikleri boya, karton, tiner, plastik bidon parcalarini vücütlarina sarip
kollarini biribirine geçirerek yerde oturup yasamlarini noktaliyacak kibriti çaktilar. Yükselen alev içindeki haykiris, aci duymanin feryadi degildi. Bu haykiris ve bagiris iskencenin, baskinin, sömürünün lanetlenisiydi. Onlarin alev içinde “Kahrolsun Sömürgecilik- Yasasin bagimsizlik” siarlarini atarlarken onurun zaferini kahramanligin timsalini gösteriyorlardi.

Kisacasi bu ölümler iskencelere karsi direnisti. Tutuklular arasinda dayanisma getirdi. Ve güç kazandirdi. Çünkü bu insanlar insanca yasami bize hor görenlere ve bu insanca yasami isteyen, isteyenlere iskence yaparak öc alanlarin adata yüregine oturdu. Iskenceciler korku ve panik içinde yeni metotlar gelistirmeye (iskence metotlari) çabaliyorlardi.

Bu dönemde savunmalarimiz kökten engeleniyordu, ve engelemek için her türlü çabayi sarf ediyorlardi. Zaten baski ve iskenceler <<bunlar vatan millet düsmanidir. Bunlari islah ediyoruz>> denilerek mesru gösteriliyordu. Gel görki islah denen canavar hergün can almaya devam ediyordu.

33. kogus yanginindan dolayi kogusta kalan tutuklular cezalandirilip iki gün iki gece su içinde beton üzerinde yatirilip sürekli olarak coplandilar. Bu dayak sirasinda BEDRI TAN katledildi. Hemde tutuklularin gözu önünde. (20-5-1982).

14 Temmuz günü 1983 de cezaevinde bir baska dönüm noktasi oldu. Giderek daralan iskence çenberini kirmak, onursuz, kisiliksiz yasam yerine, onurlu bir ölümü tercih eden ve basta M. HAYRI DURMUS, KEMAL PIR, AKIF YILMAZ, ALI ÇICEK olmak üzere cezaevinde yapilan iskenceleri, düzenlenen komplolari mahkemede en açik bir dile teshir ederek ve hiç bir sart ileri sürmeden ölüm orucuna basladiklarini ilan ettiler.
Bir grup insanin bunu yapmasi gerekiyordu. Çünkü bu grup aydin olmanin, demokirat olmanin, insan olmanin
en önemliside devrimci olmanin, gerektirdigi sorumluluk omuzlarindaydi. Omuzlamislardi.

Ölüm orucuna basladiklari mahkeme heyetine açikladiktan sonra, diger gerekli kurumlarin K. Komutanligi cezaevi idaresi v.b.yerlerin haberide olmustu. Bu insanlarin ölüme gitme sebeplerini ortadan kaldirma yerine hiç olmasa bu sebeplerin var olup olmadigini, arastirmak yerine tersi yapildi. Ölüm orucuna basliyan Tutuklular ceza evine geldikten sonra, önce dayaktan geçirildiler. Sonrada yataksiz, bataniyesiz, sigarasiz, hata susuz (ilk hafta bu arkadaslara hiç su verilmedi) birakilarak tek tek hücrelere kondular. Bu iskencecilerin panigi idi, korkulari idi. Çünkü bütün cezaevi gözleri bu ölüm orucundaydi. Karanligin içinden Mazlum Dogan’in çaktigi kivilcim diger dört tutuklunun aleve dönüstürmesi 14 temmuzda baslatilan ölüm orucuyla bütünlesiyor ve cezaevinin geneli içinde bir umut isigi oluyordu.

Bu umut isigi yavas yavas kimilerini de karamsarliga (ki bunlar çok azdi) kimilerini ise dahada öfkeye yerini birakiyordu. Ölüm orucundakilere uygulanan iskencelerin amaci eylemi kirmak ve insanlik onurunu kurtarmak için baslatilan eylemler zincirinin gelismesini engelemek ve bir daha böyle bir harekete izin vermemekti. Ama baski ve iskenceler kar etmedi. Eylem içersinde 7 eylül günü Türk ve Kürt halklarinin kardesliginin bayragini Kemal Pir- Hayri Durmus, 12 Eylül Akif Yilmaz. 15 Eylül Ali Çicek 17 eylül günü 1982 günlerinde yasamlarini yitirdiler. Onlari insanlik uguruna mücaddele edenlerin yüreginin en bas kösesinde yer aldilar. Çünkü fedakarliklarin en büyügünü göstererek insanca bir yasam ugruna canlarini feda ettiler.

Bu arkadaslarin ölümü eylemin sonunu getirmedi. Çünkü eylem devam ederken bir kisim tutuklularda bu insanlara katilmis, desteklemislerdi. Ölüm olaylarinin eylemi durdumamasi iskence uygulayicilari hayat kirikligina ugratmisti. Sonunda ölüm orucunu sürdürenlere eylemi birakmalari halinde tüm iskencelere son vereceklerini, savunmalar üzerindeki baskilarin ortadan kaldirilarak, engelemelerin olmayacagi konusunda söz verildi.Bu söz dönemin kolordu komutani tarafindan verilmisti. Bu konuda ölüm orucuna gidenlerden Muzaffer Ayata’ nin mahkelerdeki açiklamalari mevcuttur. Ve komutanlar olduklarinda açiklamislardir. Ama bu söz eylemi birakmadan hemen sonra unutuldu. Basta ölüm orucuna gidenler olmak üzere tüm tutuklular üzerinde baski ve komplolar terar sahneye kondu.

Ölüm orucuna girenler hertarafi açik olan hücrelerin tüm camlari kirik bir yere alinarak ölmeleri için hersey yapildi. Neticede bakima muhtaç bu insanlardan ikisi sakat kaldi. Bu gelismeler devam ederken ikisi sakat kalmak üzere, onlarca insan ölümle karsilasiyor. Buda ölüm pahasina tutuklular mahkemelerde çok nisbi olmak üzere konusuyorlardi. Fakat iskenceler durmamis, çesitlenmisti.

Diyarbakir zindani vampir olmus, ceza üstüne ceza veriyor. Durmak nedir bilmiyordu. Ama durumlar eskisi gibi degildi. Artik insanlar karsi koymanin yolunu biliiyordu. Bu bilinç git gide insanlarin amaçlari ugrunda yapilacaklari seçiyorlardu. Vahset ve barbarca uygulamalar devam ediyor hergün ölüm tehdidi altinda yasamaktansa, ölüme davet çikariliyordu. Baskada yolu yoktu. Ve nihayet bir kez daha iskence ve vahsete yeter diyecek ses duyuldu.

35 ve 36 koguslar denilen sag ve sol blok hücrelerinde toplam 40 tutuklu ölüm urucuna baslamis, bu eylem bir tutuklu tarafindan 1Eylül 1983 günü Urfa- Suruc P. K. K liler davasinda açiklanarak mahkemeye dilekçe verilmisti.

Dilekçelerinde insanlik onurunu hiçe sayan ve iskenceyi amaçliyan kuralarin hiç birini kabul etmiyeceklerini ve bunun içinde süresiz açlik görevine gideceklerini açiklamislardi. Bu, cezaevinde bir kipirdanisa neden oldu. Nihayet durusmada oldugumuz 5 eylül 1983 günu sabah sayimindan sonra baski ve iskencelere karsi baslatilan ölüm orucunu desteklemek, iskence ve baskilari kaldirmak için tüm cezaevi tek bir agizdan haykirmaya baslamisti.

Durusmadan döndügümüzde cezaevi kapisinda yaklasik olarak üç saat bekletildik. Bu arada gelen sesler yeri gögü inletiyordu Kahr olsun iskence. Iskenceye son, insanlik onuru iskenceyi yenecek vb. Seklinde haykirislar, iskencecileri panige düsürmüstü. Anlasiliyordu ki silah birkez daha geri tepmisti. Idare tam bitti dedigi bir anda patliyan bu güçlü haykirislar planlarini altüst etmisti. Yeni oyun ve komplolarla direnisi kirmaktan baska bir düsünceleri yoktu.

Bazen koguslari gezerek <<sizi bir kaç idamlik yönlendiriyor, kullaniyor>> diyor, bazende cezaevindeki görüs ayriliklarini körüklemeyi deniyorlardi. Hiç biri kar etmedi. Tutuklularin görüs farkliliklarini gözetecek durumlari yoktu. Çünkü sorun insanlik sorunuydu, onur sorunuydu. Ayriligin ne anlami olabilirdiki. Idare bas vurdugu olaylarda basarili olamayinca ve ölüm orucuna katilanlarin sayisi 200 ü astiginda (posta posta) eylemin 28. günü
iskenceye son verilecegine dair söz verildi. Ayrica yasam kosularimizdaki tüm eksiklerin düzeltilmesi yönündeki
istemler kabul edilince tutuklular eylemlerine son verdiler.

Bu gelismelerden sonra üç aylik bir süre yasam kosularimizda giderek bir düzelme gözlendi. Artik gülmeyi unutan yüzler tektükte olsa gülüyordu. Gürüsçülerimizle konusabiliyorduk. Ama daha bir ay dolmadan yeni
kosullarimizi hazmedemiyen idareciler ve onlari yönetenler 1983 aralik ayinda homurdanmaya basladilar.

Insani iskence ile yöneteceklerine inananlarin, iskenceden vazgeçmelerinin düsünülmemesi gerektigi bir
kez daha kendini ispatliyordu.
Ziyarete gidis gelislerde, havalandirmaya çikislarda çesitli oyunlara bas vurarak tutuklulari tahrik ediyor suni bir tedirginlik yaratiyorlardi. Tutuklular bir kez daha dürüstlüklerinin kurbani oldular.
Yapilan tahrikler 3 ocak 1984 te yerini yine saldirilara birakiyordu.

3 ocak 1984 te mahkemeye gidenler dönüste koridorda saldiriya maruz kaldilar. Bunlarin çogunlugu hücrelere alindilar. Digerlerini de koguslarina verdiler. Hersey açikça belli olmustu. Iskenceciler eski günlerini özlemle arar olmuslardi. Bu ani saldirinin yaratigi tedirginlikle tutuklular idareye basvurarak can güvenliklerinin olmamadigini ve kaygilarini ileterek bu durumda havalandirmaya çikmayacaklarini bildirdiler, Idare cevap vermedigi gibi alti gün hiç bir yiyecek (ekmek, yemek ) koguslara vermedi. Mevsim kis olmasi tutuklularin durumunu dahada güçlestiriyordu. Iskenceci cellatlar, timler kurmuslar, nerede bir tutuklu gürüyorlarsa öldüresiye dövüyorlardi. Ve getirip koguslarina atiyorlardi. Cezaevi bir savas alanina dönüstürülmüstü. Hiç kimse korkudan mahkemeye, ziyarete vb. çikmiyordu. Dünya ile iliskimiz kesilmisti.

Ilk olarak C. Blokundaki 1-2 koguslar basilinca tüm tutuklular <<Kahrlsun iskence>> sloganini atarak seslerini disariya ulastirmaya çalisiyorlardi. Iskenceciler cezaevinin çatisina onlarca büyük hoperlörlar yerlestirdiler. Merkezi bir sistemle kahramanlik türküleri (!) çaldirarak olusturdugu özel timlerle ( ki bunlarin basinda subaylar ellerinde demir sislar, baslarinda kasketler tam teyakuz durumunda ) koguslari basarak tutuklulari isknceden geçirerek adata yeni Kahramanlik destani yaratiyorlardi, ( çatilara yerlestirilen o zamanki hoperlörlar suanda bile hala eski yerlerindedirler)

Basilacak koguslarin etrafi önce itfaiye hortümlariyla donatilir daha sonra pencereler kirilir, kirilan pencerden tazikli su sikilir, ikinci bir tim ise kapidan içeri girerek çikarma hareketi gerçeklestirilir ( Nede olsa baskalarin topraklarina, yerlerine çikarma yapma deneyimine sahiptirler…) Ellerindeki demir, sis ve kalaslarla yari baygin bir halde getirene kadar tutuklulari döver, daha sonra askerler tutuklulari ayaklarindan çekerek üst kogus alt kogus demeden merdiven, düzlük demeden, merdivenlerden sürükleyerek C- blokta bulunan ( ikinci katla ) sinema salonuna götürüyorlardi.

Sinema salonunda gözlerine kestirdiklerini grup grup eski hamam denilen yere götürülerek orada doktor (!) kontrolunde iskenceye aliniyorlardi. Bu harekatin komutanligini 1981 - 1982 dönemlerinde cezaevi iç güvenlik amiri olan Iskenceci Esat Oktay’ in yardimcisi, Esat Oktay’dan sonra iç güvenlik amirligini yürüten ve
daha sonra tayini kalkan Ali Osman Aydin adindaki Sadist iskenceci getirilmisti.
Bununla psikolojik olarak tutuklulari yildirmak istiyorlardi. Vahset hat safhadaydi bu baskilara karsi, dur diyebilmek için tutuklularin canlarini ortaya koymaktan baska seçenekleri kalmamisti.

14 - Ocak 1984’ te 10 ü hücrelerden olmak üzere 28 kisi ölüm orucuna basladi. Ama iskenceciler durmuyordu. Kogus baskinlari devam ediyor girdikleri koguslardaki ölüm orucuna girmis sahislarida dövüyorlardi.

28 ocak 1984 te 24 kogustan alinan tutuklular sinama salonuna, içlerinden bir grupta eski hamama alinir. Bu eski hamamdaki grubun içinde olan, atilan dayak ve yapilan iskenceler sonucu yasamini yitiren NECMETTIN BÜYÜKKAYA bu son iskence furyasinin ilk kurbaniydi. Bu arada ölüm oranini azaltmak için bir
kisim yaralilar hastahaneye kaldirliyordu. Cezaevi tam bir kan gölüne, ates deryasina dönüsme yolundaydi.

Bunlar olurken 25. Kogusta bulunan Ahmet Bayik kendisini yakarak iskenceleri protesto ediyordu. Bunun disinda da yakma olaylari oluyordu.

Yine iskence mezalimine karsi, 25 ocak günü Remzi Aytürk kendisini asarak yasamina son verdi. Öldügünde kendi elyazisiyla yazdigi, mektupta <<iskencelerin durmasi ve arkadaslarima omuz verebilmek için yasamima son veriyorumç>> diyordu. Remzi’nin ölümg üzerine cezaevine çagririlan Savci bu iskencelerden kaynaklanan ve bizat gözünün önünde cereyen eden olaylara tanik oluyordu. Ama konu ile ilgili olarak kendisine aktarilanlari <<yetkim yok>> diyerek adeta iskencelere ortak oluyordu.

Daha Remzi Aytürk’ün cesedi ipte asili iken ve savci bunun sözüm ona kesfini yaparken bu kez Yilmaz Demir adli bir tutuklu 10 nuncu kogusta kendisini asiyordu. Hemde ayni nedenlerle iskence ve iskenceleri lanetliyerek, ölüme gidiyordu. Olaylarin ardi gelmiyordu. Bu kez 19. Kogustan bir 18 kogustan 2 kisi bileklerini keserek havalandirmada tutuklu arkadaslarini döven askerlerin üzerine bileklerinden akan kani serpiyorlardi.

Iskenceler durmuyordu. Idare ölüm olaylarini örtbas edebilmek için bu kez tek tip elbiseleri bahane ediyorlardi. Cezaevi kapisinda beklesen ailelerimiz büyük , bir aci içersinde, duvar diplerinde sabahliyorlardi. Cezaevinde yükselen feryatlar haykirislar tüm çabalara ragmen etraftaki mahale sakinlerini sabaha kadar yatirmiyordu. Ölüm olaylarini dönemin cezaevi müdürüne hatirlatan bir tutukluya Müdür aynen su cevabi veriyordu. <<Bu bir savastir ölende olur yaralananda>> iste islah iste insanca muamele (!)

Ölüm orucuna katilmalar devam ediyordu. Cezaevindeki olaylar disbasina, radyo ve tv’ lere yansiyordu. Ama idare hala elbise sorunuyla, kirli çirkef, vahsi yüzünü saklamaya çabaliyordu.

Zaten toplu olarak kogustan alinarak üzerimizdeki elbiseler paramparça ederek, ellerimiz arkadan kelepçelenerek betona yatiriliyorduk. Bütün bunlarin içinde bende vardim. Kogus olarak sinama salonuna alinirken yogun bir dayak rüzgariylan karsilastik. Agzim, yüzüm kan içinde kalmisti. Yerde yatarken bir yandan kafama vurulan, diger yandan konusan üstegmen Kürtlerin belediye baskani bu duruma mi gelecekti? diyerek aklinca, benimle alay ediyordu. Ama benim için önemli olan insanlik onuruydu, kendilerine iskencelerden mutlaka hesab sorulacak dedigimde, gardiyanlara isaret vererek bunlari hücrelere götürün de <<Marksizimde hücreler nasil oluyormus, görsünler.>> dedi.

Hepimiz yaraliydik. Bizi hücre salonuna alarak meydan dayagina maruz biraktilar. Hücrelere sigmiyaçaktik. Bu dayak esnasinda üzerimize yangin hortümuyla tazikli su sikmayi da ihmal etmiyorlardi. Bizi öylece hücre salonunda biraktilar. Tuvalet ihtiyaçlarimizi dahi kesilen naylon bidonlardan karsiliyorduk. Çünkü bizi tuvalete götürmüyorlardi. Kisin sogugunda islak beton üzerinde yatirildik, derken burdan otuzbesinci kogusa (karsi hücrelere) götürüldük. 15-20 kisiden az olmamak üzere tek kisilik hücrelere doldurulduk. Hertürlü ihtiyaçtan yoksulduk. Iki tarefta bulunan ve toplam seksen kisiye göre yapilan hücrelerde 800’ün üzerinde insan doldürülmüstü. Açlik, sefalet, islatma, dayak vb. yönetmelerle baskilar devam ediyor. Buna karsilik ölüm orucuna katilanlarin sayisi o kadar çogalmisti ki, bizde kesin sayisini bilmiyorduk.

Ölüm orucunun sürdürülmesi ve bekledikleri zamanda eyleme son verilmemesi, iskencecileri yeni yönteme yönelti. Ölüm orucuna girenlerin ailelerini cezaevi içine kadar getirip onlar vastasiyla, eylemi kirmaya
Çalisiyorlardi. Daha bir çok komplo ve oyun sergiledilersede, eylemi kirmayi basaramadilar. Eylem 2 ayi dolmak üzere iken ölüm orucundaki arkadaslardan Orhan Keskin ve Cemal Arat yasamlarini yitirdiler. Iskenceciler iki can daha almisti. Yapilan görüsmeler sonucu eyleme son verildi.

Ölüm orucuna katilanlara ciddi bir tedavi uygulanmadigi için aralarinda bir çogu sakat kaldi. 3 ocakta ataga kalkan iskenceciler iki ay içinde toplam ( 5 ) bes can almisti. Ve onlarca yarali ve sakat birakma olayina sebebiyet vermistiler.



Sonuç

Yukarida cezaevinde birkaç kesit olayi özetlemeye çalistim. Yukarida yazdiklarim yasadigimiz olaylarin çok ciliz bir kesimini olusturdugu bilinmelidir.

Yine 1981 den baslamak üzere 1985 kadar süren fiili iskenceler döneminde hayatlarini yitirenlerin isimlerini asagiya aliyorum. Tabi bu isimler orada ki hatirliyabildiklerimdir ve esas ölümleri yansitmamaktadir.

Çünkü 5 nolu zindanlarinda ölenler 30- 40 kisi ile degil, 60 in üzerindedir. Birak iki misli olan, sakatlarda düsünürsek vahsetin dozacini tüm çiplakligiyla ortaya koyar.

ÖLENLER

Ali Erek
Selahatin kunduz
Abdurahman Geçen
M-Ali Arslan
Önder Demirok
Mazlum Dogan
Mehmet Akpinar
Aziz Özbay
Ferhat Kurtay
Necmi Önen
Mahmut Zengin
Esref Anik
Kemal Pir
Hayri Durmus
Akif Yilmaz
Ali Çicek
Bedri Tan
Aziz Büyükertas
Mesut Özbeden
Ismet Karar
Yilmaz Demir
Remzi Aytürk
Necmetin Büyükkaya
Orhan keskin
Cemal Arat
Cemal Kiliç
Hüseyin Yüce
Ramazan Yayan
Ibis Ural
Ali Saribal
Kenan Çiftçi
32. Halil-Baturalp

Sonuç olarak tutuklandigim günden baslayip özelikle üçbuçuk (1980-1983) yili gece, gündüz demeden Diyarbakir sikiyönetim 5 nolu zindaninda iskencelere maruz kaldim. Zindanda hertürlü iskence yöntemleri uygulandi. Hala uygulananlardan baska, günümüzde, insanoglunun akli hayaline gelmiyecegi bu insanlik disi uygulamalar dünyanin baska bir yerinde bu kadar uzun zaman sürdügü, bu derece çirkin ve gadarca yapildigini zanetmiyorum.

35 ay hücrelerde kaldim. Diger tutuklular gibi bende iskencenin her türlüsüne tabi tutuldum. Hakaretleri, öldürmeleri gördüm. Iskencelerin altinda insanlarin çigliklarinin, zindan duvarlarini nasil titretigini gördüm. Yapilanlara karsi kendilerini yakanlari asilanlari gördüm. Ölüm oruclarina yatarak zülüm ve iskenceleri protesto ederek yasamlarina son verenleri gördüm. Haykirislar, feryatlar, çigliklar arasinda aç susuz, hastaliklarin her türlüsünün, kol gezdigi, bir ortamda vb. En olumsuz vahset ve kosullarinda yasadim.

Bu vahsetin nedeni biliniyordu. Tüm uygulamalar var olan bir gercegi (Kürt gercegini) gizlemek kendi Akilarinca bizi sindirip yok etmek, Devrimci Demokirat Yurtsever mücaddeleyi zindanlarda bogmakti.

5. nolu zindanin iskenceci basi Esat Oktay Yildiran her zaman bar bar bagirarak <<Sizleri öldürecegiz yok edecegiz, kalanlarinizda hayat boyunca sakat kalacak. >>diyordu ve zevkten dört köse oluyordu.Tabi bu yanliz isknceci Esat’in düsüncesi degildi.

Evet baylar evet-----Insanlik disi muamelede basarilisiniz. Iskence, zülüm, hakaret etmekte, üstasiniz.

Geçmise bir göz attigimizda Seyh Said (Genç, Palo, Hani) Sason, Agri direnisleri döneminde uygulananlar, yine Dersimde, anarahminde süngü üçlariyla çikarilan bebelerin dogranmasi, genç kizlarin meme üçlarindan tesbih yapilmasi, erkeklerin cinsel organlarini taslarla ezip kisirlastirilmasi vb. Vahset ve jenosit hareketlerini yapanlar sizler degilmidiniz? Ama ne yapabildiniz bu halka? Bu halki bitirebildinizmi? Dünyanin neresinde görülmüstür ki bir Halk ceza, iskence ve katliamlarla yok edilmistir? Asla iskence ve zülüm halklari yok edememistir. Ama halklar hertürlü zorluga karsi mücaddele ederek davalarini zaferle sonuclandigini tarihin her dönemi taniktir

Bir halkin evlatlari amaçlari ugruna hayatlarina son verme eylemine girebiliyorsa bu halkin mücaddelesini hiç bir güç durduramayacagi açiktir.Ama bugün bizler tutsak elimiz-kollumuz bagli yapabilecegimiz bir seyimiz yok.

Sizler bizleri öldürebilirsiniz. Fiziki olarak yok edebilirsiniz. Ama unutmamak gerekir ki bizim ölümümüzle bu dava bitmiyecektir. Bizden sonrakiler daha güçlü bir sekilde mücadeleyi götüreceklerdir.

Bizler inançlarimizdan ödün vermemek, düsüncelerimizin kutsalligini dosta-düsmana göstererek bir yasamda sergileme kararindayiz. Bize yapilanlari herzaman, her yerde anlatmak çocuklarimiza, torunlarimiza söylemek, insanlik var oldukça 5 nolu zindaninda yapilani unutmamalarini saglamak için, yapilanlari romanlastirmak,filme almak gibi bütün teshir araç ve imkanlari kullanilmaktir. Bu insanlik disi uygulamalari, cinayetleri yakin gelecekte hesabi mutlaka sorulacaktir. Bundan kimsenin süphesi olmasin.

Çünkü tarihin ilriye dönük çarkini hiç bir kuvvet geriye döndüremez. Simdiye kadar bu defalarca ispatlanmistir.
Yasim (46) kirkalti, (33) otüzüçyil cezaya çarpildim. Belki dahada alabilir.Hata ceza evinde ölebilirim. Kürt halkinin cani sag olsun.
Ben önemli degilim. Önemli olan Kürt halkinin mücaddelesi ve kutsal davasidir. Bu kutsal davada nice insanlar ölmüslerdir. Ve daha niceleri ölecektir. Bizde onlarda biri olalim.

Inaniyorum ki bizim her birimizin ölümü binlercesini doguracak, bu kavga dalga dalga büyüyecektir.

Unutmamak gerekir ki tarih daima asilani rahmetle, asani lanetle yadetmistir.Ve asilanin çocuklari toplum içinde baslari dik dolasacak, asanin çocuklari basi egik olacak.
Bizler bize yapilan bu çirkin uygulamalari iftiharla yasayip anlatacagiz. Bu zülümkarlar hergün çirkeflikleriyle ölecek ve kahrolacaklardir.

 

YASASIN KÜRT HALKININ MÜCADELESI
YASASIN HALKLARIN KARDESLIGI
KAHROLSUN FASIZIM
KAHROLSUN SÖMÜRGECILIK


MEHDI ZANA


ADRESS:

Diyarbakir 5 nolu Askeri
Ceza ve Tutukevi
D. blok 17. kogus
DIYARBAKIR

 

 

 

Mehdî Zana bi girtiyên siyasî yên kurd re li sala 1985an di zindana leþkerî ya navdar a Tirkiyê de li paytexta kurdistanê Diyarbekirê.

 

 

 

 

 

MEHDÎ ZANA

 

 

 


Foundation For Kurdish Library & Museum