AGRI (Ararat) REVOLUTION

"Rebellion"
1930

Home  |  Destpêk  |  Ana Sayfa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ararat Revolution Heros

Nav û wêneyên 31 şervanên Serhildana Agiriyê ku hatine sêdarekirin (îdamkirin).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Turk Major Djevdet Boy Commander of Air Forces with English LETOV 16 Aircrafts Against Kurdish Civilians, 1930

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 




Ararat-Ağrı Dağı eteklerinde bulunan silahlı Kürdler... 1912,

Clark E Ridpath

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Rohat Alakom: Çok Şey Anlatan Bir Fotoğraf; Biroyê Heskê Têlî

 

In the Kurdish revolutionary movement against the Turkish invaders there were not only Kurds but Armenians as well.
Next to Kurdish hero Broyê Heskoyê Têlî (right) sits the Armenian Ardeshes Muradian 1927-1930

 

 

/Rohat Alakom

Ağrı’daki Kürt güçleri komutanı Biroyê Heskê Têlî (sağdaki) ve Zilan Bey (Ardeşes Muradyan, soldaki)

1990’lı yıllarda Hoybun Örgütü ve Ağrı Ayaklanması konusunda bilgi ve kaynak derlediğim sırada ayaklanmanın önde gelen kadrosunun değişik fotoğraflarına rastladığım halde ayaklanmanın önemli lideri Biroyê Heskê Têlî’nin bir fotoğrafını tüm çabalarıma rağmen bulamadım(1).

Araştırmalarım sürüp gitti. Benim gibi okuyucu da kesinlikle kendisinden çok söz edilen bu Kürt şahsiyeti ile -fotoğraf halinde de olsa- göz göze gelip kendini görmek istemiştir. Görsellerin taşıdığı gizemli önemi hepimiz zaten biliyoruz. 

Bir ara bir dergide yayımlanan bir yazıya baktığımda orada gözüm bir fotoğrafa takıldı ama gözlerime inanamadım! Fotoğrafta bir kış günü sırtlarını Ağrı Dağı’na dayayan silahlı iki kişinin kameraya poz verdikleri görülüyor.

Fotoğraf altındaki not beni daha çok sevindirdi: “Zilan Bey (Ardaşes Muradyan) Ağrı’daki Kürt güçleri komutanı İbrahim Heskê Têli ile birlikte”(2).

Evet fotoğrafta Biroyê Heskê Têlî ayaklanmaya destek veren Ermeni lideri Ardaşes Muradyan ile birlikte poz vermişler. Fotoğraf kim tarafından, ne zaman çekilmiş, orjinali şu sırada nerede bulunuyor? Bu ve benzeri soruların da zamanla bir yanıt bulacağını umuyorum.

Doksan sene önce çekilen bu fotoğraf Kürt tarihi için önemli bir görsel kaynak oluşturuyor. Fotoğraf ayrıca zulme ve baskıya karşı yıllardır savaşmış olan Kürt ve Ermeni halklarının tarihi dostluğunu da anlamlı bir biçimde sembolize etmektedir. Eğer bu tarihi dosluk olmasaydı belkî de bu fotoğraf günümüze kadar ulaşmayacaktı. 

Biroyê Heskê Têlî konusuna geçmeden önce Ardaşes Muradyan hakkında okuyucuya kısa bir bilgi vermekte yarar vardır. Ardaşes Muradyan Kürt kaynaklarında Zilan Beyi takma adıyla bilinir.

İhsan Nuri Paşa ile birlikte çektiği bir başka fotoğrafı daha bulunuyor(3). Garo Sasuni 40 yıl geçtikten sonra 1969 yılında ilk kez Zilan Beyi lakabının Hınus’lı Ardaşes Muradyan’nın takma adını olduğunu belirtir. Daha sonra “Bolşevik bir tuzağa” kurban edildiğini söyler(4). 

Ağrı Ayaklanması yaklaşık olarak beş yıl sürmüştür (1926-1930). Ayaklanmanın liderlerinden Halis Bey 1953 yılında Vatan gazetesinde yayımlanan bir söyleşisinde ayaklanmanın Biroyê Heskê Têlî ailesine yönelik baskıların artmasıyla alevlendiğini belirtir(5).

Biroyê Heskê Têlî hakkında asıl övücü sözler, ayaklanmanın komutanı İhsan Nuri Paşa’dan gelir: “Düşman çok şiddetli saldırılara rağmen Biro’yu yerinden oynatamamıştı. Ancak ve ancak ecel Biro’nun tüfeğini susturabiliyordu”(6).

Ağrı Ayaklanması sırasında, İran tarafında bulunan İngiliz gazetecisi Rosita Forbes, Biroyê Heskê Têlî’yi “Ağrı Dağı’nın Kahramanı” olarak tanımlar ve çarpışmalarda güçlük çekmeden aynı anda üç cephede savaşabildiğini aktarır(7).

Garo Sasuni Ağrı Hareketi’nin üç büyük liderini şöyle sıralar: “İbrahim Heskê Têlî Paşa, İhsan Nuri Paşa ve Zilan Bey”(8). Garo Sasuni bu kitabında Biroyê Heskê Têlî’yi “Ararat Aslanı” olarak adlandırır(9).

Erken bir dönemde 1926 yılında Ağrı Ayaklanması’na katılması, 5-6 yıl boyunca mücadele etmesi, en sonunda vahşice öldürülmesi ve nerede gömülü olduğunun bilinmemesi; Biroyê Heskê Têlî’yi adeta bir destan haline getirir.

Biroyê Heskê Têli Kürt yazarları tarafından şiir, öykü ve roman konusu haline getirilip yüceltilir(10). Cegerxwin ve Osman Sebri gibi şair ve yazarlar, ölümü Biroyê Heskê Têlî’ye yakıştırmaz, ölümünü kabullenmezler.

Örneğin ünlü Kürt şairi Cegerxwin “Heso Têlî Bîrahîm sen kalk/Ağrı yaylalarında göster kendini” (Heso Têlî Bîrahîm Beg tu rabe / Li zozanê Araratê xuya be) diye seslenir(11).

Osman Sebri de kaleme aldığı öyküde bir Kürt kadınının haykırışına yer verir: “Kalk hareket et mezar senin yerin değil’“ (Rabe bilive gor ne cîhê te ye)..(12). 

Biroyê Heskê Têlî, Yılmaz Çamlıbel tarafindan Kürtçe yazılan bir romanın konusu haline de getirilir(13). Yaşamı hakkında bildiklerimiz sınırlıdır.

Celalî aşiretinin Hesesorî koluna mensup Biroyê Heskê Têlî Ağrı’nın Doğubayazıt ilçesine bağlı Çiftlik köyünde doğup büyümüştür.

Torunu Cevdet Çokdil bir gazetede yayımlanan anılarında Ağrı Ayaklanması’nın ardından 1932’de yeni bir sürgün kanununun yürürlüğe girmesi ile Biroyê Heskê Têlî’nin sağ kalan ailesinin Denizli’ye sürgüne gönderildiğini anlatır: “15 sene boyunca Denizli’de yaşadık. Ben de Denizli’de doğdum. Denizli’de esir gibi yaşıyorduk”.

Cevdet Çokdil sözlerini daha sonra şöyle bitirir: “Biroyê Heskê Têlî’nin ruhu şu an Ağrı Dağı’nda yaşıyor. O bir kıvılcımdı. O kıvılcım ateş oldu”(14).

________

**Notlar**

1 Rohat Alakom, Xoybûn Örgütü ve Ağrı Ayaklanması, Avesta Yayınları, 2011, s.123-129.

2 Fotoğraf notunda Zeynal Bey olarak geçer.

3 General Ihsan Nouri Pasha, La Revolte de L’Agri Dagh, 1986, s.34.

4 Garo Sasuni, Kürt Ulusal Hareketleri-Ermeni Kürt İlişkileri, çev. Bedros Zartaryan, Memo Yetkin, 1986, Orfeus, s.200 ve s.244.

5 Ağrı İsyanı Nasıl Çıktı?, Vatan Gazetesinin Memleket İlaveleri (Ağrı İlavesi), 21/1 1953.

6 İhsan Nuri, Ağrı Dağı İsyanı, 1992, Med Yayınları, s.91.

7 Rosita Forbes, Kvinnor som kallas vilda, 1934, s.105-124.

8 Garo Sasuni, s.200.

9 Garo Sasuni, s.206. 

10 Rohat Alakom, Di Kovara Hawarê de Serhildana Agiriyê, Malpera Riya Teze (7/12 2018). 11 Cegerxwîn, Şehnama Şehîdan, Hawar, nr 19/1933.

12 Osman Sebri, Agrî, Hawar, nr 36/1941.

13 Yılmaz Çamlıbel, Biro-Romana Serhildana Agiriyê, Weşanên Deng, 2000.

14 Berzan Güneş, Biroyê Heskê Têlî’nin Hikayesi. Özgür Politika, 28/9 2018.

KAYNAK: Nûpel

 

 

 

 

Kurdish Ararat Forces 1925-1930

 

 

 

 

 

 

Ismail Besikci:

There are 3 International Anti-Kurd Alliance Systems against the Liberation and Independence of The Kurdish People:

1 - The International Anti-Kurd Alliance System (The leader of system is England)
2 - The Regional Anti-Kurd Alliance System (Turkey, Iran, Irak, Syria, Armenia and Azerbadjan)
3 - The Internal Anti-Kurd Alliance System among the Kurds which is contrelloed by enemy of Kurds (Kurdish collabrators)

Here in these newspapers from 1920-30:ies we clearly see this International Anti-Kurd Alliance System how they descirbes the Kurdish resistance movement against the invader, racist and Islamist Turks as a "bandit rebellion".

 

 

 

 

 

Kurdish Insurrection Sheikh Abdulla Tabriz 1880 Iran

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çiyayê AGIRÎ (Ararat)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ala Araratê

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LA REVOLUTION KURDE

To Read More Click Here

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KURDISTAN - ARARAT

ARARAT - KURDISTAN

 

 

 

 



Ağrı-Ararat Kürd Devrimi ile ilgili amerikan Newyork Times ve diğer ülkelerin gazetelerde çıkan haberler...

 

AĞRI-ARARAT KÜRD DEVRİMİ'NDE..


Devrimi bastirmak için işgalci türkler direk İran'dan yardim istiyor ve İrab Rojhilat'taki köylerden yardim gitmemesi için köyleri basiyor..

Musul'dan 500 Kürt suvari yardima koşuyor..

Özetleri:

''TÜRKLERİN İSYANCILARA GİRİŞİ Güçlü Saldırı Muhtemelen kürtlere Saldırı İstanbul.

Türkiye, 26 Temmuz (P) Ağır takviye askerleri ve Ağrı Dağı'nın üssündeki stratejik noktaların işgal edilmesiyle türkler bugün, her iki piyade ve süvari ile, dağ kalelerinde yerleşik kürtlere karşı güçlü bir saldırı için yerleştirildi. Son iki hafta içinde türkler, Ağrı'nın güney ve batısındaki geniş bir alanın tahribatını tamamladılar, sakinleri isyancılara yardım eden yüzlerce köyü yok ettiler. Böylece osmanlılar artık akının geri kalan güçlerini de kesti. Yaklaşık 500 kişilik kürt süvari Mosoul'dan yola çıktılar ve dün 1 türk birliklerini Ararat'tan güneye çekmek umuduyla Hakkiari ilinde Horosan'a saldırdılar. Türk sınır güçleri işgali püskürttü. Bugün resmi bir bülten doğu'nun Bugün temizleneceğine inanılan Ararat dışında iller sessizdi.Türk basını akcudan çıktı. İran'a karşı savaşlar, şimdi Irak'ın isyancılara cephane sağladığını iddia ediyor.

Türkler Tarafından Bombalanan Kürtler İSTANBUL, Türkiye, 17 Temmuz-

Türk askerleri, Ağrı dağlarının eteklerinde yeni bir kürt yoğunluğuna karşı ek baskıcı önlemler başlattı. Tavsiyeler bugün buradan alındı. Türk uçakları Çarşamba günü konsantrasyon üzerinde uçarak bombayı bombaladı.

Türkler, Associated Press ile KÜRD GÜÇLÜĞÜNDE HAREKET ETTİ. İSTANBUL,

Türkiye, 16 Temmuz - 3.000 Kürt'ün katledildiği ve gömüldüğü Zeylan Vadisi'nde mağdur olan türk ordusu bugün, isyancı aşiretlerin geri kalanını öldürmek umuduyla Ağrı Dağı'na doğru ilerledi. Birkaç hafta önce Türkiye sınırını Peru'dan geçen kuvvetlerin bu kalıntılarının ünlü dağın eteklerine girdiği söyleniyordu. sadece onlar değil, dağın eteğinde hareketlerine yardım ve yataklık eden köyler. Bayazit ve Van illerinde de beş köy daha silinecek ve iz kalmayacak. Türk yetkililer, isyanın Şeyh Said'in 1925'teki isyanından daha ciddi olduğunu ve orduyu terk eden Türk subayların Kürtlere önderlik ettiğini kabul ediyor. Kızıl Haç benzeri Hilal, Kürd başkaldırısında erkekleri öldürülen ve evleri yağmalanan 10.000 kadın ve çocuğa yardım topluyor. Türkler cezalandırmak niyetinde.

 

 

Turk blaska-- O gün de bomba yağdırıyorlardı üzerimize, bu gün de
Bu işgalci islamo-faşist insanlık katillere kardeş diyen kürd liderlerine LANET OLSUN!

 

1930’un eylül ayında esir düşen Ağrı Direnişi savaşçıları.

İşgalci, islamo-faşist türk ordusu kumandanının işaret ettiği kişi zilanlı Seyyid Süleyman'dır. Solundaki ise kuzeni Seyyid Resul .. Fotoğraf çekildikten kısa bir süre sonra infaz edildiler.naaşları teşhir edildi. Direnişçi savaş esirlerinin gözlerinde sadece öfke var, korkunun esamesi yok..

Xapo-MİT oyunlarıyla kafes içine alınan 1960-2000 yılının yılmaz kürd kahramanlarını türk ordusu gibi korkak ve kancık çakallara dövdüren Xapo ve hareketi işte tam bu önemli kürd özelliğini yıkmaya çalışıyor. Kürd aslandır. Aslanı kafesin içinde haps edebilirsen türk ordusu gibi en kancık ve korkak olanlar bile kafes içinde esir edilmiş aslanı elindeki uzun kılıç darbeleriyle pareler. İşte bu son on yılda Kürdistan'da ve Türkiye'de kürd dövmenin ana hedefi: pısırık, korkaklar yiğit ve kahraman bir halkı sindirmeye çalışıyor.

 

 

 

 

 

 

 

AGRI (ARARAT) REBELLION

ÎHSAN NÛRÎ PAŞA

 

 


Foundation For Kurdish Library & Museum