|
Herêmên
li navbera Firat û Dîclê, ku li dîrokê
jê re digotin Mezopotamiya, mozaîkek ji mishe gel û
milletên têvel ve pêk hatibû. Karguzerî
û tesîrek mazin a Mezopotamiya'yê, li ser tevayiya
welatên cîhana kevin hebû.
Lêbelê
kok û rehê chanda Mezopotamiya'yê, dayika sharistaniyê,
herêma ku di dîroka sharistaniyê de jê re
"Heyva Bi Xêr û Bêr, Heyva Zêrîn"
dibêjin, ku wan herêmên bi xêr û bêr
ên li dorhêla Firat û Dîcleyê, wan
zozanên Kurdistanê ne. Mirov cara yekê li vir
ji xwe re chandinê kirin. Têger li vir hat pevxistin
û hunera durustkirina mast û penêr jî li
vir derket holê û pêsh ve chû. Li nêzîkê
bajarê Hewlêrê nivishtek kevirî hatiye dîtin,
ku ev yekemîn menuyê lokantayê / restaurantê
ya herî kevin têt zanîn. Temenê vê
nivishtê tê diyarkirin, ku li dor 5000 salî ye.
Li
dîrokê, mishe xanedanî û qeyserî li
Rojhilata Navîn ava bûbûn. Weke gûtî
yan jî kurtî ku (4000 berî Zayinê), kasît,
mîtanî û mad bi hezaran sal berî zayinê
li vir serdestî ajotin, ku van qewman bav û kalanê
kurdan in.
Kurdistan,
ta serdema modern, ta sala 1919'yê jî, di nav împaratoriya
pirr-milletî ya osmanî de xwedî otonomiyê
bû. Hingê mishe gel û millet bûn xwedî
keys û derfet û xwe ji vê "zindana milletan",
ji nav destê osmaniyan xwe serbest kirin, bûn gerdenazad.
Pishtî
sherê cîhanî yê yekem, di sala 1919'yê
de Konferansa Parîs'ê ava bû. Hêzên
serdest ên pishtî sherî, li vê konferansê
peyman girtin, da ku Kurd û Ermen jî bikaribin li ser
bermayên împaratoriya osmanî dewletek ji xwe re
ava bikin. Lê belê dema peymana Sewr û Lozan'ê
jî, chi kes û dorhêl li gor biryara Konferansa
Parîsê helwêst diyar ne kirin.
Ji
ber ku delegasyona înglîzan tevlî karguzeriya
xebata lobiya dîplomatên tirkan bûbûn û
pishtgiriyê ji tirkan re dikirin.
Ji
lew re chavê înglîzan di hêjayiyên
xwezayî ya Kurdistanê de hebû. Wan bi alîkariya
xebata lêgerînî ya shîrketên xwe yên
petrolê, ji mêj ve fêm kiribûn, ku binê
xakê Kurdistanê ji petrolê dagirtî ye. Di
ser de jî, Kurd bela-wela bûn. Chi saziyek millî
a wan a xurt nîn bû. Fermana malbatên mazin û
giregirên kurdan rabû. Serok û ronakbîrên
kurdan hatin girtin, zindankirin û darvekirin.. Yên
mayî jî, ji welêt hatin dûrxistin. Rabûnên
netewiyên kurdan hatin shikandin.
Hingê
Kurdistan di navbera pênc welatan de hat parvekirin. Îran,
Iraq, Turkiya, Suriya û Sovyetê.. Chand û zimanê
kurdî ji hêla dewleta unîter û pro-fashîst
ê tirk ve hat qedexekirin. Kemal Ataturk dest bi vekushtina
kurdan kir û bi sedhezaran kurd hatin kushtin û bi milyonan
jî hatin dûrxistin ber bi Kapadokiya, Anatoliya û
Trakiyayê ve.
Nishtecihê
welatê Kurdistanê piranî Kurd in. Her wisan jî
gel û milletên kêmhejimar li Kurdistanê
hene, weke; ermen, suryan û ereb. Lê kêmhejimar
ji tirkan li Kurdistanê nîn in. Ew tirkên ku li
bajarên Kurdistanê dijîn, elemanên dewleta
tirk ên sivîl û leshkerî ne. Weke polîs,
mamûr û serbazan.
Zimanê
kurdî ji malbata zimanên Hind-Ewrûpî ye
û ji hêla 40 ta 50 milyon mirovan ve têt axiftin.
Kurdî û zimanên latînî ji kok û
binyadekî ne û xwedî mishe gotinên beshdar
in. Gotinên kevin ên di zimanê înglîzî,
frensî, almanî û swêdî bêhejimar
in. Nimûne : hesp, hêk, lêv, brû, derî,
pire, gol. kon, nav (ok ), nav, hwd.
Xelkê
cografya Kurdistanê yê geljimar bi tenê kurd in.
Ji kurdan mazintir komikên millî li herêmê
nîn in. Lê dîsan jî em man bê desthilatdarî
û dewlet. Me gel û welatek pir ê pirjimar û
naskirî heye, lê em ta roja îro jî, ji bidestvehanîna
mafê charenûsiyê bêpar û mehrûm
in. Di ser de jî vê serdema dawiyê, hebûn
û hêjayiyên milletê me yê mazin û
fedakar ên 30 - 40 salan, bi destê xayinên turkofonan
hat firotin ji dewleta fashîst û kemalîst re.
Her heman wek serdema Lozan'ê, pêshî li hêz
û hebûna dîplomatîkî ya gelê
me yê li bakurê Kurdistanê dîsan hat birrîn.
Chawa ku di peymana Lozan'ê de hin chavkor û xwenenas
telegraf li ser telegrafên pîrozbahiyê ji bo avabûna
komara Tirkiyê ji Konferansa peymana Lozanê re dihinartin
û digotin "kurd û tirk bira ne, em pêshengên
kurdan, em dixwazin ku dewletek ji tirkan re ava bibe", her
îro jî, van Xwedê gravî serok û merokên
kurdan dichin li Parlemanên Ewrûpa'yê û
chi daxwazî û xwestekên millî na kin. Di
ser de jî wek ku xelkê Kurd sher xwastibe, li ser hin
dirûshm û shîarên bêwate ên
wek "Ashtiya kurd û tirkan", "biratiya kurd
û tirkan" dem lêdidin.
Li
vê domanê, gava dewletên ewrûpî dixwazin
Tirkiyê bigirin nav Ewrûpa'yê, hingê divê
dengê kurdan bigihîje kom û encumenên ramyarî
ên bilind ên ewrûpî, ku hingê hesabê
kurdan jî bihête zanînê. Lê gava em
ji vê rêxistina millî bêpar bin, hingê
desthilatdarên Yekîtiya Ewrûpa'yê jî
guhdariya komikên bênûner na kin.
Hin
hêz û derdorên klasîk ên kurdan hene,
ku ta roja îro, li shûna xebatkirina profêsyonal,
her tenê xwe bi shirovekirinê ve mijûl kirine.
Me hêvî heye, ku îro her kes ji bo avakirina rêxistinek
millî, ku daxwaza millî ya kurdan: daxwaza Azadiya Millî
ku mafê her milletek e, rojek berê ji Y.E.'yê
bikin.
Xwushkino
birano, heyf mixabin ku Kurdistan hîna jî bindest e.
2004-11-01
Goranê
Cano
|